Menopoz bayanlarda adet kanamalarının kesilmesidir ve hasebiyle üreminin sona ermesi
dönemidir. Bayanlarda görülen, çoğunlukla 40 yaş ve sonrası, neredeyse 55 yaşına kadar geçen
süre içinde görülen adet kesilmesi periyodudur. Evvelce adet kanaları düzensizleşir, daha sonra
tamamen kesilir. Menopoz, yumurtalıkların misyonlarını yerine getirememeye başlaması yüzünden
ortaya çıkar. Yumurtalıkların doğal ömrü yaklaşık 35 yıldır ve çalışamaz hale gelmeleri
yaşlanmanın doğal bir sonucudur. Birçok bayanda menopoz 45-50 yaşları ortası başlamaktadır. Batı
toplumlarından elde edilen bilgilere nazaran ortalama menopoz yaşı 51,5 olup son 100 yıl içinde
değişmemiştir. Menopozun 40 yaşından evvel olmasına prematür menopoz 45 yaşından önce
olmasına ise erken menopoz ismi verilir. Bilhassa annenin menopoz yaşı ile kız çocuğun menopoz
yaşı ortasında yakın bir bağ vardır. Annesi erken menopoza giren bayanlarda erken menopoz riski
daha fazladır. Doğum yapmış olan bayanlarda yapmamış olanlara ve doğum denetim hapı
kullanmış bayanlarda kullanmamış olanlara oranla menopoz daha geç olur. Günde 10 yahut daha
fazla sigara içen bayanlarda menopoz yaşı 1,5 yıl erkene çekilmektedir. Cerrahi müdahale
sonucunda yumurtalıklardan birinin kaybı, endometriosis, ve kanser için verilen kemoterapi ve
radyoterapi menopozun daha erken gelmesine neden olan etkenlerdendir.
MENOPOZUN BELİRTİLERİ VE BERABERİNDE GETİRDİĞİ SORUNLAR
Kanamalarda düzensizlik ve adet kesilmesi: Menopozun temel belirtisi adetlerin kesilmesidir.
Özellikle 45 yaşın üzerindeki bir bayanda 6 aydan daha uzun mühlet adet olamama genellikle
menopoza işaret eder. Adet kesilmesine eşlik eden ateş ter basmaları ve vajinal kuruluk tanıyı
güçlendirir. Bu devirde bayan fizyolojisinde ve psikolojisinde görülen ve meydana gelen bazı
değişiklikler bayanın hayatını berbat etkileyerek, birçok hastalığın oluşmasına neden olabilir.
Menopoz esnasında fizikî, zihinsel ve cinsel değişiklikler olduğu doğrudur. Bu durum yaşam
kalitesinin ve memnun bir psikolojinin oluşmasını pürüzler. Yumurtalıklardaki hormon üretimi yaş
ilerledikçe yahut menopoz periyodu yaklaştıkça azalır. Bu da adet kanamalarında düzensizliğe
neden olur. Bu hormon üretiminin azalmasıyla bedendeki ısıyla ilgili alanlar etkilenir ve terleme,
ateş basması üzere durumlara sebep olur. Menopozun erken devirlerinde adetsiz geçen
dönemleri takiben bazen kanamlar görülebilir. Bu tıp kanamalar endometrial hiperplazi ismi verilen
ve rahim iç katmanının fazla kalınlaşması ile seyreden bir hastalığın belirtisi olabileceğinden
dikkatli bir halde irdelenmelidir.
Ateş ve ter basmaları:
Bu yakınmalar menopoza giren bayanların %70’inde görülür. Bayanların %35’inde ise günlük
yaşamı olumsuz etkileyebilecek kadar sıktır. Nedeni tam olarak aşikâr değildir. Bilhassa vücudun
üst kısmında ve başta başlayan ani bir sıcaklık hissini şiddetli bir terleme takip eder. Geceleri
daha sık görülebilir ve uykunun bölünmesine neden olur.
Ürogenital atrofi:
Östrojen ismi verilen kadınlık hormonun menopozla bir arada büsbütün ortadan kalkması ile
vajende kuruluk ve vajen içini döşeyen hücre katmanında incelme olur. Bunun doğal sonucu
olarak da cinsel birleşme daha ağrılıdır. Bazen tahrişe bağlı kanama görülebilir. Vajen hücre
tabakasının incelmesi ile bir arada mikroplara karşı olan direnç de azalır ve tekrarlayan vajinitler
sıkça görülebilir.
