Menopoz Latince’de meno ve pause sözlerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş ve “adet kanamalarının durması” manasına gelen menopause sözünün lisanımıza uyarlanmasıyla oluşturulmuş bir sözdür. Menopoz, bayanın sistemli adet kanamalarının ortadan kalktığı devri söz eder. Menopoz periyodu bayan hayatının evrelerinden biridir ve doğal bir sürecin sonucudur. Toplumumuzda ise yaygın bir kanı olarak menopoz devri yaşlılık periyodunun başlangıcı olarak görülmektedir. Ortalama insan ömrünün 80’li yaşların üzerine çıkma eğilimi göz önünde bulundurulduğunda menopoz devrinin aslında insan hayatının değerli bir kısmını kapsadığı farkedilir.
ERKEN MENOPOZ NEDEN OLUR?
Hiç doğum yapmamış olan bayanların menopoza erken girdikleri gözlemlenmektedir. Çalışmalar anne ile kızın çabucak tıpkı yaşlarda menopoza girdiklerini göstermektedir. Bu durum menopoza girme yaşının kalıtsal özelliklerle yakın ilgide olduğunu düşündürmektedir. Beslenme bozukluğu olan ve vejetaryen beslenme usulü benimseyen bayanların nispeten daha erken yaşlarda menopoza girdikleri görülmektedir. Çok alkol kullanan bayanlar menopoza daha geç girmektedirler. Bunun en beklenen nedeni alkolün karaciğerdeki tesirleri nedeniyle bu bayanlarda östrojen hormon düzeylerinin daha yüksek olmasıdır. Düşük kilolu bayanlar menopoza daha erken girme eğilimindedir. Bu durum bu bayanların yağ dokusunun östrojen üretimine katkısından faydalanamamalarından kaynaklanır. İş hayatı ve öteki hayat koşullarının menopoza girme yaşını etkilediği düşünülmemektedir. Yüksek yerlerde yaşayanlar menopoza daha erken girmektedir. Yumurtalıkların kan dolanımının etkilendiği bir jinekolojik ameliyat geçiren bayanlar (rahimin alınması gibi) menopoza daha erken bir yaşta girebilirler. Rahim içi gelişme geriliği ile (düşük kilolu) doğan bayanlar menopoza daha erken girmektedirler.
MENOPOZ BELİRTİLERİ
Sıcak Basmaları ve Uyku Bozuklukları
Menopoz devri bir yandan ateş basmaları, öte yandan “tuhaf belirtiler” olarak gruplandırılan belirtiler topluluğunun tesiriyle uykusuzluğun ortaya çıkmasına yahut uyku kalitesinin azalmasına neden olabilir. Ek olarak östrojen hormonu eksikliğinin beyefendisine tesir ederek direkt olarak uyku özelliklerini olumsuz etkilediği bilinmektedir. Ayrıyeten artmış LH tesiri ile sıcak basmaları olur.
Uyku bozuklukları uzun mühlet devam ettiğinde gerginlik, sonluluk, yorgunluk, halsizlik, unutkanlık, yorgun uyanma ve konsantrasyon bozukluklarına yol açabilmektedir.
Menopoz devrinde ortaya çıkan uyku bozukluklarının tedavisinde östrojen hormonu tedavisinin kıymetli bir yeri vardır. Östrojen hormonunun uykuya dalma mühletini kısalttığı ve uyku kalitesini artırdığı klinik deneylerde gösterilmiştir.
Genito Üriner Sistem Bozuklukları
Östrojen eksikliğine bağlı idrar yapmakta zorlanma, yanma, kaşıntı, cinsel isteksizlik, disparaniya denilen cinsel alakalarda zorlanma ve ağrı görülmektedir. Bunların tedavilerinde sistemik ve lokal olarak kullanılan östrojen preparatları epeyce tesirli olmaktadır.
Kemik Erimesi (Osteoropoz)
Östrojen eksikliğine bağlı olarak kemik imali (osteoblastik) ve kemik yıkımı (osteoklastik) ortasındaki istikrarın üretim aleyhine, yıkımın ise lehine bozulmasına bağlı oluşan hastalıktır. Kemik erimesi ve tedavisi hakkında aşağıda daha detaylı bilgiler verilmiştir.
Kalp ve Damar Hastalıkları
Östrojen eksikliğine bağlı olarak menopoza girmiş bayanlarda kalp krizi geçirme riskinin 5 kat daha fazla arttığı bilinmektedir. Bu durumun östrojen eksikliğine bağlı kolesterol, lipo proteinler, düşük ve yülsek dansiteli lipo proteinlerin istikrarının bozulmasına bağlanmaktadır. Münasebetiyle menopoza girmiş bayanların, en az yılda bir kalp ve damar hastalıkları istikametinden check-up yaptırmaları gerekir.
Menopoza Girme Yaşı
Bir bayanın ortalama menopoza girme yaşı 49.3 ±5 olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de ortalama menopoz yaşı 47, ABD’de 51’dir. Bayanların yaklaşık %1’i 40 yaşından evvel menopoza girer. Menopoza girme yaşı kalıtsal olarak belirlenmiştir ve birinci adet kanaması yaşı, emzirme, doğum denetim hapı kullanımı, ırk, eğitim, uzunluk ve son gebelik yaşı üzere değişkenlerden etkilenmez. Sigara kullanımı yumurta hücrelerinin vefatına neden olduğundan, bilhassa günde 20 adet ve daha fazla sigara içen bayanların menopoza girme yaşlarının 1-2 yıl geriye gittiği belirlenmiştir.
Adet Kanamalari Neden Kesilir?
