Kadınların endişeli düşü yumurtalık kistleri miyomlardan sonra en sık saptanan jinekolojik sorunlardır. Kist saptanması çabucak akla operasyonu gerektirmekle birlikte, yumurtalık kistlerinin yalnızca bir kısmı operasyon gerektirmektedir. Bu kısımda bilhassa sık saptanan yumurtalık kistleri anlatılacaktır. Yumurtalık kistlerini fizyolojik (Operasyon gerektirmeyen) ve patolojik (operasyon gerektirenler) diye basitçe ayırabiliriz.
Fizyolojik Kistler Her adet başında yumurtalıkların birinde yumurta gelişir (folikül). Bu aslında küçük bir kisttir. Cidarı ve içinde berrak bir sıvı bulunur. İçi su dolu balona benzeri. Yumurtlama ile bu yumurta kisti içine kan dolar ve yumurtlama kisti (Korpus Luteum) ismini alır. Gebelik oluşursa bu yumurtlama kisti gebeliği koruyan progesteron hormonunu üretir. Gebelik olmamışsa adet kanaması ile birlikte bu kist de kaybolur.
Adet ile kaybolmayan ve yumurta büyüklüğünden, portakal büyüklüğüne kadar olan bu cins kistlere yumurta kisti yahut fizyolojik kist ismi verilir. Genelde kendi halinde küçülüp kaybolabilir. Şayet kaybolmazsa ilaç tedavisiyle, büyük oranda ortadan kalkabilir. Lakin kistin patlaması ve karın içine kanama yahut kistin sapı etrafında burulması ile aciliyet gerektiren durumlarda operasyon düşünülebilir. Bazen yumurtlama kisti (korpus luteum) yumurtlama sonrası kanamaya sebep olur ve kist kanaması dediğimiz bir durumdan ötürü operasyon gerektirebilir.
Operasyon Gerektiren Kistler
Bu kistler yukarda anlatılan kistlerden farklı olarak ilaç tedavisine karşılık vermezler ve kesinlikle saptandıklarında operasyon ile çıkarılmaları gerekmektedir. En sık rastlananları kolay kistler, çukulata kistleri(endometriosis kistleri), dermoid kistler, fibromlar ve kanser kuşkusu olan kistlerdir.
Basit Kistler:
Genelde yumurta kistleridir. İçi berrak su ile dolu balon üzere düşünülebilir. İlaç tedavisine karşılık vermeyen ve boyutları 5 cm üzerindedir. Operasyon yapılmasının nedeni yumurtalıkta baskı yaparak ziyan vermesi, patlama ihtimali ve sapı etrafında burulması ihtimali nedeniyle yapılır.
Çukulata Kistleri (Endometriosis Kistleri)
İçi erimiş çukulatayı andıran koyu kıvamlı bir sıvı ile doludur. Ayrıyeten sıklıkla karın içinde yapışıklıklar ile beraberdir. Karın içinde endometriosis odakları da bulunur. Bu kistlerin küçük boyutlarda iken özel ilaçlar ile tedavisi mümkün olsa da kesin tedavi sistemi cerrahidir. Ayrıyeten karın içindeki yapışıklılar ve endometriosis odaklarının tedavisi yapılması gerekir.
Dermoid Kistler
Doğuştan anne karnında iken yumurtalıklarda kimi kalıntılardan ortaya çıkar. Genelde kistin içinde koyu yağ kıvamında sıvı, saç ve bazen diş üzere oluşumlar göze çarpar. Saptandığında yumurtalık kanseri ile karıştığından kesinlikle operasyon gerektirirler. Doğuştan meydana gelen bu tip kistlerin operasyonunda patolojik inceleme tıpkı anda yapılıp tedavi planı ona nazaran yapılmalı.
Fibromlar
Rahimdeki miyomlara benzeyen bilardo topu üzere içi dolu ve sert olan kitlelerdir. Ultrasonografi ve operasyonda kanser ile benzerliğinden ötürü operasyon gerektirir
Kanser Kuşkusu Olan Kistler:
ultrasonografi bulguları nedeniyle sert kısımları sıvı kısmından çok olan bu kistlerde makus huylu hastalık mümkünlüğü yüksek olduğundan, operasyon gerektirir. Hatta operasyon esnasında patolog çıkan parçayı değerlendirip düzgün huylu ise operasyon rutin halde tamamlanır. Makûs karakterde ise kanser operasyonuna geçilir.
Kistlerin Belirtileri Nelerdir?
– Karın ve kasık ağrısı: değişik şiddetlerde olur. Çok şiddetli ve dayanılamayacak ağrılarda kist patlaması yahut sapı etrafında burulmasından (torsiyon) şüphelenilir.
