Tüp bebek tedavisi spermle yumurtanın laboratuvar ortamında döllenmesi ve embriyonun rahime yerleştirilmesi işlemidir. Tüp bebeğin başarı oranı çiftin özelliklerine göre değişir. Her şey yolunda bile olsa ilk denemede tüp bebeğin tutma ihtimali %100 değildir.
Tüp bebek deneme sayısı arttıkça gebelik şansı artar. Ama bazı çiftlerde tekrarlayan tüp bebek denemelerine rağmen gebelik elde edilemez.
Bu yazımda tüp bebek yaptıracakların merak ettiği, tüp bebekte başarıyı etkileyen faktörleri ve tüp bebek başarısızlıkları karşısında alınabilecek tedbirleri sizlere açıklayacağım.
İlginizi Çekebilir: Tüp Bebek Tedavisi Nasıl Yapılır?
Tüp Bebek Başarı Oranı Nedir?
Tüp bebekte başarı oranı çiftin yaşı, sperm kalitesi vs gibi özelliklere göre değişir. Ama genel olarak 40 yaş altında tüp bebeğin başarı şansı %40-50 civarındadır. Bu oran çiftin özelliklerine göre artabilir azalabilir. Tüp bebek başarı şansında kadın yaşı en önemli faktörlerden biridir.
- 35 yaşından küçük kadınlar için tüp bebek başarı şansı: %54
- 35-37 yaş kadınlar için tüp bebek tutma şansı: %41
- 38-40 yaş kadınlar için tüp bebek başarı şansı: %26
- 41-42 yaş kadınlar için tüp bebek şansı: %13
- 43 yaşından büyük kadınlar için tutma şansı: %4
İlk Tüp Bebek Denemesinde Başarı Şansı Nedir?
Tüp bebekte deneme sayısı arttıkça gebelik şansı artar. 2015 de yapılan bir çalışmada; tüp bebeğin deneme sayısına göre başarı oranlarına bakılmış. Bu çalışmada başarı olarak gebe kalma değil canlı doğum baz alınmış. Buna göre:
- İlk tüp bebek denemesinde başarı şansı: %30
- 2. tüp bebek denemesinde başarı şansı: %25
- 3. tüp bebek denemesinde başarı şansı: %23
- 4. tüp bebek denemesinde başarı şansı: %20
Çalışmaların çoğunda tüp bebek başarı oranının ilk 3 denemede en yüksek olduğu belirtilse de bu çalışmaya göre 6. denemede hastaların %65’inin gebe kaldığı saptanmıştır.
Tüp Bebekte Başarı Şansını Etkileyen Faktörler
Tüp bebek başarısını etkileyen faktörler kadın, erkek veya embriyoya ait faktörler olarak sınıflandırılabilir. Bu faktörler arasında en önemlisi kadın yaşıdır. Kadın yaşı arttıkça yumurta sayısı ve kalitesi azaldığı için tüp bebek başarı şansı azalır.
Bazen kadının yaşı ileri olmasa bile yumurtalık rezervi azalabilir. Bu da tüp bebeğin tutma şansını azaltır. Yumurta rezervi azalmış olanların vakit kaybetmeden tüp bebek yaptırması, eğer evli değilse yumurta dondurma işlemi yapılması anne olma şansını artıracaktır.
İlginizi Çekebilir: Yumurta Rezerv Testleri
Kadının kilolu olması, hormonal bozukluk veya rahimi etkileyen jinekolojik problemler de tüp bebek başarı şansını etkiler.
Tüp Bebek Başarısızlığı Nedir?
Tüp bebek başarısızlığı kaliteli embriyo transferine rağmen gebelik elde edilememesi olarak tanımlanır. İlk denemede tüp bebeğin tutma şansı %40 civarındadır. Ancak başarı oranı çiftten çifte değişir. Özellikle 40 yaş üstü kadınlarda tüp bebeğin başarı oranı oldukça azalmaktadır.
Tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı ise arka arkaya yapılan 3 tüp bebek tedavisi sonucunda gebeliğin elde edilememesi olarak ifade edilebilir. Tüp bebek başarısızlığının en temel nedeni implantasyon (tutunma) başarısızlığı olarak kabul edilmektedir.
Tekrarlayan implantasyon başarısızlığı 40 yaşın altındaki kadınlarda en az 3 denemede, en az dört adet kaliteli embriyo transferinin yapılması sonucunda klinik gebelik elde edilememesi olarak ifade edilir.
Klinik gebelik ultrasonda gebelik kesesinin görüldüğü gebeliklerdir. Kimyasal gebelikte BHCG yükselir ama ultrasonda görünecek kadar yükselmez. Kimyasal gebelik de implantasyon başarısızlığı olarak kabul edilir.