Osteoporoz:
Menopoza giren bayanlarda en kıymetli sorunlardan biridir. Ülkemizde gerçek yaygınlığı ve
ciddiyeti hakkında kâfi ve emniyetli data yoktur. Osteoporoz postmenopozal (menopoz
sonrasında bayanlarda görülen süratli kemik kaybı) ve senil (yaşlılıkta ortaya çıkan ve her iki cinsi de
tutan) olarak ikiye ayrılır. Osteoporoz için kimi risk faktörleri tanımlanmıştır. Erken veya
yumurtalıklarının ameliyat ile alınması sonrasında menopoza giren bayanlarda, kalsiyumdan
zengin süt ve süt eserlerinden yetersiz beslenen bayanlarda, güneş ışığına az maruz kalan
özellikle yatalak ve bakım konutlarındaki bayanlarda, sigara içenlerde, ailesinde osteoporoz ve buna
bağlı kırık hikayesi olanlarda, ince beden yapısına ve açık renkli deriye sahip olanlarda, ve menopoz
sonrasında östrojen tedavisi almayan bayanlarda osteoporoz görülme mümkünlüğü artmaktadır.
Ruhsal değişiklikler:
Bugün menopozun bayan vücudunu dramatik halde etkilediğini, bayanda fizikî ve emosyonel
dengenin bozulmasına yol açtığını biliyoruz. Menopoz devrinde, fizyolojik değişimlerin yanında
birçok bayan ruhsal ve toplumsal değişimler de yaşar.
Bu periyotta görülen ruhsal ve mental değişiklikleri 4 ana kümeye ayırabiliriz:
1- Kognitif (Bilişsel)
2- His durum değişiklikleri
3- Depresyon
4- Alzheimer hastalığı
MENOPOZDA Kİ BAYANLARDA YAPILMASI GEREKEN İNCELEMELER
Dikkatli bir şahsî hikaye ve muayene kuraldır. Etraflı bir aile hikayesi alınmalı ve bilhassa hormon
tedavisinin verilmesi için sakınca oluşturacak durumlar belirlenmelidir. Laboratuar tetkikleri
arasında yapılması gerekenler aşağıda sıralanmıştır:
PAP Smear testi ve rahim iç katmanının kıymetlendirilmesi:
Menopoza kadar tertipli yapılan smear testlerinden hiçbir vakit anormallik saptanmamış olan
kadınlarda PAP testinin ortası 3 yıla çıkarılabilir.
Ultrason ile yumurtalıkları ve rahim iç katmanının değerlendirilmesi
Tam kan sayımı
Lipid profili (total kolesterol, HDL ve LDL kolesterol, trigliseridler)
Karaciğer işlev testleri (ALT, AST)
Kardiyak risk belirteçleri (CRP, homosistein)
TSH: Bayanlarda sessiz hipotirodi çok sık görülür ve bu nedenle yıllık taramaların içine katılması
önerilmektedir.
Mamografi:
40–60 yaş ortasında her yıl yapılması önerilmektedir. Ultrason mamografinin yerine geçmez.
Ultrason ile mamografide şüphelenilen lezyonların solid yani katı yahut kistik yani sıvı dolu
olduğunun ayırıcı teşhisinde kullanılır. Ağır göğüs dokusuna sahip bayanlarda mamografiden
elde edilecek olan bilgi daha azdır. Östrojen tedavisi de göğüs yoğunluğunu artırarak
mamografinin yorumlanmasını zorlaştırır. Daha evvelce göğüs protezi taktırmış olan kadınlarda
mamografi epey güvenilmez olup göğüs MRI ile incelenmelidir.
Kemik yoğunluk ölçümü:
Özellikle risk faktörleri taşıyan ve hormon almak istemeyen bayanlarda değerlidir. Risk faktörü
taşımayan ve zati hormon verilmesi kararlaştırılmış olan bayanlarda verilecek olan kararları
etkilemeyeceğinden yapılması gereksizdir.
Genetik Risk Profilinin Çıkarılması:
Özellikle son yıllarda giderek değer kazanmaya başlamıştır. Şimdi maliyeti yüksek olduğundan
herkese uygulanması kelam konusu değildir. Menopozda olabilecek problemler için riskli genetik
yapının belirlenmesi ve verilecek ilaçlardan yarar yahut ziyan görecek olan bayanların saptanması
için kullanılmaktadır. Menopozda Hormon Tedavisi-Seçenekler ve verilme yolları
Menopoz devrinde hormon tedavisi çeşitli formlarda çeşitli yollardan verilebilir.
Hormon Tedavilerinin Çeşitleri
Tek başına östrojen (E) kullanımı :
Rahmi alınmış olan bayanlarda tercih edilen hormon verilme biçimidir. Ekseriyetle kesintisiz olarak
ağızdan (oral) yahut cilt (transdermal) yolla verilir.
