MENOPOZ HASTALIK DEĞİL.. KADINLIĞIN DOĞAL HALİDİR.. MENOPOZ KABUS DEĞİLDİR.. HER BAYANIN MENOPOZU FARKLIDIR… HER BAYAN MENOPOZU FARKLI YAŞAR…
Kadın için hayatın doğal bir periyodu olan menopoz, artık dehşetli bir düş olmaktan çıktı. Her bayan menopoz periyodunu farklı yaşayabilir. Lakin tüm bayanlar için ortak yanlışsız, bu devrin sağlıklı bir yaşama başlangıç için değerli bir fırsat yaratmasıdır.
Menopoz artık bir hastalık olarak değil, bayan hayatının doğal, kaçınılmaz bir devri olarak kabul ediliyor. Bu devirde kıymetli olan, bayanların bedenlerinde olan değişikleri bilmeleri ve daha sağlıklı bir yaşama kendilerini hazırlamaları. Menopozu endişeli bir düş üzere görmekten vazgeçip, ‘kadınlığın sonu’ algısını beyninizden silerek, çok daha sağlıklı, çok daha keyifli ve huzurlu bir periyoda başlangıç yapmak için bu periyodu bir fırsata çevirebilirsiniz.
BİLGİLENİN VE KABULLENİN
*Adet gören bir bayanın, öbür nedenlere bağlı olmaksızın en az 12 ay müddetle adet görmemesi ‘menopoz’ alarak isimlendirilir. Menopozda yumurtalık işlevlerinin azalması, östrojen ve öbür hormonların kan düzeylerinin düşmesi ve doğurganlığın kalıcı bir halde kaybı kelam konusu olur.
*Menopoza geçiş yıllarında bayanın doğal adetleri 7 günden daha fazla uzamaya başlar. Bayan bedeninde birtakım değişiklikler olur. Her bayan menopozu farklı formda yaşar. Kimilerinde çok az yahut hiç yakınma yokken, başkaları çok ağır ruhsal ve fizikî yakınmalara sahip olabilir. Burada bayanın menopoz hakkındaki bilgileri, menopozu kabullenişi, kültürel ve genetik tesirler değerli rol oynar.
GEÇİŞ YILLARINDA HAMİLELİK
*Perimenopoz ismi verilen periyot, menopoza geçiş yıllarıdır. Son adet kanamasından yaklaşık 6 yıl kadar evvelki bir periyodu kapsar. Bayan bedeninde menopozla ilgili değişikliklerin başladığı yıllardır. Sistemsiz adet kanamaları, ateş basması, vajinal kuruluk ve duygusal değişiklikler perimenopoz devrinin yaygın şikayetleridir. Bayan perimenopoz periyodunda düşük talihle da olsa gebe kalabilir. Bu nedenle hamilelik istenmiyorsa bu devirde doğum denetimi uygulamalarını terk etmemek gerekir.
DOĞAL YAŞ TÜRKİYE’DE 47-50
Rastgele bir hastalık yahut tıbbi uygulamaya bağlı olmaksızın, adetlerin resen kesilmesine doğal menopoz denir. Doğal menopoz yaş aralığı 42-58’dir. Batı toplumlarında ortalama menopoz yaşı 51’dir. Bizim ülkemizde bu bahiste çok kesin bilgiler olmamakla birlikte 47-50 yaş aralığında olduğunu söyleyebiliriz. Bayanların yüzde 10 kadarı 40 yaş, yüzde 0.1 kadarı da 30 yaş altında menopoza girer. Doğal menopoz yaşını genetik ve sigara içilmesi belirler. Sigara içen bayanlar ortalama olarak 1.5-2 yıl daha erken menopoza girdiği bilinmektedir… Sigara içiyorsanız, bırakarak sağlıklı yaşama birinci adımı atın…
BEKLENMEYEN MENOPOZ
*Menopoz bazen, çeşitli tedaviler yahut ameliyatlar sonucunda da oluşabilir. Kanser kemoterapileri (ilaç tedavisi) yahut alt karın bölgesine ışın tedavileri yumurtalıklarda değerli oranda hasara yol açar. Bu tedaviler sonrası menopoz görülebilir. Ayrıyeten tıbbi zorunluluklar nedeniyle iki yumurtalığın ameliyatla çıkartılması da menopozla sonuçlanır. Burada yakınmalar doğal menopozdan çok daha ağırdır. Zira kan hormon düzeyleri ansızın düşmüştür. Bu bayanlarda menopozal yakınmaların tedavi gereksinimi doğal menopoz yaşayan bayanlara nazaran çok daha fazladır. İlerleyen devirde ortaya çıkacak vajinal kuruluk ve kemik erimesi üzere sıhhat sıkıntıları açısından da yakından takip edilmesi gerektiğini bilin…
40 YAŞ ÖNCESİ ERKEN
İster doğal yahut yapay olarak oluşmuş olsun, bir bayanın 40 yaşında evvel menopoza girmesine erken menopoz denir. Erken menopozu genetik faktörler yahut tıbbi tedaviler etkileyebilir. Burada yumurtalık işlevlerinin çok erken kesilmesi kelam konusu olduğundan, bayan östrojen hormonunun bedendeki gözetici tesirlerinden (kalp hastalıkları ve kemik erimesi) uzun yıllar yoksun kalacaktır. Ayrıyeten birdenbire ve beklenmedik bir vakitte gelişen adetten kesilme, doğurganlığın kaybı bilhassa çocuk sahibi olmak isteyen bayanlarda çok önemli ruhsal travma oluşabilir. Doğurganlıkla kadınlığı ve cinselliği eş tutan anlayışa sahip bir bayan için bu devir bir yıkım olabilir. Öncelikle bu anlayıştan vazgeçin…
STRES SÜRECİ HIZLANDIRIR
*Bazen erken yumurtalık yetmezliği (prematür ovariyan yetmezlik) denilen tablo çok gerilim, çok idman, çok zayıflama yahut çeşitli ilaçlara bağlı olarak gelişebilir. Kelam konusu tesirlerin kalkması ile adetler tekrar başlayabilir. Süreksiz menopoz dediğimiz bu tabloda yumurtalıklar tekrar olağan işlevlerine döner ve bayan doğal menopoz yaşına kadar adetlerini görmeye devam edebilir.
