Evlendikten sonra bir yıl müddetle sistemli ve korunmasız
ilişkiye karşın gebelik elde edilememişse kısırlıktan söz
edilebilir. Çünkü bu müddet içinde çiftlerin %85’inde gebelik elde
edilir. Yani toplumdaki üreme çağına gelmiş çiftlerin yaklaşık
%15’i bu sorun ile karşı karşıyadır. Fakat bayan yaşının
40’ın üzerinde olduğu kümede bu oran %25’e çıkmaktadır.
Kısırlığın erkek ve bayandaki sebepleri nelerdir?
Kısırlığın sebebi yaklaşık %50 bayana %50 erkeğe aittir.
Erkekteki infertilite sebebini ortaya çıkarmak için;
spermiogram, kanda testosteron, FSH ve Prolaktin ölçümü ile ürolojik muayene yapılır.
Spermiogram – Olağan bir semen 2-5 ml olup, her mililitrede en az 20 milyon sperm
içerir ve bunların %50’sinden fazlası hareketlidir. Çok az sayıda beyaz küre içerebilir. Eğer
sperm pahaları olağanın altında ise o vakit hormon tahlilleri de yapılır. Ürolojik
muayenede testislerin durumu ve varikosel olup olmadığına bakılır. Varikosel testislere kan
taşıyan damarların genişleyerek kan akımının yavaşlamasına neden olur. Bu da testis içinde
sıcaklık artışı yapar ve sperm kalitesi ve hareketliliği bundan olumsuz etkilenir.
Kadının değerlendirilmesi
Serviks – Burası rahim içi (endometrium) ile vajen ortasındaki açıklıktır. Buradan berrak
yapışkan yumurta akı üzere bir sıvı salgılanır ve yumurtlama vakti spermlerin kolayca
endometriuma ulaşmasını sağlar. Öbür vakitlerde ise yoğunlaşır ve bir tıkaç oluşturur. Eğer
yumurtlama vakti bu sıvının kıvamı incelmez ise spermlerin yumurtaya ulaşması oldukça
zorlaşır.
Tüpler – Rahmin her iki tarafında bulunur ve döllenmeye hazır yumurtaları rahim içine taşır.
Bunların açık olup olmadığını anlamak için HSG (Histerosalpingogram) denen ilaçlı bir film
çekmek gerekir. Bu süreç adet bittikten sonraki birkaç gün içinde yapılır.Rahim içine
yerleştirilen bir kanülden röntgen sinemasında görülebilen bir ilaç verilir ve sinema çekilir.
Normalde rahim beyaz renkte bir üçgen üzere görülür ve her iki tarafında yeniden beyaz çizgiler
tüpleri gösterir. Tüplerin görülmemesi ya da karın boşluğuna verilen ilacın yayılmaması tüpün
tıkalı olduğunu gösterebilir. Rahim içinde de rastgele bir dolma defekti orada bir yapışıklık
ya da yer kaplayan bir lezyon olduğunu düşündürebilir.
Peritoneal faktör – Bazen HSG yahut USG sonucuna nazaran hekiminiz karın içinde bir
yapışıklık ya da endometriozis olup olmadığını anlamak için laparoskopi yapmak isteyebilir.
Bunu için de yeniden en uygun vakit adet bitiminden sonraki birkaç gündür. Süreç anestezi
altında yapılır. Göbeğe yapılan 1 cm lik bir kesiden karın içine sokulan bir trokardan geçirilen
bir teleskop ile rahim, tüpler, yumurtalıklar, barsaklar, karaciğer, mide, apendix gözlenir.
Ayrıca kasıklardan sokulan yarım cm lik yardımcı trokarlardan geçirilen aletler yardımıyla
diğer cerrahi süreçler yapılabilir. Tıpkı vakitte rahim içine yerleştirilen bir kanülden mavi
boya verilerek tüplerin açık olmadığı da denetim edilebilir. Peşinden histeroskopi ile rahim içi
bir kamera yardımıyla gözlenerek burada da bir patoloji olup olmadığı anlaşılır, varsa aynı
anda tedavi edilir.
