POLİKİSTİK OVER SENDROMU (PKOS) NEDİR?

Polikistik over sendromu (PKOS) doğurganlık çağındaki bayanlarda sık görülen hormonal bir bozukluktur. PKOS olan bayanlarda genelde adet düzensizliği, adet görememe, çok tüylenme, sivilcelenme, çok kilo alımı ve evlilerde çocuk sahibi olamama üzere sorunlar görülür. PKOS genelde ergenliğe girmeyle başlayan bulgular verir. Lakin erken ergenlik periyodunda yani birinci birkaç yıl bu bulgular olağan genç kızlarda da görülebileceğinden ayırt edilmesi zordur. Bu nedenle teşhis konması gecikebilir. Ergenlik periyoduna emsal şikayetleri olan genç kızların PKOS gelişimi açısından daha dikkatli takip edilmesi gerekir. Kimi hastalarda daha geç yaşlarda kilo alımı, gerilim ve makûs beslenmeye bağlı PKOS bulguları ortaya çıkabilir. Bazen teşhis koymak için birtakım testler yapmak ve ultrasonla kıymetlendirmek gerekebilir. Ultrasonda yumurtalıklar olağandan büyük görünür. İçlerinde minik-mercimek büyüklüğünde kistcikler görülür. Bunlar erken gelişme basamağındaki yumurtalardır. Olağan yumurtalıklarda da bunlarda 5-8 adet görülür. Fakat PCOS olan hastalarda yumurta gelişmesinin duraklamasına bağlı bu kistciklerden fazla ölçüde (10-12’den fazla) görülür.

PKOS’un tam olarak nedeni muhakkak değildir. Lakin genelde ailesel yatkınlık vardır. Yani ailede kızlarda emsal bulguları olanlar vardır. Farklı bireylerde farklı bulgular görülebilir. Lakin ana neden misal hormonal bozukluklardır. Bu meseleler kilo alımıyla daha da şiddetlenebilir.

PKOS’UN TANISI NASIL KONUR?

PKOS’un pek çok orta formları mevcuttur, farklı şikayetler ve semptomlarla hastalar başvurabilir. Fakat teşhis koymak için en az 2 bulgunun bir ortada olması gerekir. Bunlar:

• • Yumurtlama bozuklukları ve adet düzensizlikleri: Bunlar en sık görülen meselelerdir. Kimi hastalarda geç adet görme, adet görmeme, yumurtlama olmamasına bağlı hamile kalamama, uzun süren kesilmeyen kanamalar vs olabilir.

• Aşırı androjen yüksekliğine bağlı şikayetler: Androjenlerin (testesteron gibi) kan testlerinde yüksek çıkması yada bedende çok tüylenme, sivilcelenme olması, kimi bayanlarda çok saç dökülmesi olması.

• Ultrason bulguları: Ultrasonda yumurtalıklar olağandan büyük ve içlerinde pek çok minik kistcikler görülür.

PKOS NİÇİN OLUR?

PKOS’un nedeni tam olarak aşikâr değildir. Birkaç hormonal sorunun bir ortada olmasından kaynaklandığı için asıl neden net olarak bilinmemektedir. Öne sürülen pek çok hipotez vardır. Bunlardan kimileri şunlardır: Ailesel-genetik faktörler: Hastaların bir kısmında aile hikayesi vardır. Yani ailede benzeri bireyler vardır. Bayanlarda tüylenme, yumurtlama bozuklukları, hamile kalamama ve adet düzensizlikleri üzere meselelerin hepsi yahut bir kısmı farklı kombinasyonlar halinde bulunabilir. Bu ailelerde şeker, tansiyon hastalıkları ve obesite daha sık görülür. PKOS’un başka bir nedeni insülin fazlalığı olabilir. Bilhassa kilosu fazla olan hastalarda insülin ölçüsü artar. Çok insülin yumurtalıklardan çok androjen üretilmesine neden olup, tüm hormonal dengeyi ve yumurtlamayı bozabilir. Kimi hastalarda ise beyinden salgılanan yumurtalıkların çalışmasını denetim eden GnRH hormonun olağandışı salgılanması kelam hususudur. Bunların biri yahut hepsi bir ortada bulunabilir.

PKOS OLAN BAYANLARDA NE ÜZERE RİSKLER VAR?