RİSKLER KORKUTMASIN
*Her bayan menopozu farklı yaşar, ama hepsi için ortak gerçek; menopoz devrinin bayan sıhhatini gözden geçirmek ve sonraki hayatını düzenlemek için eşsiz bir fırsat yarattığıdır. Siz de bu fırsatı değerlendirin…
*Menopozun bayan hayatına getirdiği değişikleri anlatırken öncelikle risklerden bahsedelim. Şayet bayanın menopozla ilgili bilgileri yetersizse ve adetten kesilmenin kadınlığında ve cinsel hayatında kıymetli eksiklikler doğuracağını düşünüyorsa, menopozal yakınmaları çok daha ağır olarak yaşayacaktır. Bu algılama bayanın cinsel hayatını olumsuz etkileyecek, depresif bir duygusal durum oluşturacaktır.
*Östrojen hormonunun azalmasına bağlı olarak da bilhassa vajinada kuruluk oluşacak, kemik erimesi süreci de hızlanacaktır. Bayan, östrojeninin kalp hastalıklarına karşı kollayıcı tesirlerinden yoksun kalacaktır. Bu periyotta yaşanabilecek değişiklikleri bilin lakin bunlardan korkmayın…
BU PERİYODU FIRSATA ÇEVİRİN
*Saydığımız tüm aksiliklere rağmen, menopoz periyodunu bayan hayatı için bir fırsata çevirmek mümkün. Ekseriyetle o vakte kadar ailesiyle, çocuklarıyla ilgilenen bayanlar, kendi bedenini tanıması, sıhhatine ihtimam göstermesi, yıllık tarama denetimlerini yaptırması ile birçok hastalıktan korunabilir ve kalan ömrünü daha keyifli ve keyifli geçirebilir.
*Bu nedenle öncelikle, menopoz devrinin bayanlar tarafından ‘kadınlığın sona ermesi’ algısının değiştirilmesi gerekmektedir. Kâfi tıbbi bakımı alan bayanlar, menopoz sonrası uzun yıllar tatminkar bir cinsel hayat sürebilir. Bunun için öncelikle vajinada gelişecek olan atrofinin engellenmesi gerekmektedir.
*Yıllık smear ve mamografi denetimlerini yaptıran bayanlar, rahim ağzı ve göğüs kanserinin çok erken yakalanması ile çarçabuk tedavi edilebilir. Yıllık denetimlerdeki kan analizleri ile şeker, guatr üzere hastalıklara erkenden teşhis konulabilir.
*Sürekli bir bayan hastalıkları ve doğum uzmanıyla irtibatı olan bayan, olağan dışı kanamaları tabibine bildirir. Bu sayede mümkün bir rahim kanseri çok erken teşhis edebilir ve tedavisi de muvaffakiyetle gerçekleşir.
MENOPOZ SONRASI DÖNEM
*Kadının gördüğü son adetten itibaren yaşadığı periyoda postmenopoz yani menopoz sonrası periyot denir. Tıbbi olarak bu periyot iki alt periyoda ayrılabilir. Son adet tarihinden itibaren birinci 5 yıla erken menopoz sonrası periyot, 5 yıldan ölünceye kadar geçen mühlete de geç menopoz sonrası periyot denir.
BİR BAYANIN MENOPOZA GİRDİĞİ NASIL BELİRLENİR?
MENOPOZA GİRDİĞİNİZ NASIL ANLAŞILIYOR?
*Kırklı yaşlarındaki bayanlardaki birinci belirtiler adetlerdeki düzensizlikler ve ateş basmalarıdır. Bayanın 12 ay adet görmemesi menopoz teşhisini koydurur. Burada kandaki birtakım hormonlar da bize yardım eder.
*Kan FSH düzeyleri daima olarak 30 mIU/mL bedellerinin üzerinde seyrediyorsa bu bayanın menopoza girdiğini söyleyebiliriz.
*Perimenopoz devrinde FSH düzeyleri dalgalı bir seyir izler. Bu devirde bir defa FSH yükselmesi, ezkaza menopoz olarak değerlendirilmemelidir.
ENGELLEMEK MÜMKÜN DEĞİL SİGARAYI BIRAKARAK GECİKTİRİN
*Menopoz yumurtalıklardaki hormon üreten ve adet döngüsünü sağlayan hücre yapılarının tükenmesi sonucu oluşur. Münasebetiyle bu hücre yapılarının tükenmesini engellemek mümkün değildir.