Yumurtalıkların kıymetlendirilmesi – İki tanedir ve rahmin her iki tarafında bulunur. İçinde
yumurtaları barındırırlar ve hormonal işlevde değerli rol alırlar. Yumurtalar FSH denilen
ve beyinde hipofiz ismi verilen bir salgı bezinden salınan hormonun tesirinde büyür ve
estradiol denen bir öteki hormon salgılar. Yaklaşık adetin 14.günü civarında olgunlaşarak
döllenmeye hazır hale gelir. LH ise döllenmeye hazır olan yumurtayı çatlatarak karın
boşluğuna atılmasını sağlar. O sırada ortamda bir sperm varsa yumurta döllenir. Kadında
yumurtlama olup olmadığını anlamak için kanda FSH, LH ve progesteron hormon düzeyleri
ölçülebilir. Ayrıyeten rahim içinden yapılan biyopsi ile de anlamak mümkündür.
Kadına ilişkin kısırlık sebepleri
Miyomlar – Rahim duvarındaki kaslardan köken alan âlâ huylu tümörlerdir. Tek ya da daha
fazla sayıda olabilirler. Boyutu bezelye büyüklüğünden portakal büyüklüğüne ulaşabilir hatta
bazen daha da büyük olabilir. Çoklukla rahim duvarının dışına gerçek büyürler, ancak
duvarda ya da rahim içine gerçek büyüyenler de vardır. Hayli sık görülen tümörlerdir ve 30-
45 yaş ortası bayanlarda görülme sıklığı epeyce yüksektir. Rahim içine gerçek büyüyen
miyomlar düşük, erken doğum yahut kısırlığa neden olabilirler. Miyomlar gebelik sırasında
büyüyebilirler. Tüp bebek öncesinde bilhassa içe gerçek büyüyen miyomlar çıkarılmalıdır.
Endometriozis – Rahim içini kaplayan dokunun rahim dışında da olması durumudur.
Yumurtalıklar ya da karın içindeki öteki organlara yapışarak her adet periyodunda içi kanla
dolar. Bu kan doku içinde hapsolduğu için evvel kesecikler sonra da kist oluşur. İleri evrelerde
nedbe dokusu ve yapışıklılar meydana gelir. Bu kronik kasık ağrılarına neden olabilir.
Endometriozis infertilitenin önde gelen nedenlerinden biridir ve üreme çağındaki kısırlık
problemi olan bayanların yaklaşık %40’ında görülmektedir. Hangi düzenek ile kısırlığa yol
açtığı bugün tam olarak bilinmemekle birlikte tüplerde neden olduğu hasar sonucunda oluşan
tıkanıklıklar ya da dokunun salgıladığı bir grup hususlarla sperm-yumurta ilişkisinin
bozulması ile döllenmenin olmaması beklenen sistemler ortasında sayılmaktadır. Bu
hastalar tıbbi ya da cerrahi olarak tedavi edilebilirler. Tıbbi tedavi – yalancı gebelik ya da
yalancı menapoz oluşturularak hastanın yumurtlama işlevi durdurulur ve adet
görmemesi sağlanır. Böylelikle endometriozis odaklarının aktivasyonu önlenmiş olur. Bu tedavi
yaklaşık 6 ay sürer. Lakin ilaçlar kesildiğinde tekrar nüks edebilir. Bu tedavi daha çok çocuk
isteği olmayan hastalara uygulanır. Cerrahi tedavi ise çoklukla çocuk isteği olan hastalara
anestezi altında laparoskopi denilen usulle yapılır. Burada Göbek hizasında yapılan 1 cm
lik bir kesiden gerisinde kamera bulunan bir teleskop batın içine sokulur ve tüm organlar
gözlenerek tesbit edilen patolojiler kasıktan sokulan 2 adet 5 mm genişliğindeki aletler
vasıtasıyla tedavi edilir. Gaye endometriozis odaklarının yakılarak ya da kesilerek yok
edilmesi ve varsa yapışıklıkların açılmasıdır.
