Polikistik Over
Yumurtlama nedir?
Yumurtlama; üreme çağındaki bayanların her ay yumurtalarından bir ve bazen de iki yumurta hücresinin olgunlaşıp, yumurtalık dışına atılması ve tüplerden alınarak rahme taşınmasıdır. Yumurtlama olabilmesi için bayanın hormon istikrarının olağan olması gerekiyor. Hormonlar şayet tertipli çalışıyorsa, her ay bir yumurtalıktan yumurtlama olur. Bir ay birinden yumurtlama olurken, öbür ay öteki yumurtalık dinlenir. Yani tıpkı anda iki yumurtalıktan birden yumurtlama olmaz.
Yumurtlamanın olup olmadığı nasıl anlaşılır?
Kadının her ay adetinin 13. günü ila 17. günü ortasında yumurtlama ağrısı dediğimiz bir ağrı oluşur. Bayan, her ay karnının bir tarafında gelip süreksiz, şiddetli olmayan bir ağrı tanım eder. Bu ağrı yumurtlamayı gösterebilir. Bu ağrı, bayanların hepsinde vardır ancak yüzde 60-70 i bariz bir halde hissedebilir. Yani, bayanlar bazen yumurtlamayı kendileri bile hissedebilir. Bayanlarda tekrar adetin 13. ve 17. günleri ortasında, yumurtlamadan ötürü kadınlık hormonları arttığı için rahim ağzı sıvı ölçüsü ve akışkanlığı artar. Bayanlar bu devirlerde sümüksü bir akıntının arttığını fark eder. Bu da bayanlarda yumurtlamayı gösteren bir belirtidir. Onun dışında biz tabipler ise farklı yollar uygularız. örneğin; ultrasonda yumurtlamanın olup olmadığını tespit edebiliriz. Yumurtanın gelişimini ve çapını ölçeriz. Yumurtanın 18-20 milimetre çapa gelmesi de bayanda yumurtlama olduğunu gösterir. Ayrıyeten bayanlarda beden ısısı da bayanlardaki yumurtlamanın göstergelerden biridir. çok kolay bir formüldür. Bayanlar kendileri, adetlerinin başından itibaren her akşam beden ısılarını termometre ile koltuk altı yahut ağız içinden ölçebilirler. Ekseriyetle adetlerinin 13. ve 17. günleri ortasında ateş gitgide yarım ve 1 derece artış gösterir. Bu grafik de bayanlarda yumurtlamanın olduğuna dair bir delildir. Ayrıyeten rahim içi doku gelişmesinin artması, yani dokunun kalınlığının artması da yumurtlamanın göstergelerinden biridir. Bayanların adetlerinin 21-22 günleri ortasında progestron hormonunun artışı da bize yumurtlamanın olduğunu gösterir. Ayrıyeten rahim içi dokuyu adete bir-iki güne kala modül alarak analize göndeririz ve analiz sonucunda rahim içi dokudaki hormonal değişimlere bakarak yumurtlama olup olmadığını anlarız.
BEYİNDEKİ BOZUKLUK YUMURTLAMAYI ETKİLİYOR
Kadında yumurtlama; beynimizdeki hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH adlı hormonların yumurtalıkları uyarması ve 10-12 günde yumurta hücresinin gelişmesi formunda olur. İşte bu düzenekte bir bozukluk varsa, yani beyindeki hipofiz bezi ile yumurtalık ortasındaki alakayı bozan bir faktör varsa o vakit yumurtlama bozukluğu olur. Bu faktörleri şöyle özetleyebiliriz: Beynimizde hipofiz bezinde küçük tümörler varsa, yumurtalıkta kist ve tümörler varsa, yumurtalığın kendisinde hormon bozuklukları varsa, beynimizde guatr hormon bozuklukları varsa (özellikle hipotiroidi ve hipertiroidi) ya da böbrek üstü bezlerinin sisteminde bozukluk varsa bunlar da yumurtlamayı bozar. Böbreküstü bezinden salgılanan androjen hormonu dediğimiz erkeklik hormonları, yumurtalığın yapısını bozarak, yumurta gelişimini ve münasebetiyle da yumurtlamayı maniler. Bunların dışında; gerilimler, zahmetler, vefatlar, kederler, boşanmalar, ayrılmalar, harp ya da savaş üzere durumlar, yani sona ve gerilime bağlı durumlar da yumurtlamayı bozar. Onun dışında yeniden Polikistik Over Sendromu da (PKOS) yine birebir biçimde yumurtlamayı bozan nedenlerin başında gelir. öte yandan başka hormon bozuklukları, kullanılan birtakım ilaçlar ve yumurtalık tümörleri de yumurtlamayı engelleyebilir.