*Fakat menopoz yaşını etkileyebileceğimiz bilinen en değerli faktör sigara içimidir. Sigara içenlerde menopoz ortalama 1.5-2 yıl öne gelir. Sigara içmeyen bayanlardaki menopoz yaşı 1.5-2 yıl kadar uzayacaktır.
*Bunun dışında menopoza geçiş yıllarındaki adet düzensizlikleri ve ateş basmaları nedeniyle verilen hormon tedavileri sonucu bayan tertipli adet görmeye devam etmektedir. Ama bu menopozun engellendiği manasına gelmez. Zira verilen hormon ilaçları kesilip, kandaki FSH kıymeti bakıldığında menopoz eğerlerinin üzerinde olduğu görülecektir.
*Menopoza geçiş periyodundaki hormon tedavileri sayesinde bayanlar, ömrün bu değerli periyodunu daha rahat geçiririr, kalp hastalıkları, kemik erimesi, cinsel bağlantıda ağrıya yol açan vaginal kuruluktan korunmuş olur.
*Menopoza geçiş periyodunda verilen ilaçlarla adet görülmesi bayanın doğal menopoz yaşını uzatmaz. Fakat bu periyotta bayanda ortaya çıkan ateş basmaları, vajinal kuruluğu tedavi edecek, kemik erimesi, kalp hastalıkları, kolon kanseri risklerini de azaltacaktır.
EN YAYGIN ŞİKAYET ATEŞ BASMALARI
*Menopozal devirdeki yakınmaları ateş basmaları, uyku bozuklukları, başağrısı, hafıza ve konsantrasyonda değişiklikler, depresyon ve ıstırap bozuklukları biçiminde sınıflandırabiliriz. Bu yakınmalar için çabucak psikiyatriste başvurulmasına gerek yoktur.
*Ateş basmaları, menopozda ateş basması en yaygın şikayettir. Beyindeki ısı düzenleme merkezlerinin hormonal değişikliklerle etkileşmesi nedeniyle oluştuğu düşünülmektedir. Ancak ateş basmalarının yalnızca menopoza bağlı olmayacağı bilinmelidir.
*Tiroid, enfeksiyon, kanser üzere hastalıklar ve tamoksifen (meme kanserinde kullanır) ve raloksifen (kemik erimesinde kullanılır) üzere ilaçlar da ateş basması yakınmalarına yol açabilir.
*Ateş basmalarının şiddeti bayandan bayana değişir. Kimilerinde belirli bilinmeyen yakınma halinde seyrederken, kimilerinde da bayanın toplumsal hayatını ileri derecede kahra sokabilir. Çoklukla 3-5 yıl kadar sürer. Ateş basmalarının şiddeti vakitle azalır. Yakınmaların şiddetli olduğu şahıslarda tedavi seçenekleri vardır.
YAŞAM TARZINIZI DEĞİŞTİN, SPOR YAPIN
*Menopoz devrinde yaşanacak dertlerle baş edebilmek için, hayat biçiminizde değişiklikler yapın.
*Öncelikle sıcak ortamlardan kaçınma, saç kurutma makinesi kullanmama, sıcak içecekler, alkol, kafein ve sigaradan uzak durma üzere tedbirler uygulayın.
*Düzenli spor gerilimi azaltır ve rahat uyumayı sağlar. Çalışma ortamı ve yatak odalarının serin olmasını sağlayın.
*Bazı bitkisel kökenli zayıf estrojenik ilaçlar (soyadan elde edilen fitoöstrojenler) ateş basmalarını yüzde 30 oranına azaltabilir.
* Şiddetli yakınmaları olan bayanlara hormon tedavileri, antidepresan ilaçlar ve kimi tansiyon ilaçları verilebilir.
EN AZ 6 SAAT UYUYUN VE GÜNE BİREBİR SAATTE BAŞLAYIN
*Bazı bayanlarda bilhassa gece gelen ateş basmaları sırasında uyku bozuklukları görülebilir. Bu yaşlardaki bir erişkin ortalama 6-9 saat kadar uyuması gereklidir.
*Uyku bozukluklarında birinci olarak kolay tedbirler alınmalıdır. Bunlar ağır akşam yemeklerinden kaçınmak, ışık ve gürültüyü azaltmak, yatak odasının ısısını düşürmek biçimindeki yaklaşımlardır. Alkol, kahve ve sigara tüketiminin azaltılması uyku kalitesini artıracaktır.
*Yatak odası yalnızca uyku ve cinsel aktiviteler için kullanılmalıdır. Başka aktiviteler konutun öteki alanlarında gerçekleştirilmelidir. Hafta sonları dahil sabah uyanma saatleri, gece yatış saatine bakılmaksızın sistemli olmalıdır.
*Bütün bu tedbirlere karşın uyku bozuklukları düzelmiyorsa, tiroid hastalıkları, alerji, kansızlık, huzursuz bacak sendromu, depresyon ve uyku apnesi üzere nedenler araştırılmalı. Uykusuzluğunuzun nedeni depresyon ise, psikiyatriste başvurun.
HORMONAL DEĞİŞİM BAŞ AĞRISI YAPABİLİR
*Menopoz devrinde baş ağrısı, hafıza ve konsantrasyonda değişiklikler, depresyon ve kahır bozuklukları üzere santral hudut sistemi bozuklukları sık görülebilir.
