POLİKİSTİK OVER SENDROMU

POLİKİSTİK OVER SENDROMU (PKOS) NEDİR?

Polikistik over sendromu (PKOS) doğurganlık çağındaki bayanlarda sık görülen hormonal bir bozukluktur. PKOS olan bayanlarda genelde adet düzensizliği, adet görememe, çok tüylenme, sivilcelenme, çok kilo alımı ve evlilerde çocuk sahibi olamama üzere sorunlar görülür. PKOS genelde ergenliğe girmeyle başlayan bulgular verir. Lakin erken ergenlik devrinde yani birinci birkaç yıl bu bulgular olağan genç kızlarda da görülebileceğinden ayırt edilmesi zordur. Bu nedenle teşhis konması gecikebilir. Ergenlik devrine benzeri şikayetleri olan genç kızların PKOS gelişimi açısından daha dikkatli takip edilmesi gerekir. Birtakım hastalarda daha geç yaşlarda kilo alımı, gerilim ve berbat beslenmeye bağlı PKOS bulguları ortaya çıkabilir. Bazen teşhis koymak için birtakım testler yapmak ve ultrasonla pahalandırmak gerekebilir. Ultrasonda yumurtalıklar olağandan büyük görünür. İçlerinde minik-mercimek büyüklüğünde kistcikler görülür. Bunlar erken gelişme kademesindeki yumurtalardır. Olağan yumurtalıklarda da bunlarda 5-8 adet görülür. Lakin PCOS olan hastalarda yumurta gelişmesinin duraklamasına bağlı bu kistciklerden fazla ölçüde (10-12’den fazla) görülür.

PKOS’un tam olarak nedeni aşikâr değildir. Lakin genelde ailesel yatkınlık vardır. Yani ailede kızlarda benzeri bulguları olanlar vardır. Farklı bireylerde farklı bulgular görülebilir. Fakat ana neden misal hormonal bozukluklardır. Bu problemler kilo alımıyla daha da şiddetlenebilir.

PKOS’UN TANISI NASIL KONUR?

PKOS’un pek çok orta formları mevcuttur, farklı şikayetler ve semptomlarla hastalar başvurabilir. Lakin teşhis koymak için en az 2 bulgunun bir ortada olması gerekir. Bunlar:

• • Yumurtlama bozuklukları ve adet düzensizlikleri: Bunlar en sık görülen sıkıntılardır. Kimi hastalarda geç adet görme, adet görmeme, yumurtlama olmamasına bağlı hamile kalamama, uzun süren kesilmeyen kanamalar vs olabilir.

• Aşırı androjen yüksekliğine bağlı şikayetler: Androjenlerin (testesteron gibi) kan testlerinde yüksek çıkması yada bedende çok tüylenme, sivilcelenme olması, birtakım bayanlarda çok saç dökülmesi olması.

• Ultrason bulguları: Ultrasonda yumurtalıklar olağandan büyük ve içlerinde pek çok minik kistcikler görülür.

PKOS NİÇİN OLUR?

PKOS’un nedeni tam olarak muhakkak değildir. Birkaç hormonal sorunun bir ortada olmasından kaynaklandığı için asıl neden net olarak bilinmemektedir. Öne sürülen pek çok hipotez vardır. Bunlardan kimileri şunlardır: Ailesel-genetik faktörler: Hastaların bir kısmında aile hikayesi vardır. Yani ailede emsal bireyler vardır. Bayanlarda tüylenme, yumurtlama bozuklukları, hamile kalamama ve adet düzensizlikleri üzere meselelerin hepsi yahut bir kısmı farklı kombinasyonlar halinde bulunabilir. Bu ailelerde şeker, tansiyon hastalıkları ve obesite daha sık görülür. PKOS’un başka bir nedeni insülin fazlalığı olabilir. Bilhassa kilosu fazla olan hastalarda insülin ölçüsü artar. Çok insülin yumurtalıklardan çok androjen üretilmesine neden olup, tüm hormonal dengeyi ve yumurtlamayı bozabilir. Birtakım hastalarda ise beyinden salgılanan yumurtalıkların çalışmasını denetim eden GnRH hormonun olağandışı salgılanması kelam mevzusudur. Bunların biri yahut hepsi bir ortada bulunabilir.

PKOS OLAN BAYANLARDA NE ÜZERE RİSKLER VAR?

