Özellikle 30 yaş altı bayanlarda sıkça rastlanan bir hastalık olan Polikistik Over Sendromu (PKOS), yumurtalıkta kalın yumurta dokusu içinde düzgün huylu birçok kistin oluşmasına denir.
Beyinde hipofiz bezinden salgılanan LH ve FSH hormonlarının olağandışı halde üretilmesinden kaynaklanan hastalık sonucunda, yumurtalıklarda her ay nizamlı olarak yumurtlama olmaz. Yumurtalıklardan erkeklik hormonunun salgılanmasına sebep olan Polikistik Over Sendromu’nun pek çok hormonal hastalık üzere nedenleri tam olarak bilinmiyor.
PKOS nasıl oluşur?
Hastalığın ortaya çıkışı tam kısır döngüye emsal. LH hormonundaki artış yumurtalıklarda erkeklik hormonu üretimini arttırır. Bunun sonucunda salgılanan erkeklik hormonları (androjenler) yağ dokusunda östrojene dönüşür. Son etapta östrojen dönüşte LH üretimini yine arttırır. Bu kısır döngü kilo kaybı yahut yumurtalıkların baskılanması gibietkenlerle kırılabilir. Yeniden kilo fazlalığına bağlı olarak insüline karşı bir direnç ortaya çıkar ve sonuçta hormonal istikrar bozularak yeniden bu kısır döngü elde edilir.
Ne vakit ortaya çıkar?
Polikistik Over Sendromu (PKOS) birinci sefer ergenlik devrinde adet kanamalarının başlaması ile tanınır ve üreme çağındaki bayanların %3 – %5’ini tesirler. Bu devirde adet düzensizlikleri en değerli uyarandır ve neredeyse hastaların %75’inde görülür. En sık rastlanılan düzensizlik seyrek adet görme formundadır. Vakit zaman amenore yani hiç adet görmeme olabilir. Gecikmeyi takiben görülen kanama genelde fazla ölçüde ve uzun periyodik olur. Bu düzensizlik yumurtlamada bir bozukluğun işaretçisi.
Yeni adet göremeye başlayan genç kızlarda PKOS olmasa bile bu tıp bozukluklar birinci 2 yılboyunca olağanda de görülebilir. Doğum denetim hapı üzere düzenleyici ilaçların kullanılması PKOS teşhisini geciktirebilir.
Androjen ismi verilen hormonlar testosteron üzere steroid hormonlardır ve erkeklerde yüksek ölçülerde bulunurken bayanlarda çok daha düşük ölçülerde salgılanırlar. PKOS hastalarında androjen hormonları olması gerekenden daha fazla ölçülerde bulunur ve bu nedenle erkek tipi tüylenme, sivilce ve hatta erkek tipi saç dökülmesi ortaya çıkabilir.
PKO sendromunda yumurtlama bozukluklarının olması ve adet düzensizliğinin görülmesinin nedeni ile kısırlığın bir sorun olarak ortaya çıkması şaşırtan değil. Kısırlık, PKOS olaylarında %100 bir bulgu değildir. Hatta kimi hastalar PKOS bulgularına karşın tertipli yumurtlayabilirler ve çok kolay hamile kalabilirler. Fakat yeniden de PKOS gebelikte gecikmelere ve kısırlığa yol açan değerli bir etken. PKOS hastaları genelde hamile kalmakiçin tedaviye ihtiyaç duyarlar. Hastalarının yaklaşık %40’ında obezite sorunu vardır. Şişmanlık birtakım hastalarda tek başına öteki belirtileri başlatabilir. Bu tıp olaylarda kilo kaybı sağlandığında sıkıntılar büsbütün ortadan kalkabilir.
Polikistik Over Sendromu belirtileri
Hastalarda genel olarak görülen belirtiler adet düzensizliği, sivilce, yağlı cilt, tüylenmede artış, kısırlık (infertilite) ve kilo artışı. PKOS teşhisinin konması için klinik bulguların, laboratuar tetkiklerinin ve ultrason incelemesinin bir ortada kıymetlendirilmesi gerekir.