İlginizi Çekebilir: Kimyasal Gebelik Nedir?
Tüp Bebek Tedavisi Neden Başarısız Olur?
“Tüp bebek neden tutmaz?” sorusunun cevabı her zaman verilemez. Çünkü gebeliğin oluş mekanizması oldukça karışıktır ve testler ile hangi aşamada sorun olduğu gösterilemez. Başarısız tüp bebek nedenleri şu şekilde gruplandırılabilir.
1- Embriyoya ait nedenler
2- Anatomik nedenler
3- Immünolojik nedenler
4-Sistemik hastalıklar
5- Embriyo transfer tekniğine ait nedenler
6- Kötü sperm kalitesi
Embriyoya Bağlı Tüp Bebek Başarısızlığı
Tüp bebeğin en önemli tutmama nedeni embriyonun genetik olarak sağlıksız olmasıdır. Doğanın kanunu doğal seleksiyonda olduğu gibi sağlıksız embriyolar rahime tutunamaz.
Klasik tüp bebekte embriyolara genetik inceleme yapılmaz. Embriyoların iyi kalitede olup olmadığı sadece mikroskopla incelenerek anlaşılır, genetik yapısı görülemez.
Embriyonun genetik olarak sağlıklı olup olmadığını anlamak için preimplantasyon genetik test (PGD) yapılması gerekir. Ancak bu yöntemle embriyoların genetik olarak sağlıklı olduğu anlaşılır.
İlginizi Çekebilir: Kimlere PGD yapılır?
Anatomik Sorunlara Bağlı Tüp Bebek Başarısızlığı
Bebeğin tutunacağı rahim duvarındaki anatomik problemler hem kan akımını etkileyerek hem de rahimde kasılmalara neden olarak tüp bebeğin tutmamasına neden olabilir. Embriyonun rahime tutunamamasına neden olabilecek anatomik nedenler şu şekilde sıralanabilir.
Bağışıklık Sistemine Bağlı Nedenler
Bazı kadınların bağışıklık sistemi embriyoyu yabancı cisim gibi kabul eder ve aşırı aktive olur. Çünkü embriyonun yarısı babadan gelen genetik hücrelere sahiptir. Babadan gelen genetik dokuyu kadın vücudu tehlike gibi görür ve aşırı miktarda natural killer (NK) denilen hücreleri üretir. NK hücreleri de embriyonun rahime tutunmasına engel olur.
Bağışıklık sistemine bağlı olan tüp bebek başarısızlığını ne yazık ki testlerle gösteremiyoruz. Ama tüp bebek tedavisinde bu riski ortadan kaldırmak için kadının bağışıklık sistemini zayıflatan ilaçlar veriyoruz. Bazı çalışmalarda immunsupresif ilaçların tüp bebek başarısını artırdığı gösterilmiştir.
Sistemik Hastalıklara Bağlı Nedenler
Kadında bulunan sistemik hastalıklar tüp bebeğin başarısız olmasına neden olabilir. Bu nedenler arasında en sık görülen şeker, guatr , kalıtsal trombofili (kan pıhtılaşması )ve lupus (SLE) hastalığıdır.
İlginizi Çekebilir: Gebelikte Kan Pıhtılaşması
Bu nedenle kan şekeri veya tiroid fonksiyon testleri normale döndükten sonra tüp bebek tedavisine başlanmalıdır. Kan pıhtılaşması varsa da gebe kalmadan önce aspirin ve gebe kalındığında da kan sulandırıcı iğnelere başlanmalıdır.
Başarısız Tüp Bebeğin Diğer Nedenleri
Başarısız tüp bebek nedenleri kadına, erkeğe ve embriyoya ait nedenler olarak sınıflandırılabilir. Kadına ait nedenler arasında anatomik sebepler dışında en önemli başarısız tüp bebek nedeni ileri yaştır.
Kadında ileri yaş yumurta kalitesini bozarak genetik olarak sorunlu embriyoya neden olabilir. Bu da embriyonun tutunma şansını azaltır. İleri yaş dışında obezite, sigara ve stres de başarısız tüp bebek nedenleri arasındadır.
Tüp Bebek Başarısızlığı Yaşayanlar Ne Yapmalı?
Tüp bebek başarısızlığı yaşayanlar öncelikle bebek sahibi olma isteğini bir kenara bırakmamalı ve umutsuzluğa kapılmamalıdır. Embriyonun tutunamaması hem kadın hem de erkek kaynaklı olabilir. Bu nedenle implantasyon şansının artabilmesi için her iki tarafın da detaylı incelenmesi gerekir.