Yumurtalık kistleri – İçi sıvı dolu keselerdir. Epeyce sık görülür, olguların büyük kısmı iyi
huylu olup, 35 yaş altındadır. Bu kistlerin varlığında yumurtlama durabilir ya da kistin tüplere
yaptığı bası ile oluşan mekanik tesir yumurta ile spermin birleşmesini önleyerek kısırlığa yol
açabilir. Makul büyüklüğe ulaşmış kistlerultrasonografi eşliğinde ya da laparoskopik olarak
boşaltılabilir ve alınan kist içeriği sitopatolojik inceleme için kist cidarı da histopatolojik
inceleme için ayrılır. Kimi kistler nüksetmeye meyillidir ve boşaltıldıktan sonra şayet tüp bebek
yapılacaksa bu vakte kadar doğum denetim hapları kullanılabilir.
Polikistik Over Sendromu – Bu hastalar adet düzensizliği, tüylenme, şişmanlık ve kısırlık
şikayetleri ile gelebilirler. Ayrıyeten yüzdeki sivilceler kanda erkeklik hormonunun arttığının bir
göstergesi olabilir. Bazen böbrek üstü bezi ve tiroid bezinin düzgün çalışmadığı durumlarda ve
insülin direnci olan durumlarda da görülebilir. Teşhiste adet düzensizliği, kan testleri ve
ultrasonografi yardımcıdır. Hasta başka bayanlara nazaran daha az yumurtladığı için daha uzun
sürede gebe kalır.
Karın İçi Yapışıklıklar – İç üreme organlarının ya da bu organlarla barsaklar arasında
bulunan bant halinde dokulardır. Bunlar çoklukla daha evvel geçirilmiş bir ameliyat
(apandisit, yumurtalık kisti, vs.), enfeksiyon (Klamidya, Gonore) sonrası ya da endometriozis
nedeniyle gelişirler. Yapışıklıklar tüplerde kıvrılmalar yol açarak yumurta ve spermin tüp
içinde yol almasını engellerler. Ekseriyetle cerrahi olarak tedavi edilirler, muvaffakiyet sağlanamazsa
tüp bebek uygulamasına geçilir.
Azalmış Over rezervleri – Over rezervleri olağan olarak 35 yaşından sonra azalmaya başlar
ve ülkemizde ortalama menapoz yaşı olan 48 de de işlevler büsbütün durma noktasına
gelir ve bayan menapoza girer. Bazen 20 li ve 30 lu yaşlardaki bayanlarda da bu durum
oluşmaya başlar. Bilhassa daha evvel yumurtalıktan ameliyat geçirenler (kist veya
endometriozis nedeniyle) risk altındadır. Over rezervlerinin azalması demek her ay gelişen
yumurta sayısının daha az olması demektir. Bu durumda FSH seviyesi kanda yükselir, iki adet
arasındaki mühlet evvel kısalır sonra da uzar ve adet ölçüsü azalır. Adetin 3. günü alınan kanda
FSH ve estradiol hormonlarının düzeyi ölçülerek fikir sahibi olunabilir.Ayrıca
ultrasonografide yumurtalık hacmi ve içindeki follikül ölçüsü ölçülerek over rezervi
değerlendirilebilir. Bu üzere hastalar fazla bekletilmeden tüp bebek tedavisine alınmalıdır.
Erken Over yetmezliği – 40 yaşından evvel menopoza girilmesi halinde kelam mevzusudur.
Sebebi ekseriyetle bilinmemekle birlikte kromozom bozuklukları, bağışıklık sistemine ait
hastalılar ve tiroid hastalıkları neden olabilir. Bu durum da tekrar kan testleri ile ortaya
çıkarılabilir. Şayet hastada hiç yumurta kalmamışsa tüp bebek tedavisi de uygulanamaz.
Kısırlık Nedeni Olup Tedavi Edilebilen Durumlar
Yumurtlama bozukluğu
Açıklanamayan infertilite
Tekrarlayan gebelik kayıpları
Miyomlar
Endometriozis
Yumurtalık kistleri
Polikistik over Sendromu
Karın içi kitleler ya da yapışıklıklar
Rahim ağzı mukus problemleri
Bağışıklık sistemine ilişkin problemler
Tubal hastalıklar
Erkeğe bağlı sebepler
Klomifene dirençli olgular