PKOS tanısı nasıl konur?
En değerli teşhis yollarından birisi vajinal ultrasonografi incelemesi. Ultrasonografideyumurtalık kenarlarında çok sayıda küçük kist saptanır. Bu kistler yalnızca birkaç milimetre çapındadır ve tek başlarına sorun yaratmazlar. Kistlerin kaynağı gelişen ancakyumurtlama ile atılmayan folliküllerdir (yumurta içeren kesecikler). Vakit içerisinde bunların sayıları artış görülebilir.
Polikistik Over (PKO), ultrasonografide yumurtalıkların görünüşünü tabir eden bir tarif. Polikistik Over Sendromu ile karıştırılmamalıdır. Pekçok bayanın ultrasonografik imgesi polikisitk olabilir fakat hormonal pahalar ve klinik tablo büsbütün olağan bulunur. Genel popülasyonda bayanların %20’sinde polikistik görünüşlü yumurtalıklar vardır. Polikistik Over Sendromu (PKOS) ise bir belirtiler kümesidir. Hastalığı yani patolojiyi tabir eder. PKO ve
PKOS iki farklı tariftir.
PKOS teşhisinde kan hormon bedelleri de değerlidir. Kanda androjen seviyelerinin, LH ve FSH oranlarının ehemmiyeti büyük. LH/FSH oranının 3’ün üzerinde olması PKOS lehine birbulgu. Yeniden adetin 21. gününde bakılacak kan progesteron pahaları yumurtlama olup olmadığı hakkında bilgi verir.
Son yıllarda yapılan çalışmalar PKOS ile insülin hormonu ortasında münasebet olduğunu gösterdi. İnsülin pankreastan salınan bir hormondur ve hücrelerin glükozu kullanmalarını sağlar. PKOS’da hücrelerde insülüne karşı bir direnç yani rezistans vardır. Bu nedenle pankreas durumla başa çıkabilmek için daha fazla insülin salgılar. Bu yüksek dozda insülin yumurtalıkları etkileyerek yumurtlamayı maniler ve sonuçta androjenlerde artış olur. İnsülün direnci PKOS’lu zayıf bayanların %30’unda saptanırken obez bayanlarda bu oran %75’e kadar ulaşır.
Uzun devirdeki riskler
PKOS’un uzun devirde yaratabileceği sıkıntılar ve riskler hem insülin hem de androjen fazlalığına bağlıdır. Yüksek ölçülerde insülin uzun periyotta Tip 2 diyabet yani şekerhastalığı riski taşır. Bu çeşit diyabet genelde sıkı diyet ve ağızdan alınan ilaçlar ile denetim altına alınabilir. Kilo sorunu olan, tedavi edilmemiş PKOS hastalarının %25 – 35’inde, 30’lu yaşlarda Tip 2 şeker hastalığı ortaya çıkar. PKOS’da görülen hormonal değişiklikler tansiyon sorunlarını de beraberinde getirir. Birebir vakitte bu hastalarda kolesterol yüksekliği de ortaya çıkar. Her iki durumda kalp hastalığı açısında yüksek risk faktörleridir.
Uzun vadeli adet düzensizlikleri endometrium (rahim içini döşeyen doku) kanseri riskini arttırır. Yumurtlama olmadığı için endometrium üzerinde progestreon hormonu takviyesi olmaz. Bu nedenle endometrium uzun mühlet yalnızca östrojene maruz kalır. Böylelikle kanser riski artar.
PKOS tedavi şekilleri
Adet düzensizliği
Daha evvel belirttiğimiz üzere PKOS’da yumurtlama sorunlarına bağlı olarak sistemsiz ve ağır kanamalara sıkça rastlanır. Bu nedenle tedavide asıl gaye yumurtlamayı yine sağlamak. Bunun yanı sıra yumurtlamayı uyarıcı ilaçlar da kullanılabilir. Lakin muhtemel yan tesirleri nedeniyle bu tıp ilaçlar uzun müddetli kullanılamaz.