*Baş ağrısı çeşitli nedenlerle oluşabilir. Enfeksiyon, diş sorunları, gerilim, alerji, duygusal değişiklikler, etraf değişiklikleri bunlardan bazılarıdır.
*Hormonal değişiklikler de baş ağrısına neden olabilir. Adet periyotlarında ve doğum denetim hapı kullanırken baş ağrısı yakınması olan bayanlarda menopoz periyodunda de bunun görülme mümkünlüğü fazladır.
*Hormonlarla alakalı olan baş ağrıları adetlerin büsbütün kesilmesi ile geçer. Yeni başlamış ve şiddetli baş ağrısı varsa, giderek şiddetleniyorsa, her zamankinden daha fazla şiddette ise, uykudan uyandırıyorsa, ateşle birlikte seyrediyorsa tıbbi yardım alın. Hormon tedavisi sırasında migren ortaya çıkıyorsa, hormon kesilmelidir.
*Hafıza ve öteki mental kapasiteler yaşla birlikte azalır. Menopozal yakınmalarla birlikte bu süreç hızlanabilir. Hormon tedavilerinin bu süreçte olumlu tesirleri olduğu çoklukla kabul edilir. Bilhassa cerrahi menopoz dediğimiz ameliyatla menopoza sokulan bayanlarda, östrojenin beyin kapasitesi üzerine tesiri daha besbellidir.
*Duygusal değişimler, depresyon ve sorun hissine menopozal devirde sık rastlanır. Bayanda evvelce adet öncesi gerginlik sendromu varsa, menopozal geçiş devri uzun sürüyorsa yahut ateş basması üzere semptomlar çok şiddetli ise depresif yakınmaların görülme riski artar. Hormon tedavileri ile düzelmeyen depresif yakınmalar için psikiyatriste başvurun.
İLAÇLAR GECİKTİRMEZ AMA RİSKLERİ AZALTIR
Son yıllarda menopoza kullanılabilecek ilaç çeşitliliği artmıştır. Bunları kümelere ayırarak inceleyebiliriz:
*Ağız yoluyla verilen östrojen hapları: Çeşitli dozlarda ağız yoluyla kullanılabilecek saf östrojen içeren haplar vardır ( Premarin tab, Estrofem tab. vb.) Burada mümkün olan en düşük estrojen dozu ile tedavi planlanmalıdır. Şayet bayanın rahmi alınmış ise (cerrahi menopoz) saf östrojen hapları tek başına kullanılmalıdır. Yok şayet rahim alınmamışsa, o vakit östrojeninin rahim üzerindeki yan tesirlerini azaltmak için her ay 12 gün progesteron içeren haplar ek edilmelidir.
*Deri yoluyla verilen östrojen preparatları: Ağız yoluyla ortaya çıkabilecek genel yan tesirleri azaltır. Haftada bir-iki sefer uyluk ya da bel bölgesine yapıştırılan flasterler (Estroderm, Climara vb.) kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Ayrıyeten deri yoluyla emilen kremler formunda de (EstroGel ) uygulanabilir. Bu kremlerin her gün uygulanması gerekmektedir. Bayanın rahmi alınmamışsa, tedaviye her ay 12 gün progesteron hormonu ek edilmelidir.
*Vajinal yoldan uygulanan östrojen ilaçları: Vaginal krem (Ovestin, Premarin vag. Krem) hergün vajinaya uygulanır. Daha çok vajinal atrofi (kuruluk) için kullanılmaktadır. Tedavide belli bir aktiflik kazanılınca haftada 1 kere uygulanması kâfi olacaktır. Vaginal halkaların (Estring, Femring vag. halka) aktifliği 90 gün kadardır. Hergün muhakkak ölçüde östrojen hormonunu vaginaya salgılar. Kullanım kolaylığı vardır. Vajinal tabletler (Vagifem vag. tab) de her gün bir kere uygulanır. Aylık iğne biçimindeki östrojen preparatları ülkemizde yoktur.
*Östrojen ve progesteron içeren kombine hormon ilaçları: Bilhassa doğal menopoza giren, rahmi alınmamış bayanlarda tercih edilen ilaçlardır. Ağız yoluyla alınan Trisequens, Activelle, Anjeliq bu ilaçlara örnektir. Trisequens menopozal geçiş devrinde kullanılırken, başkaları postmenopoz periyodunda tercih edilir. Activelle ve Anjeliq düşük hormon bedelleri olan ilaçlardır. Yapıştırma flaster formundaki kombine ilaçlara Estracombi ve Climara Pro bantları örnek olarak verilebilir. Estracombi fasterleri haftada 2 sefer, Climara Pro ise 1 kere yapıştırılır.
*Sadece Progesteron hormonu içeren ilaçlar: Östrojen verilmesinin sakıncalı olduğu durumlarda sadece progesteron içeren ilaçlar verilebilir. Ağız yoluyla kullanılan Provera tab, Progestan tab. bunlara örnektir. Hormonlu spiraller (Mirena ) de hergün az ölçüde progesteron hormonu salgılarlar. Vajinal krem formunda (Crinone jel) olan ilaçar da vardır. Progesteronun bu yolla emilimi ağız yoluyla emiliminden çok daha fazladır.
MENOPOZ TEDAVİSİ CİLDİ GÜZELLEŞTİRİR
30’lu yaşlarda başlayan cilt yaşlanması, menopoz devrinde daha da hızlanabilir. Fakat menopoz periyodunda bayana verilen östrojen hormon tedavileri, bu yaşlanmayı engellediği üzere bilakis de çevirebilir. Östrojenin olumlu tesiriyle, cildin görünüşü ve gerginliği düzelir.