PKOS olan bayanların kimilerinde yalnızca yumurtlama bozukluğu, hafif adet düzensizliği dışında besbelli bulgu olmaz. Kimilerinde ise bunlara ilaveten birtakım kozmetik sıkıntılar yani çok tüylenme, çok sivilcelenme, kilo alımı üzere sıkıntılar gözlenebilir. Bu sıkıntılar o devirde fark edilip çözülmesi gereken sıkıntılardır. Bir de PKOS hastalarının mevcut hormonal dengesizliğe ve çok kilo alımına bağlı, denetim edilmezse ileriki yaşlarda ortaya çıkan önemli hastalıklarla müsabaka riski vardır. Örneğin insülin direnci ve tip 2 diyabet yani şeker hastalığı bu bayanlara daha sık görülür. Yüksek tansiyon, kolesterol ve kan yağlarında yükseklik, karaciğerde yağlanma, obezite riski bunlarda daha yüksektir. Uyku apnesi, depresyon daha sık görülür. Olağandışı rahim kanamaları, olağan yumurtlama olmamasına bağlı rahim duvarında kalınlaşma ve uzun devirde kanser gelişimi olabilir. Bu hastalar seyrek yumurtladıklarından hamile kalmaları daha uzun sürebilir yahut hamile kalmak için tedavi almaları gerekebilir. Gebe kaldıklarında ise gebelik şekeri (gestasyonel diyabet) ve gebelik tansiyonu açısından risk altındadırlar.

PKOS TANISI İÇİN NELER YAPILIR?

PKOS tanısı için yapılacak tek bir test yoktur. Birkaç test yada bulgu kıymetlendirilerek teşhis konur. Öncelikle hastanın şikayetleri ve bulguları gözden geçirilerek bunu açıklayacak öteki bir sorun olup olmadığına bakılır. Bunlar:

• Aile öyküsü alınır. Ailesinde, akrabalarında benzeri sıkıntıları olan bayanlar var mı diye araştırılır.

• PKOS teşhisinde hastanın öncelikle adet sistemi hakkında sorgulama yapılır. Adet düzensizliği, adet görememe, geç adet görme, hamile kalamama vb durumlar araştırılır.

• Kozmetik meseleler üzerinde durulur. Çok tüylenme, sivilcelenme, saç dökülmesi, epilasyon yaptırma, bedenin aşikâr bölgelerinde renk değişiklikleri vs var mı diye bakılır.

• Hastanın boyu-kilosu ölçülür, tansiyonuna bakılır, beden kitle indeksi hesaplanır.

• Evli olanlara jinekolojik muayene yapılıp smear testi (rahim ağzı kanserinin tarama testi) yapılır. Genital organlarda bir sorun olup olmadığı gözden geçirilir.

• Ultrason yapılarak bilhassa rahim duvar kalınlığı ve yumurtalıkların büyüklüğü ve yapıları kıymetlendirilir.

• Bazı kan testleri yapılır. Hastanın yaşına bağlı bu testler değişebilir. Hormon düzeyleri, kan şekeri, kan yağları ve şeker yükleme testleri yapılır.

PKOS’UN TEDAVİSİ VAR MI?

Günümüz kurallarında PKOS’un kesin bir tedavisi yoktur. Yalnızca PKOS’un bulgularını azaltmaya yada ortadan kaldırmaya yönelik tedaviler vardır. Hastaların bu tedavileri genelde uzun devir kullanmaları gerekir. Verilen tedavi hastanın şikayetine nazaran değişir. Mesela adet düzensizliği olan bir hastaya adet düzenleyici tedavi, çocuğu olmayan bir hastaya yumurtlatma tedavisi uygulanır. Tüylenme-sivilcelenme olan hastalarda da benzeri halde duruma yönelik tedavi uygulanır. Bunların dışında bu hastaların gelecekte oluşabilecek risklere karşı da korunması gerekir.

PKOS TEDAVİSİNDE NELER YAPILIR?