Tüp bebek başarısızlığına neden olan tüm faktörler araştırılmalı, gerekli önlemler ve farklı tedavi seçenekleri ile tekrar tüp bebek denenmelidir.
Başarısız Tüp Bebek Sonrası Yapılması Gerekenler
Başarısız tüp bebek denemesi sonrası aşağıdaki yöntemlerin denenmesi 2. tüp bebek denemesinin başarı şansını artırabilir.
- Sigaranın bırakılması
- Kilo verilmesi
- Stresin azaltılması
- Rahime çentik atılması
- Donmuş embriyo transferi yapılması
- PGD yapılması
- Sistemik hastalıkların kontrol altına alınması
- Gerekli olgularda steroid, kan sulandırıcı tedavi verilmesi
- Tüp bebek protokolünün değiştirilmesi
- Progesteron desteğinin artırılması
- Embriyo transfer tekniğinin düzenlenmesi
- Rahim içinde polip veya miyom varsa bunların çıkarılması
- Sperm seçimi için farklı tekniklerin uygulanması (Rosi tekniği, Mikroçip vs)
Tüp Bebek Başarısızlığında Yapılması Gereken Testler
Tüp bebek başarısızlığına neden olan faktörlerin ortaya konması için aşağıdaki testlerin yapılması gerekir.
- Histerosalpingografi: Hidrosalpinks ve rahimde perde olup olmadığını anlamak için yapılır
- Trombofili testleri
- Ultrasonografi: Rahimde yer kaplayan polip veya miyom olup olmadığını anlamak için yapılır
- Histeroskopi
- Sperm DNA fragmantasyonuna bakılması
- Kadın ve erkekten kromozom analizi
Başarısız Tüp Bebek Sonrası Genetik Test
Tüp bebeğin tutmamasının en önemli nedeni embriyonun genetik olarak sağlıklı olmamasıdır. Bu nedenle tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı yaşayanlarda embriyolara genetik test yapılması önerilir.
Embriyo genetik testi maliyeti yüksek olduğu için ve embriyodan alınan biyopsi bebeğin implantasyonunu düşürdüğü için ilk tüp bebek denemesinde eğer risk faktörü yoksa PGD yapılması önerilmez. Ama tekrarlayan tüp bebek başarısızlığında PGD yapılması gerektiği yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.
İlk Tüp Bebek Neden Tutmaz?
Tüp bebeğin başarı şansı ortalama %40-50’dir. Yani her şey normal olsa bile ilk tüp bebek tutmayabilir. Tüp bebek başarısı 1. 2. ve 3. denemelerde en yüksektir. Kadın, erkek veya embriyoya ait faktörler tüp bebek başarı oranını etkiler.
Başarılı bir embriyo implantasyonu için sadece anne adayının uterusunda olabilecek sorunlara odaklanmamak gerekir. Embriyo kalitesi de başarı oranında oldukça etkilidir. Yumurtayı dölleyen spermin kalitesi doğrudan embriyo kalitesini etkiler. Sağlıklı bir embriyo elde etmek için DNA hasarı olmayan spermler ile döllenmenin sağlanması gerekir.
Bu noktada tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarında embriyo implantasyonu faktörünü değerlendirirken mutlaka erkek kaynaklı genetik anomalileri değerlendirmek gerekir.
Embriyoya bağlı tüp bebek başarısızlıklarında yumurta yani oosit hücresinin kalitesi de oldukça belirleyicidir. Bu nedenle yumurtanın DNA’sının da embriyo büyümesinin ilk 3 gününde etkili olduğunun unutulmaması ve başarısız tedavi sonuçlarında mutlaka değerlendirilmesi gerekir.
Tutunamayan Embriyo Vücuttan Nasıl Atılır?
Tutunamayan embriyo rahimde gezinir ve adetle beraber atılır. Bu embriyo ancak mikroskopla görülecek kadar küçük olduğu için hasta bunu fark edemez. Yani tüp bebek tutmazsa embriyo adetle beraber atılır.
Farklı nedenlere bağlı olarak meydana genel tüp bebek başarısızlıkları doğru yaklaşım ile ele alınmalıdır. Hem kadın hem erkek ayrı ayrı değerlendirilmeli, tedavi planlamasının en başında tüp bebek tedavisine neden olabilecek tedavi edilebilir infertilite nedenleri elenmelidir. Bu sayede tüp bebek başarı şansı yükseltilebilir.
Sağlıkla ve sevgiyle kalın…
Referanslar:
- https://www.rbmojournal.com/article/S1472-6483(13)00475-6/fulltext
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24269084/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22976427/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22464086/
- https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2478204