Menopoz periyodunda bayanlarda cilt yaşlanmasının hızlandığı gözleniyor. Yaşa bağlı olarak artan kuruma ve kırışmanın bu devirle artıyor. Zira östrojen eksikliği, bağ dokusu ve ciltte meydana gelen olumsuz değişikliklerin hızlanmasına yol açıyor. Fakat menopoz tedavisinde kullanılan östrojen, bu süreci aksine çevirebiliyor. Doç.Dr. Alparslan Baksu, menopoz devrinde bayanlarla görülen süratli yaşlanma, kemik erimesi, kalp krizi üzere riskleri ve tedavi sürecinde yaşanacak olumlu gelişmeleri paylaştı:
CİLTTE YAŞLANMA 30’LARDA BAŞLIYOR
*Menopozda yumurtalıkların östrojen hormon üretiminin azalması ile, bedende yaşa bağlı olarak gelişen değişikler hızlanır. Bunların en bariz olanları cilt ve bağ dokusundaki değişiklikler, iskelet sistemindeki değişiklikler, kalp ve damar sistemindeki değişikliklerdir.
*Yaşın ilerlemesi ile birlikte cilt ve bağ dokusunda değişiklikler oluşur. Cildin yaşlanması 30’lu yaşlarda başlamaktadır. 30-70 yaşları ortasında yavaş seyreden yaşlanma, 70 yaşlardan itibaren hızlanmaktadır. Bu süreçte bağ dokusunun temelini oluşturan kollajenin ölçü ve yapısı değişir. Kollajenin azalması ve kabalaşması cildi inceltir, hiyalüronik asit ölçüsünün azalması ise kurumasına ve kırışmasına neden olur.
ÖSTROJEN CİLDE YARIYOR
*Östrojenler derideki kollajen sentezini arttırır. Ayrıyeten hiyalüronik asit sentezini hızlandırarak, derideki nemliliği ve canlılığı sağlar. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere, menopozdaki östrojen eksikliği, bağ dokusu ve ciltte meydana gelen olumsuz değişikliklerin hızlanmasına yol açıyor.
*Menopoz devrinde bayana verilen östrojen hormon tedavileri, bu olumsuz değişiklikleri kıymetli oranda maniler, hatta bilakis çevirebilir. Östrojenin cilt üzerindeki tesirlerini olumlu tesirlerini söyleyecek olursak; dokuya sağlamlık ve esneklik veren kollajen ölçü ve kalitesini arttırır, cildin kalınlığını ve damarlanmasını arttırır, cildin görünüş ve gerginliğinden sorumlu yapıları düzeltir.
2 TÜRLÜ KEMİK ERİMESİ VAR
*Menopoz periyodunda iskelet sistemindeki değişiklikler de kıymetli. Kemik dokusunda imal ve yıkım hayat uzunluğu devam ediyor. İleri yaşlarda yıkım, imalden daha fazla olduğu için kemik erimesi görülüyor.
*Osteoporoz (kemik erimesi) iskelet sistemindeki kemik dokuda azalma ve buna bağlı olarak kemiklerde kırılma riskinin artması ile seyreden bir hastalıktır. Bayanlarda iki tip kemik erimesi (osteoporoz) vardır.
* Osteoporoz, menopoz sonrasında süratle artmaktadır. Tip I yahut menopozal osteoporoz adetin kesilmesinden sonraki birinci 15-20 yıl içerisinde görülür. Östrojen eksikliği ile kemik imalini sağlayan hücrelerin aktivitesi azalır, buna rağmen yıkımı hızlandıran hücrelerin aktiviteleri artar. Oluşum prestijiyle kemik yapım-yıkım istikrarının yıkım lehine bozulduğu, artmış kemik yıkımı ile karakterizedir.
*Menopozal periyottaki kemik erimesinin hızlanması ile bayan bedeninin yapısı değişir, kemikler zayıflar ve uzunluk kısalır. Tip II osteoporoz ise yaklaşık 35 yaşlarında başlar ve hayat uzunluğu sürer.
SAĞLIK TARAMALARINI ATLAMAYIN
*Östrojen hormonu kemiklerde imali sağlayan hücreleri uyarır, yıkım yapan hücreleri baskılar. Menopozda östrojen hormonunun azalması ile kemiklerde yıkım süreci hızlanır ve kemik erimesi artar. Menopoz devri bayanın sıhhat taramalarını yaptırması gereken değerli bir devirdir.
KALP RİSKİ İKİ CİNSİYETTE DE AYNI
*Kalp-damar hastalıkları bayanlarda daha az görülmesine rağmen her iki cinste de en sık mevt nedenleri ortasında yer alıyor. 50 yaşların altında, kalp-damar hastalıkları erkeklerde bayanlara nazaran daha sık görülürken, menopoz sonrası yıllarda (50 yaş sonrasında) her iki cinsiyette de birebir oranda görülüyor. Bunun nedeni ise bayandaki östrojenin birtakım gözetici tesirlere sahip olması.
*Östrojen, bilhassa, kan yağları bayanlarda değerli tesirler oluşturuyor. Bayanlarda LDL-kolesterol (kötü kolesterol) menopoz öncesinde erkeklerden daha az oranlarda bulunmasına karşın, menopoz sonrasında iki cins ortasında fark kalmıyor.