Yumurtlama bozukluğunun tedavisi var mı?
Yumurtlama bozukluğunun tedavisi vardır. Şayet hastanın yumurtalığında, beyninde ve hipofiz bezinde tümör yoksa, kistler yoksa ve tüpleri olağansa o vakit bu hastada yumurtlama tedavisi uygulanabilir. Yumurtlama tedavisinde en kıymetli adım, hastalığın altındaki nedeni belirleyip ortadan kaldırmak, sonra ilaç tedavisine geçmektir. Şayet hastada guatr hormon bozukluğu, şeker hastalığı yahut böbrek üstü bezlerinde bozukluk varsa öncelikle bu meseleler tedavi edilip ortadan kaldırılır. Sonrasında bayan zaten gebe kalır, lakin şayet kalmazsa o vakit yumurtlama tedavisi uygularız. Yumurtlama tedavisinde, birinci evvel ağızdan kullanılan hap formunda ilaçlı tedavi uygularız. Adetin beşinci gününde başlarız, beş günlük yumurtlama tedavisi sonucunda yüzde 80 yumurtlama olur. Ancak yüzde 40-45 inde hamilelik oluşur. Şayet yumurtlama haplarına karşın hamilelik oluşmuyorsa, o vakit yumurtayı büyüten FSH ve LH hormonlarını hastaya dışarıdan iğneyle aşikâr dozlarla veririz ve takip ederiz. Yumurta gelişimi olduğunda da yumurtayı çatlatmak için bir iğne yaparız ve yumurtlama gerçekleşir. Yumurtlamadan 24-36 saat sonra eşlerin birlikte olmasını öneririz. Yahut da bu hastalara bu devirde aşılama tedavisi uygulayarak gebe kalmasını sağlarız.
GENETİK MENOPOZA VE SİGARAYA DİKKAT!
Bazı durumlar vardır ki o bireylerde yumurtalıklar çalışmaz. Bunlardan birincisi genetik sıkıntılardan kaynaklı olandır. Birtakım bayanlar genetik bozukluk nedeniyle erkenden (25-35 yaş arasında) menopoza girebiliyorlar. Menopozda yumurta üretimi büsbütün durduğu için adet de görmezler, yumurtlama da olmaz. İkincisi hastalar tümör vb. nedenlerle yumurtalıkları alınmışsa yumurtlama olamıyor. üçüncüsü yumurtalıklarda müdahale yapılmış, kist yahut tümör çıkarılmış ancak yumurtalık korunduğu halde bazen ameliyattan kaynaklanan nedenlerle yumurtalıklar bozularak olağan işlevini kaybeder, iflas eder ve çalışmaz. Ayrıyeten imünolojik dediğimiz sebepler, bağışıklık sistemini bozan alerjik hususlar (virüsler vb.) imünolojik yumurtalık yetmezliğine sebep olabilir. Kanser tedavisi sırasında uygulanan kemoterapi yahut şua yolları de erken menopoza, münasebetiyle da yumurtalıkların iflasına neden olabilir. Burada bilhassa bir noktayı vurgulamak istiyorum; bayanlarda sigara kullanımı yumurtalık işlevlerini ileri derecede bozar. Ve bu erkenden menopoza sokar; yani menopoz yaşını en az 5-6 yıl erkene alır. Ayrıyeten menopoza girmese de, adet görmeye devam etse bile yumurtalık işlevlerini bozarak gebe kalma bahtını azaltabilir. Bu nedenle sigara içmek önemli bir risk faktörüdür.
Polikistik Over Sendromu (PKOS) nedir?