Fazla kilolar hem PKOS’lu hem de PKOS olmayan hastalarda adet sorunlarına yol açan nedenlerden biridir. Yağ dokusunda fazla ölçüde östrojen üretilmesi nedeniyle yumurtlama bozuklukları görülür. Obez hastalarda %5 civarında bir kilo kaybı genelde yumurtlamanın başlaması için kâfi.
35 yaşından küçük ve çocuk istemeyen hastalarda adetleri nizama sokmak için doğum denetim hapları en sık tercih edilen ilaç kümesidir. İkinci sırada ise adetin 15. günündensonra kullanılan progestreon ilaçları gelir. Her iki ilaç kümesi da adetleri nizama sokar.
İnfertilite
Yumurtlama bozukluğuna bağlı infertilite sorunu yaşayan bayanların %70’inde sorun PKOS’dur. Bu durum obez hastalarda daha besbelli. Çocuk isteği olan PKOS hastalarında birinci planda yapılması gereken kilo verilmesidir.
PKOS hastalarında yumurtlamayı uyarıcı ilaçlardan en tesirli olanı klomifen sitratır. Bu ilaç tabip denetimi altında kullanılır.
Klomifenin başarısız olması durumunda ise iki ana yaklaşım kelam mevzusudur. Bunlardan birincisi enjektabl hormonlar ile yumurtalıkları uyarmak. Daha sonra da aşılama (inseminasyon) yapmaktır. Bu tedavi ile %62’ye varan muvaffakiyet oranları bildirilmiştir. Bu tedavinin en değerli komplikasyonu ovarian hiperstimülasyon sendromu ve çoğul gebeliklerdir. Tedavi son derece titiz bir yakın denetim altında ve bahse hakim doktorlarca yapılmalı.
İkinci alternatif ise laparoskopik diatermidir (LOD). Burada laparoskopi ile karın boşluğuna girilir. Yumurtalıklar koter ya da lazer ile yakılarak üzerlerinde küçük delikler açılır. Tedavinin sistemi bilinmemekle birlikte tertipli yumurtlamayı sağladığı ve klomifene olan karşılığı güzelleştirdiği gözlendi. LOD sonrası 12 ay içinde tabiatıyla gebelik oranları %60 – 80 ortasında. LOD’un başarısı infertilite mühleti 3 yıldan az olanlarda ve LH seviyeleri 10’dan fazla bulunanlarda daha yeterlidir.
Tüylenme
Androjen ismi verilen erkeklik hormonlarının fazlalığına bağlı olarak ortaya çıkan tüylenme (hirsutism) PKOS’lu olaylarda sıklıkla görülen bir durum. Kimi bayanlar bunu keder etmezken, kimi bayanlarda asıl tabibe müracaat sebebidir. Birtakım durumlarda tüylenme hormonal dengesizliğe bağlı değil ve yapısal olabilir. Var olan tüyler tedavi ile yok edilemez bu nedenle bleaching ya da epilasyon gereklidir.
Doğum denetim hapları kandaki androjen seviyelerini düşürdüğünden yeni tüy çıkmasını engelleyebilirler. Bu gayeyle en sık kullanılan ilaç cyproterone asetat ismi verilen bir unsurdur. Öteki birtakım ilaçlar ile bir ortada ya da tek başına kullanılabilir. Hirsutism tedavisi uzun müddetli bir tedavi. Muvaffakiyet için 8 – 18 ay tedavi gerekebilir. Bunun nedeni kıl büyümesinin yavaşlığıdır.
PKOS ile insülin rezistansı sıklıkla bir ortada görüldüğünden PKOS tedavisinde yeni yaklaşımlardan biri de insülin hassaslığını arttıran ilaçların kullanımı. Bu hususta kâfi sayıda çalışma olmamakla birlikte birinci sonuçlar muvaffakiyet oranlarının epey yüksek olduğu istikametinde.