TEDAVİ KOLESTROLÜ OLUMLU ETKİLİYOR
*İyi huylu kolesterolde (HDL kolesterol) ise durum aksine yaşanıyor. Menopoz öncesi bayanlarda, erkeklere nazaran daha fazla bulunmasına rağmen, menopozdan sonra hafif derecede azalıyor.
*Menopoz sonrası verilen östrojen tedavileri ile total kolesterol ve ziyanlı kolesterol (LDL) azalıyor, buna rağmen yararlı kolesterol (HDL) manalı olarak artıyor. Ayrıyeten östrojen hormonunun, damar içyapısının işlevleri üzerine de olumlu tesiri görülüyor. Menopozla birlikte östrojen hormonunun olumlu tesirlerinden yoksun kalan bayanlarda kalp krizi riski artıyor.
*Menopoz sonrası yıllarda göğüs, rahim, yumurtalık ve kolon kanseri artışı büsbütün bayanın yaşı ile ilgili. Östrojen hormonunun göğüs, rahim ve yumurtalık kanserleri üzerine rastgele bir hami tesiri kelam konusu değil. Lakin menopoz sonrası verilen östrojen tedavisinin bayanlarda kolon kanseri oluşumunu bir ölçü azalttığı biliniyor.
KARACİĞER RAHATSIZLIĞI OLMAYAN KOLESTROL İLACI KULLANABİLİR
KOLESTROL İLACI KULLANMADAN KARACİĞERİNİZİ DENETİM ETTİRİN
*Adet görülen yıllarda bayandaki östrojen hormonu, kan kolesterol seviyeleri üzerine olumlu katkı yapar. Berbat huylu kolesterolü (LDL) düşürür, güzel huylu kolesterolü (HDL) yükseltir. *Menopozla birlikte östrojenin bu olumlu tesiri ortadan kalkınca bayanlarda makûs huylu kolesterol (LDL) yükselir, yeterli huylu kolesterol (HDL) azalır. Bunun sonucu olarak da 50’li yaşlara kadar erkeklere nazaran kalp damar hastalıkları oranı düşükken, menopoz sonrası bu oran eşitlenir. Natürel ki risk altındaki bayanlarda kolesterol düşürücü ilaçlar kullanılabilir.
*Bu ilaçların en kıymetli yan tesiri karaciğer üzerinde görülüyor. Menopoz periyodunda kullanılan hormonlar da karaciğerde metabolize ediliyor. Hasebiyle hem kolesterol ilaçları hem de hormon ilaçları kullanan bayanlarda karaciğer üzerindeki riskler artabilir.
*Bu nedenle bu hastalarda evvelce aylık olmak üzere sık sık karaciğer enzimlerini denetim etmek gerekiyor. Bilinen bir karaciğer hastalığı olan hastalarda ise bu ilaçlar muhakkak kullanılmamalı.
*Hormon tedavisi kullanmayan ve bilinen bir karaciğer hastalığı olmayan menopozdaki bayanlarda ise kolesterol ilaçları rahatlıkla kullanılabilir. Bunun dışında menopoz devrinde kullanılması sakıncalı ilaç kümesi yoktur.
KADIN HASTALIKLARI UZMANLARI OSTEOPOROZ İLACI YAZABİLİR
*Kemikte üretim ve yıkım olayları ömür uzunluğu devam eden bir süreçtir. Lakin yıkım suratı, menopozla birlikte hızlanabilir. Bundaki en kıymetli faktör de östrojen hormonu eksikliğidir. Bu yıllarda bayan hastalıkları ve doğum uzmanına başvuran bayanlarda sıhhat taraması maksadıyla smear, mamografi, kimi kan analizlerinin yanında kemik erimesi taraması da (osteodansimetri) isteniyor. Bu taramalarda kemik erimesi tespit edilirse, tiroid, paratiriod, kronik böbrek yetmezliği, uzun müddetli kortikosteroidli ilaç kullanımı üzere nedenler araştırıldıktan sonra tedavi başlanabilir.
*Menopozal osteoporozda en tesirli tedavi prosedürlerinden birisi östrojen verilmesidir. Günümüzde östrojen hormon tedavisinin bilinen en kıymetli yararları menopozal ateş basmaları, vajinal kuruluk ve kemik erimesi üzerinedir. Zira östrojen hormonu kemikte üretimi arttırırken, yıkım suratını ise yavaşlatıyor. Hasebiyle biz öncelikle östrojen kullanımının sakıncalı olmadığı hastalarda, bu tedaviyi tercih ediyoruz. Takipte bu tedavinin kâfi olmadığı bayanlarda başka osteoporoz ilaçlarını da kullanıyoruz. Bu ilaçlar bayan hastalıkları ve doğum uzmanları tarafından da yazılabilir. Bunda rastgele bir sakınca yoktur. *Osteoporoz ilaçları uzun periyodik kullanılır. Olağan ki uzun müddetli kullanımda kimi yan tesirler ortaya çıkabilir. Bilinen en besbelli yan tesirleri mide-barsak sistemi üzerinedir. Ülser, gastrit üzere mide-barsak sistemi hastalığı olan bayanlarda bu ilaçların kullanılması sakıncalıdır.
GEÇ MENOPOZ NEDİR?