PKOS olan bayanların kimilerinde yalnızca yumurtlama bozukluğu, hafif adet düzensizliği dışında bariz bulgu olmaz. Kimilerinde ise bunlara ilaveten kimi kozmetik sıkıntılar yani çok tüylenme, çok sivilcelenme, kilo alımı üzere meseleler gözlenebilir. Bu sıkıntılar o devirde fark edilip çözülmesi gereken sıkıntılardır. Bir de PKOS hastalarının mevcut hormonal dengesizliğe ve çok kilo alımına bağlı, denetim edilmezse ileriki yaşlarda ortaya çıkan önemli hastalıklarla müsabaka riski vardır. Örneğin insülin direnci ve tip 2 diyabet yani şeker hastalığı bu bayanlara daha sık görülür. Yüksek tansiyon, kolesterol ve kan yağlarında yükseklik, karaciğerde yağlanma, obezite riski bunlarda daha yüksektir. Uyku apnesi, depresyon daha sık görülür. Olağandışı rahim kanamaları, olağan yumurtlama olmamasına bağlı rahim duvarında kalınlaşma ve uzun periyotta kanser gelişimi olabilir. Bu hastalar seyrek yumurtladıklarından hamile kalmaları daha uzun sürebilir yahut hamile kalmak için tedavi almaları gerekebilir. Gebe kaldıklarında ise gebelik şekeri (gestasyonel diyabet) ve gebelik tansiyonu açısından risk altındadırlar.

PKOS TANISI İÇİN NELER YAPILIR?

PKOS tanısı için yapılacak tek bir test yoktur. Birkaç test yada bulgu kıymetlendirilerek teşhis konur. Öncelikle hastanın şikayetleri ve bulguları gözden geçirilerek bunu açıklayacak öbür bir sorun olup olmadığına bakılır. Bunlar:

• Aile kıssası alınır. Ailesinde, akrabalarında misal sıkıntıları olan bayanlar var mı diye araştırılır.

• PKOS teşhisinde hastanın öncelikle adet sistemi hakkında sorgulama yapılır. Adet düzensizliği, adet görememe, geç adet görme, hamile kalamama vb durumlar araştırılır.

• Kozmetik problemler üzerinde durulur. Çok tüylenme, sivilcelenme, saç dökülmesi, epilasyon yaptırma, bedenin muhakkak bölgelerinde renk değişiklikleri vs var mı diye bakılır.

• Hastanın boyu-kilosu ölçülür, tansiyonuna bakılır, beden kitle indeksi hesaplanır.

• Evli olanlara jinekolojik muayene yapılıp smear testi (rahim ağzı kanserinin tarama testi) yapılır. Genital organlarda bir sorun olup olmadığı gözden geçirilir.

• Ultrason yapılarak bilhassa rahim duvar kalınlığı ve yumurtalıkların büyüklüğü ve yapıları kıymetlendirilir.

• Bazı kan testleri yapılır. Hastanın yaşına bağlı bu testler değişebilir. Hormon düzeyleri, kan şekeri, kan yağları ve şeker yükleme testleri yapılır.

PKOS’UN TEDAVİSİ VAR MI?

Günümüz kaidelerinde PKOS’un kesin bir tedavisi yoktur. Yalnızca PKOS’un bulgularını azaltmaya yada ortadan kaldırmaya yönelik tedaviler vardır. Hastaların bu tedavileri genelde uzun periyot kullanmaları gerekir. Verilen tedavi hastanın şikayetine nazaran değişir. Mesela adet düzensizliği olan bir hastaya adet düzenleyici tedavi, çocuğu olmayan bir hastaya yumurtlatma tedavisi uygulanır. Tüylenme-sivilcelenme olan hastalarda da emsal halde duruma yönelik tedavi uygulanır. Bunların dışında bu hastaların gelecekte oluşabilecek risklere karşı da korunması gerekir.

PKOS TEDAVİSİNDE NELER YAPILIR?

