Polikistik over sendromu (PKOS), santral hudut sistemi, hipofiz bezi, yumurtalıklar, böbreküstü bezi ve öteki dokular ortasındaki etkileşimlerin bozulmasına bağlı olarak; üreme çağındaki bayanlarda en sık ortaya çıkan endokrin bozukluktur.
Kronik seyreden ve gelecekte ömür kalitesini olumsuz etkileyebilen kompleks bir hastalıktır.
Başlatıcı faktör yahut faktörler şimdi tam olarak anlaşılamamakla bir arada genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi ile ortaya çıkmış bir hastalık olarak kıymetlendirilebilir.
Temel olarak adet düzensizliği, tüylenme artışı, yağlı yahut sivilceli bir cilt yapısı, saç dökülmesi ve şişmanlık ile alakalı bir hastalık tablosudur. PKOS lu bayanların anne ve kızkardeşlerinde de benzeri bulgular sıklıkla bulunmaktadır. Görülme sıklığı genel olarak %6-8 civarındadır.
Anahtar bulgu ovulasyonun( yumurtlama) olmamasıdır. Tipik polikistik overler (çok sayıda kist içeren over dokusu), uzun mühlet yumurtlama olmaması sonrasında oluşmaktadır. Tek yada çift taraflı 2-9 mm’lik 12 adet folikül kisti varlığı yahut en az 10 cm3’lük over hacmi bulunması( over hacminde artış) polikistik over görünümünü oluşturur. Olağan bayanların %25 kadarında polikistik overin tipik ultrasonografi bulguları (overlerde inci tanesi üzere dizilmiş follikül kistleri) görülmektedir. Doğum denetim hapı kullanan bayanların %14’ünde de bu ultrasonografik bulgu izlenmiştir. Bu durumda yalnızca polikistik over imgesi teşhis koymada kâfi değildir.
Uzun müddet yumurtlamanın olmamasının klinik sonuçları
1-Kısırlık
2-Adet düzensizliği
3-Tüylenme artışı, saç dökülmesi ve akne( sivilce)
4-Rahim kanseri ve beklenen göğüs kanseri riskinde artış
5-Kalp-damar hastalıkları riskinde artış
6-İnsülin (kanşeker denetimini sağlayan hormon) artışı mevcut olan bayanlarda Şeker hastalığı riskinde artış.
TEDAVİDE ÖMÜR STİLİ DEĞİŞİKLİKLERİ
Polikistik over sendromu aslında anne karnında başlar. Bu durum tavırlı genler hipotezi ile açıklanır. Bu şahıslarda anne karnında bebek iken gelişme geriliği görülür. Anne karnında besinlerden ve güçten mahrum kalan bebek, doğduktan sonra bu mahrumluk ortadan kalktığında bunları bedeni tavırlı kullanmaya başlar ve biriktirme alışkanlığı ortaya çıkar. Bu sebeple obezite görülür.
Tedavide kilo denetimi birinci basamaktır. Bu hastalarda istikrarlı beslenme hayat üslubu olmalıdır. Kilo alımı polikistik over sendromu belirtilerinin şiddetini arttırır ve ileriye dönük sıhhat problemlerinin ortaya çıkma riskini arttırır.
PKOSlu hastalarda obezite (şişmanlık) görülme sıklığı %40-60 olarak bildirilmektedir. Obezite beden kitle indexi ile hesaplanabilir. (Vücut kitle indeksi beden yükün (kg) boyun (metre) karesine bölünmesi ile elde edilir. 30 un üzeri obezite kabul edilir.) Olağan beden yüküne sahip PKOS hastalarında da yük istikametinden eşleştirilmiş sağlıklı denetimlere nazaran bel etrafı ve bel/kalça oranı artmıştır. PKOS hastalarında artmış androjen seviyeleri erkek tipi obeziteye neden olur. Erkek tipi obezitede bel etrafı ve bel /kalça oranı artmıştır. (Bel etrafı ≥80cm, Bel /kalça oranları ≥0,85 ) Ülkü kilonun sağlanması ve karın bölgesindeki yağlanmanın azaltılması yumurtlama, androjen fazlalığı ve metabolik anormalliklerin düzeltilmesine faydası vardır
Polikistik over sendromunda diyet kompozisyonunun ne olacağı tam olarak açıklanmamıştır. Sık sık orta ara beslenilmelidir. Bu açlık krizlerini azaltır, beden yağlanmasını ortadan kaldırır. Doymuş yağlardan yoksul, glisemik indeksi düşük ve yüksek lif içeren diet önerilmektedir.
Beslenmede günlük toplam yağ tüketimi gücün %30 unu geçmeyecek halde olmalıdır. Doymuş yağlardan yoksul doymamış yağlardan varlıklı beslenilmelidir. Doymuş yağlar kan kolesterolünü yükseltir. Diyetle doymuş yağ asitleri günlük toplam gücün % 7 sinden az tüketilmelidir. Bu da toplam yağ tüketiminin üçte biri kadardır. Çoklu doymamış yağlar günlük toplam gücün % 10’u, tekli doymamış yağlar % 15 ini oluşturmalıdır. Hayvansal kaynaklı yağlar ve katı margarin yerine bitkisel yağlar (zeytinyağı, soya, ayçiçeği) tercih edilmelidir.
Kolesterol içeren besinler dietten çıkarılmamalıdır fakat sonlandırılmak gerekir.
Kolesterol içeren besinler. Süt, peynir, tavuk, balık, et
Düşük glisemik indeksli besinlerdeki glikoz kana daha yavaş karışır; kan şekeri ani yükselip ani düşmez. Çabucak acıkma olmaz ve daha uzun mühlet tokluk hissi oluşur.
Yüksek glisemik indeksli besinler: beyaz un, beyaz pirinç, reçel, bal, makarna, kek, şeker, kızarmış patates, havuç
Düşük glisemik indeksli besinler. Kepekli un, esmer şeker, kepekli pirinç, kepekli makarna, kurubaklagiller, meyveler(muz, incir, kavun hariç), yulaf, çavdar ekmeği, bezelye, yeşil fasulye, barbunya.
Posa besinlerde bulunan karbonhidratların sindirilemeyen kısımlarıdır. Yüksek lif içeren( posalı) besinler kan şekerinin yükselme suratını düşürür, insülin gereksiniminin azaltır, tokluk hissi vererek kilo kaybını sağlar. Tıpkı vakitte yüksek oranda kan yağlarının düşürür, barsakların çalşmasını düzenleyerek kabızlık oluşmasını maniler.
Yüksek lifli besinler: Kuru baklagiller, taze ve kuru meyveler, sebzeler, kepekli eserler, çavdar, yulaf, tam buğday ekmeği ve bulgur
Kilo denetiminde beslenme dışında antrenman de çok ehemmiyet taşır. Kalp sıhhati için hafif yahut orta seviyede aktivite yapılmalıdır. İdman;
HDL yi arttırır, kalp krizi riskini azaltır.
Glikozun hücre içinde kullanımını arttırarak kandaki şeker seviyesini azaltır.
Dolanımı arttırarak pıhtılaşma riskini azaltır.
Kan basıncını azaltarak hipertansiyon riskini azaltır.
Obezitenin ortaya çıkardığı risklerden korur.