Adet kanaması, adet döngüsünün seyrinde her ay olası bir gebelik için hazırlık yapan rahim iç katmanının gebelik oluşmaması durumunda “tazelenmesi” için kanamayla dışarı atılmasından ibaret bir süreçtir. Yumurtalıklarda her adet döngüsünde bir yumurta hücresi olgunlaşma sürecine girerek östrojen hormonu salgılamaya başlar ve bu hormonun tesiriyle rahim iç katmanı kalınlaşır. Yumurta hücresi muhakkak bir olgunluğa ulaştığında yumurtlama meydana gelir. Yumurtlama sonrasında devreye giren progesteron hormonunun tesiriyle rahim iç katmanı gebelik oluşumuna elverişli hale getirilir. Bir kız çocuğu her iki yumurtalığında muhakkak sayıda yumurta hücreleriyle dünyaya gelir. Bu hücre topluluğu kolay anlaşabilmesi açısından “yumurtalık havuzu” olarak tabir edilebilir.
Rahim içi ömürde havuzdaki yumurta hücre sayısı yaklaşık 6-7 milyon iken doğumda 1-2 milyona iner. Ergenlik periyoduna gelindiğinde yumurtalıklardaki toplam yumurta hücresi sayısı 300-400 bine inmiştir. Sayının bu formda azalmasının nedeni tam olarak bilinmemekle bir arada muhtemelen genetik özellikleri en uygun olan, yani en kaliteli olan yumurta hücreleri sağ kalmakta, başkaları kullanılmamak üzere bertaraf edilmektedir. Böylelikle yumurta hücresinin döllenmesiyle oluşacak yeni jenerasyonun genetik açıdan eksiksiz olmasının sağlanması amaçlanmaktadır.
Yumurta hücre sayısındaki azalma üreme çağında da devam eder ve bir bayanda tüm üreme çağı boyunca her ay yüzlerce ilkel yumurta hücresi hareketlenir, bunlardan 10 ila 15 tanesi antral follikül haline gelir bunlarında yalnızca 1 tanesi dominant (baskın) follikül olur ve yumurtlama bu follikülden gerçekleşir. Yani yüzbinlerce ilkel yumurta hücresinden 30 yıllık üreme hayatı boyunca yalnızca 400 tanesi yumurtlama olayını gerçekleştirebilir. Yumurtalık havuzunda yumurta hücreleri tümüyle tükendiğinde yumurtlama durur ve östrojen ve progesteron hormonları salgılanamayacağından rahim iç katmanının yenilenme süreci de biter. Böylelikle adet kanamaları da ortadan kalkar ve menopoz periyodu başlar.
Menopozda Takip
Yıllık Tam Kan Sayımı, biyokimya, kardiyolojik tarama, yılda bir mammografi, 2 yılda bir Kemik Mineral Dansitometresi, Transvajinal Ultrasonografi, Hormon testleri, Kanser markerleri (CA-125, CA-19,9 , CA-15,3 , CEA) halinde yapılmalıdır.
MENOPOZ TEDAVİSİ NASILDIR?
Menopozda günümüzde 2 tedavi endikasyonu kriteri vardır.
1-Sıcak basmaları, uykusuzluk, depresyon
2-Kemik erimesi (osteoporoz)
Menopoz Tedavisi
1-Hormon replasman tedavisi:
Menopoza girdikten sonra şayet bir risk yoksa (bu riskler göğüs, rahim, kalp ve damar hastalıkları riskidir) 5 yıl müddet ile östrojen tedavisi yapılabilir. Bu tedavi oral, cilt, nazal (burundan), vajinal yahut enjeksiyon formunda olabilir. Bilhassa 50 yaştan evvel verilmelidir. 55-60 yaşından sonra ise hormon replasman tedavisi yapılmaz. Bu tedavide üstte anlatıldığı üzere ateş basmaları ve kemik erimesi (osteoporoz) varsa yapılmalıdır.
2-Fito östrojenler:
Ekseriyetle soya eserlerinden yapılan bitkisel kaynaklı östrojen gibisi ilaçlardır. Bu ilaçlar hastaların sıcak basmalarını, kemik erimelerini engellediği üzere göğüs ve rahim kanserlerinin önlenmesinde de tesirli olduğu bilinmektedir. Bu tip bitkisel eserler erkeklerde de prostat kanserinde tesirlidir.
3-Lokal östrojen kremleri:
Bilhassa genital üriner sistem şikayetlerinde tesirlidir. Cinsel alakada yanma, acı, kuruluk ve kaşıntı, idrar yaparken yanma, idrar kaçırma üzere şikayetlerde etkilidir.
4-Hormon olmayan ilaçlar:
Bunlar endorfin seviyesinde tesir ederek (livial tb.) menopozal şikayetleri ve kemik erimesini engellediği üzere libido için olumlu tesirleri vardır.
5-Beslenme alışkanlıkları:
Kalsiyumdan güçlü diyet (1 günde 1000mg’dan fazla), süt ve eserleri bilhassa kemik kaybı tarafından tesirlidir.Soyadan varlıklı diyet bilhassa östrojen kullanamayan hastalarda epey değerlidir.
6-Egzersiz:
Hafta 5 gün 1’er saatlik yürüyüşe tekabül eden antrenmanlar menopozda hayli değerlidir.
7-Kemik erimesi (osteoporoz)olan hastalarda tedavi:
Şayet riski yoksa öncelikle östrojen replasman tedavisi yapılmalı bunula bir arada kemik erimesi fazla ise alendronat, kalsitonin, etkin vitamin D3, her gün 1gr kalsiyum kombinasyonları yapılmalı ve haftada 5 gün 1’er saat yürüyüş yapılmalıdır.
