Yaşam müddetinin uzaması, bayanların hayatlarının 1/3ini menopoz sonrasında geçirmesine yol açmıştır. Bu durum menopozun ve menopoz sonrasının bedensel ve ruhsal değişikliklerine dikkatleri çekmiş ve bu husus kıymetli bir sıhhat sorunu haline geldi. Yapılan kıymetli gözlemsel araştırmalar ile bu periyot bayanlarında hormon ilaçlarının kullanımı çok yararlı olarak nitelendirilmişti.
2002 yılında yayımlanan WHI (Women’s Health Initiative, Bayan Sıhhati İnisyatifi) isimli yayın hem husus ile ilgili tıp topluluğu üstüne, lakin tahminen de daha şaşırtan biçimde daha öncesinden basına “bomba haber” olarak düşmüştü. Amerika Birleşik Devletlerinde 16bini aşkın (161,808) menopoz sonrası bayan üzerinde yapılan bu araştırma sonucunda hormon tedavisi “AFAROZ” edildi. Bu işle uzun yıllardır uğraşan tabipler sonuçlar karşısında hayrete düştü ve bu çalışma sonuçlarını mercek altına aldılar. Öncelikle eleştirilen en kıymetli bahis yaş olarak değerlendirilmişti. Hakikaten de çalışmanın yapıldığı küme bayanların ortalama yaşları 50-79 (ortalama 64) idi. Olguların %12’si 20 yıldan fazla müddettir menopoz sonrası devirde idi. Bu manada bakıldığında 73 yaşında yakınması olmayan 22 yıldır menopozda olan bir bayana hormon ilacı verme üzere niyet tenkidin ana maksadı oldu. Üstelik rastgele seçildiği söylenen bu inceleme kümesindeki bayanlarda yakınması olan bir kümenin ayrıldığı ve mevcut olanlar içerisinde bir kısmında tansiyon yüksekliği üzere kalp damar sıhhatini ilgilendiren hastalıkların bulunduğu bilgisi de bu çalışmanın yayınlandığı 2002 yılından sonra bilhassa son 5 yılda önemli tenkitler almasına yol açtı. Bu çalışmayı yapan grupta yer alan Prof Robert Langer, Prag’da yapılan 2016 Milletlerarası Menopoz Derneği (IMS) toplantısında şu kelamları sarf etti: “klinik bir çalışmayı yürütme süreci çok çetrefilli. İnsan metabolizması ve fizyolojisi –işleyişi- karmaşık ve sürprizler ile dolu. Sonunda hiçbir vakit başlangıçtaki kadar akıllı olmuyoruz”. Konuşması adeta bu çalışmada yanlışlıklar olduğunu kabul ediyoruz manasına geliyordu. Pekala öyleyse günümüzde “menopoz” nerede, menopozda bizi neler bekler, hormon tedavisi ne durumda? İşte bu soruların yanıtlarını aşağıdaki soru-cevap üslubunda “Menopoz; sil baştan” olarak sizlere aktaracağım. Bu husus üyesi olduğum Türkiye Menopoz ve Osteoporoz Derneği İdare kurulunca da üzerinde çok uzun müddetler bir ortaya gelinip çalışılmış ve bir rapor hazırlanmış bir bahistir. Bu rapor ve yurtdışındaki aktüel bilgiler ışığında soru ve yanıtlara başlayayım:
- Menopoz nedir?
Menopoz asıl manasıyla yumurtalıkların çalışmasının sonlanmasına bağlı olarak “son görülen adet kanaması”na verilen isimdir. Anlaşıldığı üzere tam manasıyla tanısı geriye gerçek konulabilir.
- Menopozal süreçte ne tıp yakınmalar olur?
Menopoz öncesinden başlayan ve sonrasında yaşlılık (senilite) ye dek süren periyot yani klimakterik devir yakınmaların en fazla görüldüğü devirdir. Hatta bu periyotta de en çok perimenopoz Bu devirde olguların %75 inde ateş basmaları (vazomotor semptomlar) görülür. Hatta %30 kadında bu ateş basmaları orta-şiddetli seviyede olup hayat kalitesini çok olumsuz tesirler. Ateş basmaları geceleri uykusuz kalmaya yol açar ki bu durum sonraki günü/günleri tesirler, yorgunluk, konsantrasyon kaybı, iş randıman kaybı, depresif duygulanım üzere sıkıntıları beraberinde getirir. Eklem ve kas ağrıları görülebilir.
Menopoz sonrası mühlet geçtikçe vajinal kuruluk, yanma, alakada acı üzere sıkıntılar (GSM=genitourinary syndrome of menopause) da görülmeye başlar.