Bayanlarda ortalama doğal menopoz yaşı 48-52 aralığındadır. Geç menopoz yaşı olarak tanımlanmış kesin bir yaş dilimi yoktur. Ama 54-55 yaşlarından sonra menopoza girilmesi geç menopoz olarak kabul edilebilir.
MENOPOZDA İSTEK AZALSA DA SEKSE VEDA ETMEK GEREKMEZ
Menopoz devrinde bayanların bedenlerinde yaşadığı değişimler cinsel isteği azaltabiliyor. Lakin bu seks hayatının bitmesi manasına gelmiyor. Menopozla ilgili hakikat bilgilere sahip olan, kâfi tıbbi tedaviyi gören bayanlar, cinsel hayatındaki meselelerle rahatlıkla baş edebiliyor ve cinsel hayatını devam ettirebiliyor.
Menopoz devrinde bayanların cinsel hayatını etkileyen birtakım olumsuz faktörler ortaya çıkıyor. Bu devirde bayanın bedeninde kıymetli değişiklere bağlı olarak, cinsel hayatında da kimi değişiklikler meydana geliyor. Doç. Dr. Alparslan Baksu bu değişikliklerin nedenlerini sıralarken, bu meselelerle nasıl baş edileceğini ve cinsel hayatın nasıl devam edeceğini anlattı:
HORMONLAR DEĞİŞİYOR
*Menopozla birlikte bayanda yumurtalıklardan salgılanan östrojen, progesteron ve testosteron hormonları azalıyor. Östrojen hormonu libidoyu (cinsel istek) indirekt, testosteron hormonu ise direkt olarak etkiliyor. Münasebetiyle bu hormonların azalması bayanda cinsel isteği azaltıyor.
*Cinsel hayatı etkileyen bir başka faktör de vulva ve vajinadaki değişikliklerdir. Menopozla birlikte bu bölgedeki doku elastikiyeti azalır, atrofi dediğimiz kuruluk başlar. Şayet tedavi edilmezse cinsel alakada zorluklar yaşanır, acıma ve münasebet sırasında kanamalar oluşabilir.
*Bu sebeplerle cinsel bağdan kaçınan bayanlarda bir müddet sonra vajinanın boyutları değişir, kısalır ve daralır. Böylelikle cinsel münasebet güzelce zorlaşır. Halbuki bu devirde bayan gereğince tedavi edilir ve cinsel alaka motivasyonunu kaybetmezse, uzun yıllar değerli bir sorun yaşamadan cinsel beraberliğini sürdürebilir.
*Cinsel hayatı etkileyen öteki beden değişiklikleri de yaşanıyor. Kas ve bağ dokusunda, pelvis yapılarında zayıflama, göğüslerde boyut ve gerginliğin azalması, deride bağ dokusu değişikliklerine bağlı kuruma incelme, saçlarda seyrelme, birtakım bölgelerde erkek tipi kıllanma bu değişikliklerin kimileri olarak sıralanabilir. Bu değişiklikler bayanın kendisini cinsel olarak daha az arzulanır hissetmesine neden olur.
TOPLUMDAKİ OLUMSUZ ALGI
*Menopoz devrinde, bedendeki yük ve yağ dağılımındaki değişikliklerin tesiri de cinsel hayatı etkileyebiliyor. Menopoz sonrasında ekseriyetle gözlenen kilo alma ve bel bölgesinde yağ depolanması bayanın kendi cinselliğiyle ilgili algısını olumsuz etkileyebilir.
*Bir kıymetli faktör de, toplumdaki ileri yaşta cinselliğe karşı olumsuz algı olarak karşımıza çıkıyor. Bizim toplumumuzda çoklukla ileri yaşta cinselliğe karşı olumsuz bir algılama vardır. Şayet bayan bu algılamadan etkileniyorsa, doğal olarak cinsel hayatında yaşadığı zorlukların da katkısıyla cinsel isteğinde azalma görülecektir.
*Kadınlarda bütün yaş kümeleri göz önüne alındığında yüzde 30-40 oranında görülen cinsel istek azlığı, menopoz sonrasında daha da artıyor. Ancak bayan menopozla ilgili gerçek bilgilere sahipse, kâfi tıbbi tedavi görüyorsa, cinsel hayatındaki sıkıntılarla rahatlıkla baş edebilir ve tatminkar bir cinsel hayatı devam edebilir.
DUYGUSAL BAĞI KUVVETLİ OLAN ÇİFTLER DAHA AZ SORUN YAŞIYOR
DUYGUSAL BAĞI OLAN YATAKTA SORUN YAŞAMAZ
*Yaş ilerledikçe hem bayanın hem de erkeğin cinsel hayatında birtakım problemler yaşanacaktır.
Bunları; “Cinsel istekte azalma, uyarılmada azalma, orgazmda azalma, cinsel bağdaki zorluklar ve erkekteki sertleşme problemleri” olarak sıralayabiliriz.
*Kadındaki sıkıntılar erkeğe nazaran daha bariz oluyor. Zira bayan menopozda çok daha süratli bir değişim yaşıyor. Bu periyotta tıbbi yardım alan bayanlar problemlerle daha kolay baş edebilir. Bilhassa bayanın hormon tedavisi alması, vücudunda gelişecek değişiklikleri azaltacaktır.
