Polikistik over sendromu ülkemizde epey sık görülen bir hastalıktır. Öne
çıkan belirtileri adet düzensizliği, tüylenme ve çocuk sahibi olmada
güçlüktür. Şayet hasta şişmansa bu belirtiler daha da ağırlaşır. Son yıllarda
hastalığın bedendeki insulin direnci ile bağlı olduğu anlaşıldı. Görülme
sıklığı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte % 20’lere kadar çıkabilmektedir.
PCOS’lu hastaların yarısından fazlası şişmandır. Bu hastalarda karın etrafında biriken yağ
(santral obezite, elma tipi yağlanma) insulin direncini daha da artırır. Bu nedenle bu hastalıkta
ileride tip II diabetes mellitus (şeker hastalığı) gelişme riski vardır.
Yukarıda sayılan belirtilerin olduğu hastalarda transvajınal ultrasonografi yapılarak
yumurtalıkların görünümüne bakılmalıdır. Ayrıyeten hormon analizleri ve glikoz tolerans testi
yapılması gereklidir.
Tedavi
Şişman PCOS hastalarına her şeyden önce kilo vermeleri önerilmelidir. Bu durum
duraklamış olan yumurtlamayı tekrar başlatarak tüylenme ve adet düzensizliğini azaltabilir.
Daha sonra şayet hastanın çocuk isteği varsa clomifene isimli ilaç hekim gözetiminde
kullanılabilir. Hastaların %80’inde yumurtlama olur ve 6 aylık tedavi sonunda gebelik oranı
%40-50 civarındadır. Clomifene’e yanıt vermeyen hastalara gonadotropin içeren iğne
formunda ilaçlar verilir. Laparoskopik ovarian diatermi denilen ve yumurtalıktaki kistlerin tek
tek yakıldığı tedavi ise bir alternatif olarak düşünülebilir.
Metformin içeren ve şeker hastalarının da kullandığı ilacın da clomifene’e dirençli
olgulardayumurtlama oranlarını artırdığı istikametinde bulgular vardır. Lakin birinci seçenek olarak
kullanılmaz. Çünkü clomifene den daha üstün değildir. Clomifene ile kombine olarak
kullanıldığında yumurtlamayı artırabilir. Fakat ne zayıf ne de şişman hastalarda gebelik
oranları artmaz. Ama şişmanlığın gebelik ve canlı doğum oranları üzerine olumsuz etkileri
olduğu gösterilmiştir.
Yardımcı üreme teknikleri PCOS lu hastalarda çok tesirlidir. PCOS lu hastaların
yumurtalıkları olağan hastaların yumurtalıklarına nazaran yardımcı üreme teknikleri tedavilerine
çok farklı karşılık verebilir. PCOS gonadotropin tedavisine çok hassastır, çok yumurta oluşumu
ile karşılık verebilir ama bu yumurtaların birçoklarının döllenme potansiyeli düşüktür. Çok yumurta
elde edildiği vakit OHSS (ovarian hiperstimulasyon sendromu) riski yüksektir. Ağır OHSS
tüm olguların yaklaşık %2’sini oluşturur. Lakin hayatı tehdit eden hipovolemi (kan hacminin
azalması), hemokonsantrasyon (kanın yoğunluğunun artması), olguria (idrar miktarının
azalması), elektrolit dengesizliği, karaciğer işlev bozukluğu, tromboemboli, ascit (karın
boşluğunda sıvı birikmesi), hidrotorax ( göğüs boşluğunda sıvı birikmesi) ve adult respiratuar
distress sendromu ( teneffüs yetmezliği) üzere durumlar gelişebilir.
OHSS sınıflandırılması
Hafif OHSS
– Hafif karın ağrısı
– Karında şişlik hissi
– Yumurtalık çapı <8 cm3
Orta OHSS
– Bulantı ve/veya kusma
– Orta şiddette karın ağrısı
– Ultrasonda ascit görülmesi
– Yumurtalık çapı 8-12 cm3
Ağır OHSS
– Ascitle birlikte hydrotorax var ya da yok
– Olguria
– Yumurtalık çapı>12 cm3
– Hemokonsantrasyon, hematocrit> %45
– Hipoproteinemi
Kritk OHSS
– Ağır ascit yahut hidrotorax
– Oliguri yahut anuri
– Hematocrit>55
– Beyaz hücre sayısı >25000/ml
– Teneffüs yetmezliği
– Tromboemboli
OHSS nin oluşum düzeneğindeki ana öge damar geçirgenliğinin artmasıdır. Böylece
damar içindeki sıvı dışarı kaçar ve öncelikle karın boşluğunda birikir. Vascular endotelial
growth factor (VEGF) PCOS lu hastaların yumurta toplama gününde kan ve follikül sıvısında
yüksek bulunmuştur. Bu nedenle OHSS gelişiminde kıymetli bir etken olarak görülmektedir.
Diğer etkenler hastanın genç olması, zayıf olması, daha evvel OHSS geçirmiş olması ve
yumurtlamanın tetiklenmesinde hCG kullanılmış olması. Hamile kalınan sikluslarda daha fazla
olması hCG ile kontağını da güçlendirmektedir. Artan hCG VEGF salınımını da
artırmaktadır.
OHSS den korunma
– Tüp bebek tedavisi sırasında kullanılan ilaçların dozlarını düşük tutmak
– Tedaviye metformin ek etmek
– Yumurtalıklar çok karşılık vermişse ilaçları kesmek
– Damardan önlem olarak albumin verilmesi
– Tüm embryoları dondurarak transferi ertelemek
– Tedaviyi iptal etmek
OHSS gelişen hastalarda hematocrit seviyesi %45 in üzerine çıktığı anda hastaneye yatırmak
gerekir.
