Adet Düzensizliği
Adet kanamasının olağan döneminin dışında ağır olarak geçmesi, sık olması yahut sistemsiz olması sistemsiz adet kanamasıdır. Adet kanaması düzensizliklerinin yaklaşık %25’i üreme organları ile ilgili hastalıklardan kaynaklanırken, geri kalan %75’inde hormonal düzensizlikler sistemsiz adet kanamasının sebebidir. Ergenlik öncesi yahut menopoz sonrası vaginal kanama olması, kesinlikle araştırılması gereken önemli durumlardır.
Sistemsiz vaginal kanamanın hormonal olmayan sebepleri ortasında; cinsel organlarda travmaya bağlı kanama, rahim yahut rahim ağzı iltihabı, rahim myomları, adenomyozis hastalığı, rahim iç zarının uygun huylu yahut kanser tipi hastalıkları sayılabilir. Sistemsiz vaginal kanaması olan bayanlarda yaş kıymetlidir. 40 yaş öncesi olan sistemsiz kanamalar çoğunlukla hormonal nedenlerle iken 40 yaş sonrasında hormon dışı sebeplerle olma ihtimali yüksektir.
Rahim içi araç kullanımı (spiral), doğum denetim hapı yahut aylık doğum denetim iğneleri kullanımı da sistemsiz vaginal kanama yapabilir. Gebeliğin erken devir komplikasyonları da (sözgelimi; düşük, dış gebelik, mol gebeliği) kanama şikayeti yapabilir.
Sistemsiz adet kanaması yakınması kesinlikle bir jinekoloji uzmanı tarafından değerlendirmelidir. Muayene sırasında kanamaya neden olabilecek faktörler tek tek gözden geçirilir. Vagina, rahim, yumurtalıklar kıymetlendirilir. Ultrasonla rahim ve yumurtalıklara ilişkin tümör varlığı araştırılır. Tıpkı yolla rahim iç zarının kalınlığı ölçülür. 40 yaş sonrası kanamanın bariz bir sebebi saptanamamışsa rahim iç zarından biopsi yapılması gerekmektedir. Bu biçimde rahim iç zarının yapısı mikroskopik olarak kıymetlendirilir, rahim kanseri araştırılır.
Kanamanın sebebi üreme organlarından kaynaklanmakta ise yani hormon düzensizliği değilse tedavi nedene yönelik olarak yapılır. Sözgelimi rahim myomları varsa ameliyat tedavisi uygulanır. Tüm bu araştırmalar sonucunda kanamaya neden olabilecek bir hastalık saptanmamışsa adet düzensizliği hormonal dengesizlik nedeni iledir. Bu durumda adet düzenleyici ilaçlarla kanamalar nizama sokulmaya çalışılır. Bu tedavide çoğunlukla doğum denetim ilaçları kullanılmakta ise de alternatif ilaç tedavileri de mevcuttur.
Adet Öncesi Gerginlik
Adet kanaması yaklaşırken bayanların %75′inde değişen hormon seviyelerine bağlı olarak kimi şikayetler ortaya çıkar.Bu bayanların yarısında yakınmalar hafiftir ve kişinin günlük yaşantısını etkilemez. Başka yarısında ise depresyon da dahil olmak üzere çok daha önemli şikayetler ortaya çıkar. (Premenstrüel Sendrom, PMS)
Adet kanaması yaklaşırken bayanların %75′inde değişen hormon seviyelerine bağlı olarak kimi şikayetler ortaya çıkar.Bu bayanların yarısında yakınmalar hafiftir ve kişinin günlük yaşantısını etkilemez. Öbür yarısında ise depresyon da dahil olmak üzere çok daha önemli şikayetler ortaya çıkar. Premenstrüel şikayetler fizyolojik ya da ruhsal olabilir ve kültürel farklılıklardan etkilenebilir. PMS hem fizyolojik hem de ruhsal olayların bileşkesidir. Çalışmalar değişik kültürlerden gelen bayanlarda farklı şikayetlerin ortaya çıktığını göstermektedir. Uzakdoğulu bayanlarda en sık rastlanılan şikayet ağrı iken gelişmiş batı toplumlarında depresyon en sık karşılaşılan bulgudur. Kişinin toplumsal hayatını olumsuz etkileyen ve her ay görülen yakınmalar bayanın kendine olan itimadını yitirmesine dahi neden olabilir.
Fiziksel belirtiler
PMS bulguları veren bayanların çabucak hemen hepsinde göğüslerde hassasiyet ve hafif süreksiz kilo artışı saptanır.Diğer belirtiler ise sindirim sitemi bozuklukları, baş ağrısı, döküntüler, kas ve eklem ağrıları, halsizlik, diş eti kanamaları, çarpıntı, istikrar bozuklukları, sıcak basmaları, ses ve kokulara çok hassasiyet, ajitasyon, uykusuzluk olarak sayılabilir. Adet kanamasının ağrılı ya da fazla olması yani dismenore PMS olarak kıymetlendirilmez.