Östrojen ile birlikte Progesteron (P) kullanımı :
Rahmi olan bayanlarda rahim iç katmanının (endometrium) çok kalınlaşması ve kanser riski
nedeniyle östrojenle bir arada progesteron da verilmelidir. Menopoza yeni girmiş veya
perimenopozal diye tabir edilen menopoz öncesi devirde olan bayanlarda E+P tedavisi kesintili
(siklik) olarak uygulanır. Menopozun üzerinden 1 yıldan fazla geçmiş ise kesintisiz (continuous)
verilebilir. Progesteron ağız yolu ile, vajinal yoldan yahut içinde progesteron içeren rahim içi
araçları kullanılarak rahim içine lokal olarak da verilebilir.
Tek başına yahut östrojen tedavisine androjen eklenmesi :
Menopozla birlikte cinsel istekteki azalmadan yumurtalıklardan salgılanan erkeklik hormonlarının
kaybı sorumlu tutulmuştur. Bu nedenle androjen verilmesi gündeme gelmiştir. Östrojen ile beraber
androjen alan bayanlarda cinsel istekte ve cinsel fantezilerde artma saptanmıştır. Doz
ayarlamasının çok dikkatli yapılması gerekmektedir. Şayet yüksek doz verilirse tüylenme ve cilt
bozuklukları yapabilir.
Hormonlara emsal tesir gösteren hususlar (Tibolon) :
Tibolon hem östrojen, hem progesteron, hem de androjen reseptörlerine bağlanarak tesir eden bir
nonsteroidal unsurdur. Kesintisiz olarak kullanılır ve östrojenin pek çok yan tesirini göstermez.
Kanama yapmaz. Östrojen ile mümkünlüğü artan göğüs kanseri riski tibolon ile daha azdır.
Bitkisel östrojenler (Fitoöstrojenler) :
Black cohosh yahut isoflavin ismi verilen unsurları içerirler. Bedende zayıf östrojenik tesir gösterirler.
Yapılan çalışmalarda menopozun ateş ter basmaları ve vajinal kuruluk üzere akut belirtilerinde
gerileme oluşturdukları gösterilmiş olsa da her çalışma tıpkı sonuçları vermemiştir. Genellikle
östrojen tedavisi almak istemeyen yahut bu tedavinin verilmesinin sakıncalı olduğu durumlarda
kullanılır. Menopozun uzun vadeli yan tesirleri üzerindeki fayda yahut ziyanları tam olarak belli
değildir.
Hormon Tedavisinin Verilme Yolları
Hormon tedavisi ağızdan, cilt yolu ile, burun yolu ile, vajinal yoldan yahut rahim içine lokal olarak
verilebilir. Östrojen hormonu çoklukla ağızdan yahut cilde yapıştırılan flasterler ile verilir. Her iki
yoldan verildiğinde de benzeri tesirler gösterir. Kolesterolü yüksek olan bayanlarda ağızdan,
trigliseridleri yüksek olanlarda ise cilt yolu ile verilmesi tercih edilir. Cilt yolu ile verildiğinde
karaciğerden birinci geçiş tesiri göstermediğinden direkt kana karışır ve maksat dokulara ulaşır.
Östrojenin cilt yolu ile verilmesi sonucunda mide barsak yakınmaları daha az görülür ve kan
seviyeleri daha sabittir. Östrojenin gaye dokuları vajen, dış genital organlar, rahim iç tabakası
(endometrium), göğüs, merkezi hudut sistemi ve damar çeperleridir. Vajinal kuruluk üzere yerel
yakınmaları ön planda olan bayanlarda östrojen jel yahut vajinal kapsüller biçiminde vajinal yoldan
verilmelidir. Öteki yakınmaları bariz olmayan bayanlarda sistemik tedavinin endikasyonu yoktur.
Hormon olmayan tedavi seçenekleri :
Antidepresan ilaçlar ( SSRI, SNRI )
Bazı antihipertansif ilaçlar
Menopoz yakınmaları için antidepresanların kullanımı hormon tedavisi alamayan ya da almak
istemeyen hastalarda bir seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu ilaçların
plasebodan daha tesirli oldukları lakin tesirlerinin östrojene nazaran daha zayıf olduğu gösterilmiştir.
Menopoz bayan hayatının değerli bir kısmını kapsayan doğal bir süreçtir. Bu dönemin
sorunsuz yaşanmasında birinci basamak kişinin kendi hayatında yeni düzenlemelere gitmesidir. Bu
amaçla yeni hobiler edinmek, fizikî aktivitenin arttırılması, hayvansal yağların azaltılması,
bitkisel besinlere tartı verilmesi önerilir. Her gün yapılacak 30 dakikalık bir yürüyüş ateş
basmalarının sıklığı ve şiddetini azaltırken kemiklerin de güçlenmesini sağlar. Kemik kaybına
karşı tedbir olarak kalsiyumdan varlıklı besin alınmalıdır. Çay, kahve, alkol ve baharatlar ateş
basmalarını tetiklediğinden önerilmez.