*Vajinal kuruluğa bağlı ağrılı cinsel bağ, uygun bir tedavi ile çarçabuk önlenebilir. Çiftin ortasındaki münasebet de bu sıkıntıları aşmaya yardımcı olur. Birbirlerine karşı duygusal bağlarını koruyan çiftler, karşılaştıkları zorlukları aşmak için gerekli ahengi gösterebilir.
*Eşinden anlayış gören bayan da, kendi cinselliğiyle ilgili olumsuz algılara kapılmaz ve cinsel hayatını bir kısır döngü biçiminde kısıtlamaz. Örneğin bayandaki uyarılma azlığı için ön sevişme periyodu uzatılabilir. Erkekteki sertleşme sorunları çeşitli orgazm metotları ile giderilebilir.
*Bunun tersine, ortalarında duygusal bağ olmayan çiftlerin, yaşadıkları bu meseleler karşısında bocalama talihleri yüksektir. Cinsel münasebette acı ve yanma hisseden bir bayan, giderek bağdan kaçınmaya, bağlantı mühletini kısa tutmaya çalışabilir, bu da bir mühlet sonra erkekte cinsel sorunlara neden olabilir. Birbirlerinin yaşadığı sıkıntılara empati yapamayan çiftlerde, cinsel sıkıntıların tahlili zorlaşır.
ERKEKLER ANDROPOZA DAHA HAFİF DAHA UZUN MÜDDETTE GEÇİYOR
ANDROPOZ SÜRECİ MENOPOZDAN FARKLI
*Menopoz, 5-6 yıllık bir geçiş periyodundan sonra adetlerin kalıcı olarak kesilmesidir. Adetten kesilme de yumurtalıkların hormon üretiminin kıymetli oranda azalması ve doğurganlığın kaybedilmesi manasına geliyor. Münasebetiyle bayanda menopoz periyoduyla birlikte çok bariz hormonal, fizikî ve ruhsal değişiklikler görülüyor.
*Hormonal değişiklikler çabucak her bayanda birebir olmakla birlikte, fizikî ve ruhsal değişiklikler farklılıklar gösteriyor. Aniden doğurganlığı kaybeden bayanın, kendi cinselliğiyle ilgili algıları değişebiliyor. Buna bir de toplumdaki ileri yaşta cinselliğe olumsuz bakışı da ek edersek ortaya olumsuz bir tablo çıkıyor.
*Erkekler, andropoz olarak isimlendirilen devri ise kadındakinden farklı yaşıyor. Erkeklerde, apansız hormon üretiminin ve üreme yeteneğinin kaybolması diye bir şey yoktur. Ortalama olarak 50 yaşlarına kadar erkeklerde hormon düzeyleri sabit bir formda seyreder. Bu yaşlardan itibaren yıllar içerinde, 75-80 yaşlarına kadar yavaş bir düşüş gösterir.
*Yani bayanlara nazaran tıpkı yaş kümesi erkekler, daha hafif değişiklikleri uzun müddette yaşarlar. Bu nedenle erkeklerde, bayanların ani hormon azalmasına bağlı yaşadığı meseleler gözlenmiyor.
*İlerleyen yaşla birlikte erkekte de cinsel istekte azalma, kıllanmada azalma, güçsüzlük, adale ve bağ dokusunda zayıflık, terleme, sonluluk, sertleşme sorunları, konsantrasyon zahmeti üzere meseleler gözlenebilir. Bu durumlarda erkeklik hormon düzeyleri muhakkak seviyenin altında ise, o vakit ek testosteron hormonu verilerek tedavi bu yakınmalar giderilebilir.
ARTAN RİSKLER YÜZÜNDEN DEVLET 40 YAŞ ÜSTÜ TÜP BEBEK TEDAVİSİNİ KARŞILAMIYOR
*Kısırlık ülkemizde hem sıhhat sorunu, hem de toplumsal bir sorun. Bilhassa kırsal kesimde, çiftler evlendikleri andan itibaren yakın etraflarının çocuk baskısını hissetmeye başlıyor. Ortalama olarak çiftlerin yüzde 15 kadarı kısırlık sorunuyla karşılaşır. Kısırlık sorunu yaşayan çiftlerde en büyük bedeli de, maalesef bayanlar ödüyor. Çoklukla ekonomik özgürlüğü olmayan bayanlar, sadece bu nedenle evliliklerini kaybedebiliyor.
*Sosyal güvenlik kurumu, bu nedenle ülkemiz için kıymetli bir sıhhat ve toplumsal sorun olan kısırlığın tedavisindeki son basamak olan tüp bebek formülünün tedavi masraflarını karşılıyor. Ama burada çok kesin hudutlarla belirlenmiş kısıtlamalar konulmuş durumda.
*Bir tüp bebek uygulamasında muvaffakiyet 20-30 yaşlarındaki bayanlarda yüzde 35-40 kadarken, 40 yaşlarında bu oran yüzde 10’lara kadar düşüyor. Ayrıyeten 40 yaş gebelikleri, hem anne hem de bebek için risk taşıyor. Annede hipertansiyon, gestasyonel diyabet üzere hastalıklar artarken, bebekte de kromozom anomalisi ihtimali artıyor.
*Hem muvaffakiyet talihindeki azalma, hem de anne ve bebek açısından riskleri nedeniyle, elindeki kaynakları gerçek kullanmak zorunda olan toplumsal güvenlik sistemi 40 üzerindeki bayanlarda tüp bebek tedavilerini karşılamıyor.