PKOS tedavisinde hastanın şikayeti, yaşı, tedavinin maliyeti, gebelik isteğinin olup olmaması üzere pek çok faktör göz önünde bulundurularak planlama yapılır. Pek çok tedavi hali vardır. En sık kullanılan prosedürler şunlardır:

• Yaşam şekli değişiklikleri: PKOS hastalarının birinci yapması gereken şey hayat usulü değişiklikleridir. Sağlıklı beslenme, kilo verme, sistemli bir hayat üslubu, gerilimi azaltma ve spor bu stilin temelini oluşturur. Antrenman tertipli olarak yapıldığında hem kilo verilmesini sağlar hem de kan şekerini düşürerek insülin direncini ve androjen düzeylerini azaltır. Olumsuz-kötü alışkanlıkların (sigara, alkol, sedenter ömür, kolalı içecekler, hazır-paketlenmiş gıdalar) bırakılması gerekir.Doktor ve diyetisyen takibine kilo verilmeli ve ömür uzunluğu kilo denetimi sağlanmalıdır. Çok kilo bu hastalarda hem insülin direncini artırır hem de androjen düzeylerini artırarak çok tüylenme ve adet düzensizlikleri, yumurtlama meselelerine neden olur. Yalnızca 5-10 kilo verme bile tüm bu şikayetlerde bariz düzelme sağlar.

• Adet düzensizliğinin tedavisi: bunun için doğum denetim hapları, adet düzenleyici ilaçlar, iğneler, bedene yapıştırılan bantlar, halkalar yahut hormonlu spiraller kullanılabilir. Hangi ilacın tercih edileceği hastanın yaşına, şikayetine, evli olup olmamasına, çocuk isteğine nazaran değişir. Genelde hem östrojen hem progerteron içeren ilaçlar kullanılır. Fakat bazen yalnızca progesteron içeren ilaçlar kullanılır.

• Yumurtlamayı sağlayan ilaçlar: yumurtlamayı sağlmak için genelde klomifen sitrat tipi ilaçlar kullanılır. Klomifen hap olarak alınan bir ilaçtır. Adetin birinci günlerinde başlanır ve 5-7 gün kullanılır. Birtakım hastalarda bilhassa kilosu fazla olanlara klomifen işe yarmayabilir. Bunlarda farklı ilaçlara [letrozol (Femara), metformin (Glucophage)] yada iğneyle yumurtlatma tedavisine geçilebilir. İğne yani gonadotropin kullanılarak yapılan tedaviler PKOS’lu hastalarda çok yumurta gelişmesi ve çoğul gebelik riski taşır. Bu nedenle dozlar çok ince ayarlanmalı, denetimli bir formda artırılmalıdır. Buna karşın çok yumurta gelişirse tedavi iptal edilerek, bir sonraki ay daha düşük dozlarda daha uzun mühlet tedavi verilmelidir.

• Tüylenmenin azaltılması ve tedavisi: tüylenmeni azaltılmasında en sık doğum denetim hapları ve androjenleri azaltan birtakım ilaçlar kullanılır. Bunu dışında krem formunda kullanılan tüy gelişimini azaltan ilaçlar da vardır. Lakin bunlar süreksiz tahlil sağlar. Yani ilaç kullanılan periyotta androjen hormonlarını baskılayarak tüylenmeyi azaltır, ilaç bırakılınca hormonlar bir müddet sonra eski haline döner, bu müddet bireyden şahsa değişir ve eski şikayetler başlar. Bu nedenle uygun hastalara kalıcı tahlil olarak epilasyon önerilir. Epilasyon kıl köklerine kalıcı olarak ziyan verdiğinden hormon düzeyleri ne olursa olsun artık tüylenme olmaz.

PKOS HASTALARI HAMİLE KALABİLİR Mİ?

PKOS hastalarının gebelik durumu yumurtlama durumuna bağlıdır. Şayet bu hastalarda yumurtlama oluyorsa, bu seyrek bile olsa zaten hamile kalma bahtları vardır. Lakin kimi hastalarda yumurtlama olmaz yahut çok seyrek olur. Kimilerinde da beraberinde öbür problemler da bulunabilir. Bu hastalarda da tedavi uygulanarak gebelik elde edilebilir.

PKOS HASTALARINDA GEBELİK VE DOĞUM

PKOS’lu bayanlarda gebelik ve doğum öteki bayanlara nazaran daha risklidir. Düşük riski, erken doğum riski bu bayanlara daha yüksektir. Gebelikte şeker ve tansiyon sıkıntıları daha sık görülür. Bunlara bağlı bebekte büyüme meseleleri ve sezaryen doğum oranı daha sıktır. Bütün bu risklerin azaltılması için gebelikte ve hatta öncesinde yanlışsız beslenme ve kilo denetimi çok değerlidir. Gerekli durumlarda bu hastalara ilaç tedavisi de başlanabilir.