Aslında tüm bu yakınmalar buzdağının üst kısmı üzeredir; kalp ve kemik sıhhati her şeyin önünde olarak hormonların azalması ile birlikte olumsuz etkilenmeye başlar.
- Menopozda kilo artışı olur mu?
Orta yaşlardan itibaren kilo artışı yaşandığını hepimiz biliriz ki bu yaklaşık olarak yılda 0.5 kg kadardır. Lakin orta yaşta görülen bu kilo artışı menopoza atfedilemez. Bununla olmakla birlikte menopozda toplam yağ ölçüsünde artış ve yağ dağılımında bir değişiklik olduğu gösterilmiştir. Bayanlarda bilhassa bel bölgesinde yağlanma artışı kelam konusu olmaktadır. Bu durum sıhhat manasına olumsuz bir işarettir ve gerek ihtimamlı beslenme gerekse idman ile bilhassa bel bölgesinde yağ birikimi engellenmelidir. Yapılan araştırmalar bilhassa östrojen tedavisi alan bayanlarda bu olumsuz yağ dağılımının düzelme eğilimi gösterdiğini ve şeker hastalığı (Tip II diabet) riskinin azaldığını ortaya koymuştur.
- Menopozda mıyım?
Adet görmeyen bayanlarda, doktor muayenesi ve isteyeceği testler sonucunda menopozal süreç tanısı konur. Testler ortasında yer alan FSH testinin yorumunu tabibe bırakmak uygun olacaktır. Kitabi bilgi olarak 40 IU/L ve üstündeki farklı vakitlerde en az iki sefer bakılan FSH değerleri yumurtalıkların çalışmadığını tabir etmekle birlikte tek başına FSH sonucu menopoz tanısı koydurmaz.
- Erken Menopoz Nedir?
Menopoz tanısı 40 yaşından evvel konulduysa buna erken menopoz denmektedir.
- Erken Menopoz neden olur?
Büyük çoğunlukla belirli bir neden bulunamaz. Bazen genetik bozukluklar (monozomi X, FMRI vb), doğuştan enzim eksiklikleri yahut bağışıklık sistemi ile ilgili birtakım sorunlar neden olabilir
- Menopozu geciktirmek kelam konusu mu?
Hayır. Menopozu geciktirmek için maalesef bir ilaç yahut sistem yok. Lakin burada şu bilgiyi hatırlatmamız lazım “sigara içen bayanlar daha erken menopozu yaşamaktadır”. Dolayısı ile sigarayı bırakmak, en azından bu olumsuz faktörü ortadan kaldırmak uygun olacaktır.
Menopozu geciktirmek mümkün değil fakat bu süreçteki bayanlarda nizamlı adetlerin gelmesi ilaçlar ile sağlanabilir. Bu durum menopozun geciktiği manasına gelmez.
- Menopoz sonrasında kanamam oldu, ne yapmalıyım?
Menopoz sonrası kanamaların büyük çoğunluğu hormonal ve yeterli nedenlerdir. Lakin menopoz sonrası kanamaların %10-15 kadarında rahim kanseri saptanmaktadır. Dolayısı ile menopoz sonrası kanama durumlarında derhal tabibe başvurmak gereklidir.
- Menopoz sonrasında idrar kaçırmalarım var ne yapmalıyım?
Alt idrar yolları da “östrojen” ismini verdiğimiz hormona bağımlı olduğu için menopoz sonrasında bu bölgelerde de değişiklikler olur. En kolay tabir ile temelde iki tıp idrar kaçırma vardır: öksürüp aksırmak, hapşırmak, gülmek üzere karın içi basıncımızın artması ile olan idrar kaçırma (stres üriner inkontinans) ve ani gelen idrar sıkıştırma hissi ile olan tip (aşırı faal mesane) idrar kaçırma.Bunların tedavisi ile ilgili olarak doktorunuza danışmanız uygun olacaktır. Zira ameliyat yahut ilaç ihtiyacınız yapılacak muayene ve kimi testler ile belirlenir. Bu manada menopoz tedavisi önerilmemektedir.
- Menopoz sonrası devirde en riskli hastalık hangisidir?
Sıklık dikkate alınırsa genel olarak bayanlarda (ve de erkeklerde) ölüm nedenlerinin başında “kalp hastalıkları” gelmektedir. Bilhassa menopozdan sonra östrojen ismi verilen hormonun azalması ile kalp muhafazası azalmakta ve kalp hastalıkları riski artmaktadır.
- Menopozdan sonra hangi vitaminleri kullanmalıyım?