PKOS, bayanlarda en sık görülen yumurtlama işlev bozukluğunun ismidir. Olağanda bayanların yumurtalıklarında her ay bine yakın yumurta hücresi gelişmeye devam eder ancak son seçilme periyoduna geldiğinde bunlardan 20 ila 50 tanesi seçilir. Bunlar o ayki gelişen yumurta kümesini oluşturur. Bu 50 ye yakın yumurta da 5-6 gün geliştikten sonra içlerinden bir tanesi olgunlaşır ve o ayki yumurtlama olacak yumurta haline gelmek üzere bu gelişimini devam ettirir. 18-20 milimetreden sonra da çatlar ve yumurtlama olur. Başka yumurtalar ise geriler ve kaybolur. İşte kimi durumlar vardır ki bu sistem bozulmuştur. Yumurtalıklardaki yumurta hücreleri 8-10 milimetre çapa geldiklerinde daha fazla gelişemezler ve büyümezler. Bunlar, yumurtalık içinde küçük küçük kistler halinde kalır. çapları, 5 ila 10 milimetre ortasında değişir. İsminden de anlaşılacağı üzere polikistik yani çok sayıda küçük yumurta kistleri oluşur. Yumurta tam gelişip yumurtlama oluşturamadığı için PKOS den sonra da yumurtalıklar büyüme başlar. Büyüyünce de yumurtalıktan erkeklik hormonları salgılanır. Bu da yumurtalığın yapısını, hastanın şeker metabolizmasını bozar. Adet sistemleri bozulur ve gecikmeli (2-6 ay) adet görürler. İşte biz bu duruma PKOS diyoruz. PKOS; gerçek bir kist değildir.
PKOS Lİ HASTALARA öMüR UZUNLUĞU SIKI TAKİP GEREKİR
Bu hastalık neden ortaya çıkıyor ve nasıl kısırlığa neden oluyor?
Bedende hormon salgısını düzenleyen birtakım enzimler var. O enzimler, kolesterolden kadınlık hormonlarını oluşturur ve hormon istikrarını sağlar. Lakin bazen anne karnındayken bu enzimlerde bir bozukluk oluşur ve bu da kadınlık hormonlarının yapısını bozduğu için yumurtalıklarda sapma meydana gelir ve hormon istikrarı bozulur. Onun sonucunda yumurtalıklar büyür, içinde çok sayıda küçük küçük yumurta hücreleri olur, adetler gecikir, yumurtlama olmaz ve kısırlık problemine yol açar.
Kısırlık dışında diğer hangi sıkıntılara yol açıyor?
PKOS; yalnızca bir kısırlık ya da yumurtlama sorunu değil, birebir vakitte hastalarda çeşitli sıhhat problemleri da yaratabiliyor. PKOS, kısa müddette yumurtlamanın olmaması, adetlerin gecikmesi ve kısırlığa yol açmasının dışında, hastaların orta derecede kilo almasına neden olur. zira yumurtalıktan salgılanan erkeklik hormonları şeker metabolizmasını bozduğu için kilo almaya eğilimi artırır; hastalar 6 ila 15 ortasında kilo alırlar. Ayrıyeten hastaların yüzde 60 ı, uzun vadede (40-50 li yaşlarda) şeker hastası olarak karşımıza çıkarlar. Yeniden uzun vadede tansiyon, kalp hastalığı gelişebilir. Bu hastaların bir kısmında ileriki yıllarda rahim ve göğüs kanseri oluşabilir.
BEYAZ UNU UNUTUN ZERZEVATTAN ŞAŞMAYIN
Tedavisinde emelimiz öncelikle hastaların zayıflaması ve kilo denetiminin sağlanmasıdır. Bunun için de ekmekten, beyaz undan, şekerden kaçırmalarını bol posalı ve lifli besinler tüketmelerini öneriyoruz. Lakin yalnızca diyet kâfi gelmiyor. PKOS hastalarında hormon istikrarı bozuk olduğu için az da yeseler akranlarına oranla kilo eğilimi oluyor. zira güç ve şeker metabolizmaları bozulduğundan, sonuçta yediklerini bedende yağ dokusuna dönüştürüp depo ederler ve bu da kilo almalarına neden olur. İşte bu nedenle diyetten sonra hastaya hareketlerini artırmalarını öneririz. Günlük ömürde etkin olmalarını isteriz. Haftada en az üç defa, en az yarım saat olmak kaidesiyle çok süratli yürüyüşler (bazen de koşu olabilir) öneririz. Diyet ve antrenmanla hastanın genel sıhhatini koruruz.