PKOS tedavisinde hastanın şikayeti, yaşı, tedavinin maliyeti, gebelik isteğinin olup olmaması üzere pek çok faktör göz önünde bulundurularak planlama yapılır. Pek çok tedavi hali vardır. En sık kullanılan yollar şunlardır:

• Yaşam usulü değişiklikleri: PKOS hastalarının birinci yapması gereken şey ömür şekli değişiklikleridir. Sağlıklı beslenme, kilo verme, sistemli bir hayat şekli, gerilimi azaltma ve spor bu usulün temelini oluşturur. İdman tertipli olarak yapıldığında hem kilo verilmesini sağlar hem de kan şekerini düşürerek insülin direncini ve androjen düzeylerini azaltır. Olumsuz-kötü alışkanlıkların (sigara, alkol, sedenter hayat, kolalı içecekler, hazır-paketlenmiş gıdalar) bırakılması gerekir.Doktor ve diyetisyen takibine kilo verilmeli ve ömür uzunluğu kilo denetimi sağlanmalıdır. Çok kilo bu hastalarda hem insülin direncini artırır hem de androjen düzeylerini artırarak çok tüylenme ve adet düzensizlikleri, yumurtlama sıkıntılarına neden olur. Yalnızca 5-10 kilo verme bile tüm bu şikayetlerde besbelli düzelme sağlar.

• Adet düzensizliğinin tedavisi: bunun için doğum denetim hapları, adet düzenleyici ilaçlar, iğneler, bedene yapıştırılan bantlar, halkalar yahut hormonlu spiraller kullanılabilir. Hangi ilacın tercih edileceği hastanın yaşına, şikayetine, evli olup olmamasına, çocuk isteğine nazaran değişir. Genelde hem östrojen hem progerteron içeren ilaçlar kullanılır. Fakat bazen yalnızca progesteron içeren ilaçlar kullanılır.

• Yumurtlamayı sağlayan ilaçlar: yumurtlamayı sağlmak için genelde klomifen sitrat çeşidi ilaçlar kullanılır. Klomifen hap olarak alınan bir ilaçtır. Adetin birinci günlerinde başlanır ve 5-7 gün kullanılır. Kimi hastalarda bilhassa kilosu fazla olanlara klomifen işe yarmayabilir. Bunlarda farklı ilaçlara [letrozol (Femara), metformin (Glucophage)] yada iğneyle yumurtlatma tedavisine geçilebilir. İğne yani gonadotropin kullanılarak yapılan tedaviler PKOS’lu hastalarda çok yumurta gelişmesi ve çoğul gebelik riski taşır. Bu nedenle dozlar çok ince ayarlanmalı, denetimli bir biçimde artırılmalıdır. Buna karşın çok yumurta gelişirse tedavi iptal edilerek, bir sonraki ay daha düşük dozlarda daha uzun mühlet tedavi verilmelidir.

• Tüylenmenin azaltılması ve tedavisi: tüylenmeni azaltılmasında en sık doğum denetim hapları ve androjenleri azaltan kimi ilaçlar kullanılır. Bunu dışında krem halinde kullanılan tüy gelişimini azaltan ilaçlar da vardır. Lakin bunlar süreksiz tahlil sağlar. Yani ilaç kullanılan devirde androjen hormonlarını baskılayarak tüylenmeyi azaltır, ilaç bırakılınca hormonlar bir mühlet sonra eski haline döner, bu müddet şahıstan bireye değişir ve eski şikayetler başlar. Bu nedenle uygun hastalara kalıcı tahlil olarak epilasyon önerilir. Epilasyon kıl köklerine kalıcı olarak ziyan verdiğinden hormon düzeyleri ne olursa olsun artık tüylenme olmaz.

PKOS HASTALARI HAMİLE KALABİLİR Mİ?

PKOS hastalarının gebelik durumu yumurtlama durumuna bağlıdır. Şayet bu hastalarda yumurtlama oluyorsa, bu seyrek bile olsa bizatihi hamile kalma talihleri vardır. Lakin kimi hastalarda yumurtlama olmaz yahut çok seyrek olur. Kimilerinde da beraberinde öbür sıkıntılar da bulunabilir. Bu hastalarda da tedavi uygulanarak gebelik elde edilebilir.

PKOS HASTALARINDA GEBELİK VE DOĞUM

PKOS’lu bayanlarda gebelik ve doğum öteki bayanlara nazaran daha risklidir. Düşük riski, erken doğum riski bu bayanlara daha yüksektir. Gebelikte şeker ve tansiyon sıkıntıları daha sık görülür. Bunlara bağlı bebekte büyüme sıkıntıları ve sezaryen doğum oranı daha sıktır. Bütün bu risklerin azaltılması için gebelikte ve hatta öncesinde hakikat beslenme ve kilo denetimi çok kıymetlidir. Gerekli durumlarda bu hastalara ilaç tedavisi de başlanabilir.