Düzenli beslenen bireyler için vitamin torbası ile gezmek (!) gerekli olmamakla birlikte, tabibin belirlediği vitaminlerin kullanılması uygun olacaktır. Bu mevzuda D vitaminin değerli olduğunu vurgulamak gerekir: günlük D vitamin ihtiyacı menopoz sonrası bayanda 800-1000 IU olarak belirlenmiştir. Bu kadar D vitamini besinlerle alınamayacağı için doktorun önerdiği biçimde D vitamini kullanmak gerekir.
Kalsiyum desteği kullanılması ise son vakitlerde bilhassa kalp krizi riski üzere çelişkili sonuçlar nedeniyle –hekim bilhassa vermediyse- önerilmemektedir.
- Peki ya tüm bayanların korktuğu göğüs kanseri? İlaç kullanımı göğüs kanseri yapar mı?
Meme kanseri (cilt kanseri hariç tutulursa) bayanın hayat uzunluğu müsabaka riskinin en yüksek olduğu kanserlerdir. Hayat uzunluğu görülme mümkünlüğü 8-10 bayanda birdir. Göğüs kanseri riski genel olarak yaş ile birlikte artmaktadır.
- Menopoz ilaçları kanda pıhtılaşmaya neden olur mu?
Menopozal hormon tedavilerinde en dikkate bedel dururum kanda pıhtılaşma eğiliminin artabilmesi riski olmakla birlikte şahsa özel olarak seçilen ilaçlar ile bu risk en aza indirilmektedir.
- Menopoz sonrasında ilaç kullanmalı mıyım, başım çok karıştı?
Eğer
1) Ateş basması başta olmak üzere yakınmalar varsa VE
2) Kullanmaya mahzur bir durum yoksa,
60 yaş altı (veya menopoz mühleti 6 yıldan az) kadınlarda tabip teklifiyle menopoz ilaçları kullanılabilir. Ateş basmaları, uykusuzluk, vb üzere menopozal yakınmalar için bu ilaçlar en tesirli tedavidir. İnançla kullanılabilinir.
- İlaç kullanmayı istiyorum, ancak hangi ilacı ne kadar kullanmalıyım?
Herkes birbirinden şahsî özellikler, şikayet şiddeti, tedaviden beklentileri nedenleriyle farklıdır. Bu nedenle size uygun ilacın seçilmesi muayenelere ve test sonuçlarınıza bağlıdır. Size reçete edilen ilaçları 5 yıl denetimli olarak rahatça kullanabilirsiniz. Daha uzun mühlet kullanım da doktorunuzun genel değerlendirmesi ve sizinle görüşmesi ile sağlanabilir.
- Meme kanseri tanısı aldım lakin çok şiddetli ateş basmalarım var ve vajinal şikayetlerim var. Ne yapabilirim?
Bu durumda sizlerin kullanabileceği aktifliği kanıtlanmış alternatif tedaviler de bulunmaktadır. Bunlar farklı hormon içermeyen haplar yahut vajinal kayganlaştırıcılar kremler kullanılabilmektedir.
- Menopoz sonrası cinsel alakadan kaçıyorum adeta, ne yapabilirim?
Menopoz sonrasında “östrojen” hormonun azalmış olması nedeniyle vajen örtüsünde önemli bir incelme olur. Bu durum bağda önemli yanma, acıma yakınmalarına yol açar ve menopoz sonrası devirde cinsel alakadan kaçmanın en kıymetli nedenlerindendir. Ayrıyeten cinsel istek (libido)’de azalma da hormonal nedenli olarak görülmektedir. Bu durumda öncelikle kremler yahut fitiller ile vajenin gereğince kalınlaşması ve sonrasında da libidoyu artırmak uygun olacaktır. Yakın vakitte bilhassa cinsel isteği artırıcı tesirleri olan dayanak ilaçlar da ülkemizde raflarda yerini alacak.
- Aktarlarda satılan bitkilerden menopoza düzgün gelenleri hangisi?
ASLA. Her ne kadar bitkiler günümüzde tıbbi ilaçların birçoklarında genel olarak bulunsa da, aktarlardan alınan bitkilerde ne kadar etken husus olduğu ne kadar ve ne sıklıkla kullanılması gerektiği belgisiz ve adeta “göz kararı”dır. Bu nedenle bu cins bitkiler yerine tabibe danışılarak eczanelerde satılan dayanak eserlerin kullanılması daha uygundur.
Kısacası sağlıklı menopoz ve sonrası devir için lütfen bayan hastalıkları doktorunuza yılda bir sefer denetimlerinizi yaptırın ve danışın. Bayan hayatının azımsanmayacak bu devrini sağlıklı geçirin.
Sağlık ve memnunluk dolu günler dileğimle…