Duygusal belirtiler
Duygusal hipersensitivite PMS de çok sık görülür. depresyondan telaşa ve çok sinirliliğe kadar pek çok değişik his durumu olabilir. Birtakım bayanlarda hafif hafıza kaybı görülebilir. Konsantrasyon bozukluğu PMS’de ender olmayan bir durumdur. Birtakım bayanlarda görülen depresyon hali, huzursuzluk ve gerginlik tablosuna premenstrüel disforik bozukluk (PMDD) ismi verilir.
Nedenleri
PMS nedenlrini bulmaya yönelik çalışmalar bu tablonun altında yatan faktörleri tam olarak ortaya koyamamıştır.Ancak birtakım teoriler mevcuttur. Ovülasyonu baskılayan kimi hormonların verilmesi halinde PMS belirtilerinde gerileme olmaktadır. Buna nazaran üreme hormonları PMS’ye neden olabilir, fakat bu rolün ne olduğu açıklanamamıştır. PMS’nin bu hormonlar ile hudutlarda iletimi sağlayan birtakım hususların ortak hareket etmesi sonucu ortaya çıktığı tarafında güçlü bulgular vardır. En çok suçlanan unsurlar GABA ve serotonin ismi verilenlerdir. Kimi araştırmacılar ise kalsiyum ve magnezyum istikrarındaki bozukluğun PMS tablosuna yol açtığına inanmaktadırlar. Bu iki mineralin bedendeki dağılımı hudut hücreleri ortasındaki bağlantısı etkileyerek tabloya neden olabilir. Bu araştırmacılar PMS’li bayanlarda magnezyum eksikliği ya da kalsiyum fazlalığının şikayetleri yarattığını öne sürmektedirler. PMS etiyolojisinde öne sürülen bir başka neden de stress hormonlarıdır.Bu hormonların fazlalığı şikayetlerin daha ağır yaşanmasına neden olabilir. PMS etiyolojisinde bedende salgılanan çabucak hemen tüm hormon ve hususlar suçlanmaktadır. Fakat kanıtlanmış bir neden bulunamamıştır.
Kimlerde görülür
PMS tüm dünyada bütün kültürlerde rastlanılan bir durumdur.Yapılan bir çalışmada bayanların %88′inde değişik seviyelerde PMS bulgularına rastlanmıştır. Yaş arttıkça şikayetlerin şiddeti azalmakta lakin çocuk sayısı ile birlikte şiddet artmaktadır.Annesinde PMS olan bayanlarda da şikayetlere daha sık rastlanmaktadır. PMS kimi hastalıkların da şiddetini arttırabilir. Örneğin migreni olan bayanlarda atakların büyük bir kısmı adet öncesi periyoda rastlamaktadır. Tekrar şeker hastalarında kan şekeri seviyeleri ve insülin gereksinimi adet öncesi devirde değişiklikler gösterir. Astım atakları daha sık görülür ve pekçokkronik hastalık alevlenmeler gösterir. Bu periyotta kişinin etrafı ile olan ahengi bozulur işte yahut konutta bağlantıda bulunduğu şahıslar ve çocukları ile ortası bozulabilir. Ergenlik periyodundaki genç kızlarda intihara olan eğilim artabilir. Yeme bozukluklarına rastlanabilir.
Tanı
PMS tanısı müspet bulgulara dayanmaz. Teşhis için en sağlam yol 2-3 ay mühlet ile şikayetleri kaydetmek ve şiddetlerini skorlamaktır. Şikayetler fizikî ve ruhsal olarak ayrılmalı ve ne vakit başlayıp ne vakit bittiği sistemli hal de kaydedilmelidir.
Tedavi
PMS nedeni tam olarak bilinmediği için tedavisi de kesin değildir. Bu mevzuda çok değişik tedavi yaklaşımları mevcuttur.
Diyet: Azar azar ve sık sık yemek yemenin şikayetleri azalttığı istikametinde raporlar vardır.Adet öncesi devirde taze meyve ve zerzevat tüketilmesi, kırmızı et ve donmuş yağlardan uzak durulması, içinde katkı unsuru içeren besinlerin tüketilmemesi bazen faydalı olabilmektedir. Tıpkı formda kafein ve alkol tüketiminin azaltılması da yararlı olabilmektedir.
Egzersiz: yapılan bir çalışmada antrenman yapmayan bayanlarda PMS’ye daha sık rastlandığı bulunmuştur. Hergün yapılan 30 dakikalık bir yürüyüş faydalı olabilir.
Kalsiyum ve Magnezyum: Günlük 1200 mg kalsiyum alımının 3 ay sonunda şikayetleri yarı yarıya azalttığını bildiren bir çalışma vardır. Kimi bayanlarda ise magnezyum dayanağından yarar sağlanmıştır.Ancak bu bahiste kesin bulgular şimdi yoktur.
Vitaminler: A, E ve B6 vitaminlerinin PMS’ye neden olduğu ileri sürülmüş olsa da kesin olarak kanıtlanmış bir bulgu yoktur.
Öbür tedavi seçenekleri ortasında seratonin metabolizması ile ilgili ilaçlar, hormon ilaçları, antidepresan ve anksiyete üzere psikiyatrik ilaçlar, idrar söktürücüler, erkeklik hormonları sayılabilir lakin bunlardan hiçbirinin katılaşmış yararı yoktur.
Öbür az tedavi yaklaşımları ortasında ise psikoterapi ve akupunktur bulunur.