Eğer hastanın çocuk beklentisi varsa; zayıflatıyoruz ve şeker metabolizmasını düzenleyici ilaçlar veriyoruz. Bunların yüzde 40-50 sinde hamilelik tabiatıyla oluşur. Fakat şayet hamile kalamazlarsa o vakit yumurtlama ilaçları kullanırız. Ancak birtakım hastalar var ki; çocukları var, gebe kalmak üzere bir beklentisi yok lakin PKOS nedeniyle sıhhat sıkıntıları (geç adet görme, tansiyon, şeker, göğüs ve rahim kanseri riski vb.) yaşıyorlar. Bu şartlarda da hastanın kesinlikle tedavi edilmesi gerekiyor. Bu tıp hastalarda kolesterolünü, şekerini, trigiliserit ve yağlarını ölçüp, ona nazaran tedavi ederiz. Bu tedavide emelimiz hem hastaların tertipli adet görmesini sağlamak, hem de rahim içindeki çok gelişmeyi kırarak ileride rahim kanseri gelişme riskini azaltmaktır.
HAMİLELİKTE SIKI HEKİM TAKİBİ ŞART
PKOS de her vakit ameliyat yapmayız. Lakin birtakım durumlar var ki; hastayı tedavi etmemize karşın yumurtlama olmaz, hormon istikrarı düzensizdir. Yani her şeye karşın düzelmiyor… Şayet hastanın kısırlık sorunu ve çocuk beklentisi varsa, yumurtlama ilaçlarına karşın de gebe kalamıyorsa o vakit iki seçenek var; ya tüp bebek tedavisine alırız ya da ameliyat ederiz. Ameliyat için karından laporoskopi dediğimiz bir aletle gireriz. Kapalı ameliyatla her yumurtalığa lazerle 5-6 küçük delik açarız. Yumurtalıktaki erkeklik hormonu dediğimiz androjen hormonunu salgılayan kısmı azaltırız ve yumurtalık üzerindeki baskılayıcı tesirini ortadan kaldırırız.
PKOS un hamile bayanda olumsuz tesirleri var mı?
PKOS lu bayanların yüzde 30 ila 50 si resen gebe kalır. Bu bayanlar gebelik müddetinde PKOS nin olumsuz tesirleriyle karşılaşabilirler. zira bu tıp hastaların şeker metabolizması bozuktur. Bu türlü olunca da hamilelik sırasında çok kilo artışı olabilir, gebelikte şeker hastalığı gelişebilir, bedende şişlikler görülebilir, gebeliğin altıncı ayından itibaren tansiyon yükselmesi ve gebelik zehirlenmeleri gelişebilir. O yüzden bu hastalar bilhassa gebelik devrinde düzgün bir halde takip edilmeli ve tedavileri de ona nazaran düzenlenmelidir. PKOS u bulunan ve gebe kalan bayanlar gebelik devrinde bilhassa yemeklerinde unlu, hamurlu yiyeceklerden mutlaka uzak durmalı, antrenman yapmalı ve lifli besinler tüketmeye itina göstermeli.
DOĞURDUM KURTULDUM DEMEYİN
PKOS lu bayanlar çocuk sahibi olsalar bile ben bu hastalıktan kurtuldum demesinler, ömür uzunluğu sıhhatlerine dikkat etsinler. Kalp, tansiyon, şeker hastalığı ve göğüs ile rahim kanseri riski açısından tertipli olarak denetimlerini yaptırsınlar. Diyetlerine dikkat etsinler, sistemli olarak idman yapıp hareketli olmaya ihtimam göstersinler. PKOS nin tedavisi vardır lakin ihmal etmesinler. Gecikirlerse sorun daha çok artar.