– Bel ağrısı
– Karında şişlik
– Ele kitle gelmesi
Tanı Metotları
Ultrasonografi
Jinekolojik kitlelerde çok kıymetli bir yeri olan bu usulde kistin büyüklüğü ve karakteri hakkında bilgi edinilebilir. Bakire olmayan bayanlarda vaginal yoldan yapılan bu prosedür epey detaylı bilgi verir. Ayrıyeten makus huylu olan kitlelerin ayrımında da yardım eder. Ultrasonografi ile kitlenin büyük olması, içinde sıvı dışında katı kısımların olması, karın içinde sıvı bulunması ve cidarının sistemsiz olması berbat huylu kitle lehine bulgulardır. Ek olarak yapılan doppler ile kitleyi besleyen damarlardaki kan akımı karakteri kist hakkında bilgi verir. Şayet yumurtalık kistinin makus huylu olması mümkünlüğü yüksekse operasyon öncesi MR ve tomografi üzere lenf bezleri ve öteki komşu organ tutulumunu gösterecek teşhis metodları da kullanılabilir.
Hormonal Testler
Ca 12?5, Ca 15?3, B-hCG, CEA olarak bilinen bu testler uygun ve makûs huylu kistlerin ayrımında kıymetli rol oynar. Bilhassa Ca 12-5 makus huylu kistlerde olağanın 3 katından fazla yüksek olabilmektedir. Ancak çukulata kisti, endometriozis, karın iç zarı enfeksyonları üzere durumlarda da Ca 12-5 yükselebilir. B-hcg ve CEA bilhassa doğuştan kistler olan dermoid kist yahut teratomun ayrımında yardımcı olabilmektedir.
Doppler Ultrasonografi
Kistlerin damarlanması ve bu damarlardaki birtakım ölçümler ile makus huylu kistlerin tanınmasında yardımcı olan teşhis prosedürüdür. Bilhassa uygun huylu kist ve kitlelerde damarlanma daha az ve damar içi direnci yüksektir. Meğer makus huylu kist ve kitlelerde damarlanma boldur ve düşük akım direnci mevcuttur. Karından yahut vaginal yoldan da doppler ultrasonografi yapılabilir. Ayrıyeten 3 boyut görünümü ile damarlanmanın dağılımı incelenebilir.
Tedavi Şekilleri
İlaç tedavisi
İyi huylu yumurtalık kistlerinde en sık kullanılan ilaçlar doğum denetim haplarıdır. Kolay yumurtlama kistlerinde % 90 oranında tedavi için kâfi olabilir. Bu esnada her adet sonrası yapılan ultrasonografi ile büyüklük takip edilir. İlaca karşılık vermeyen kistlerde operasyon düşünülebilir. GnRH analogları ismi altında toplanan ilaçlar ise daha çok çukulata kistlerinin operasyon öncesi küçültülmesi yahut operasyon sonrası tekrarını engellemek için kullanılabilse de cerrahi öncelikle tarcih edilir.
Cerrahi tedavi
Normal ameliyat yahut laparoskopik sistemlerle yapılabilir. Operasyonun tipine tetkikler sonucunda karar verilir. Burada yaş, doğurganlık ve kistin büyüklüğü ile karakteri rol oynar. Bilhassa kanser kuşkusu olan kistlerde laparoskopiden kaçınılır. Zira berbat huylu kistlerde temel gaye kistin patlatılmadan çıkarılmasıdır.
Kanser kuşkusu olan kistlerde operasyonda patolog da hazır bulunur ve çıkan modülün birinci değerlendirilmesini yaparak operasyon istikamet vermede yardımcı olur. Şayet kist makus huylu ise yahut bu türlü bir kuşku varsa ailenin de onayı alınarak gerektiği durumlarda rahim her iki yumurtalık, apendiks ve omentum ismi verilen iç organlar da çıkarılır. Ayrıyeten bu organları besleyen lenf bezleri de çıkarılır.
Operasyonda yapılan ameliyat tipleri yumurtalık kistinin çıkarılması, kistin bulunduğu yumurtalığın alınması yahut rahim ve yumurtalıkları tümünden çıkarılması biçiminde olabilir. Bebek isteyen bayanlarda kaideler uygunsa yalnızca kist çıkarılarak yumurtalığın korunmasına çalışılır. Ama kist yumurtalığı büsbütün baskıyla yok etmişse tüm yumurtalık alınır. Yaşı ileri olan, menopozdaki bayanlarda ve kanser kuşkusu olan ve doğurganlığını tamamlamış olan bayanlarda rahim ve yumurtalıklar alınabilir.