Gebelikten korunmak için organize ve şuurlu önlem almak gerekir aksi halde en beklenmedik anda istenmeyen sürpriz bir gebelik başınıza gelebilir.
A-Kontrasepsiyon prosedürleri (yöntem kullanıldığı sürece gebeliğe karşı korur, kullanım bırakıldığında hamile kalma yeteneği geri döner)
Doğum denetim formüllerinde aranan özellikler şöyle sıralanabilir; Uygulaması kolay ve ucuz olmalıdır, Geri dönüşü olan bir sistem olmalıdır, yani metodun kullanımı bırakıldığında hamile kalma yeteneği tekrar başlamalıdır, Yan tesirleri olmamalıdır, Sağlam olmalıdır.
1-Hormonal kontrasepsiyon: OK’ler (doğum denetim hapları) enjeksiyon uygulamaları, cilt altına yerleştirilen implantlar, vajen içine yerleştirilen hormon salgılayan hususlar sayılabilir.
Ağız yolu ile alına doğum denetim hapları nizamlı kullanılmak şartı ile en inançlı sistemlerden biridi. Kullanıma başlanılan birinci aydan sonraki müddette koruyuculuğu en yüksek noktaya çıkar ve kullanıldığı sürece devam eder. Bugün dünyada en yaygın olarak kullanılan kontrasepsiyon sistemi budur. Çağdaş oral kontraseptifler yan tesirlerden epeyce arınmış olsa bile uzun müddetli kullanımlarında tekrar de göz önünde bulundurulması gereken kimi durumlar vardır. Bunlardan en değerlisi kardiyovasküler (kalp ve damarlar üzerine olan yan etkileri) yan etkileridir. Bu ilaçlarda birebir şeker hastalığı, hipertansiyon ve sigara kullanımı üzere arteriosklerotik yan tesirlere sahiptir. Bedenden atılımları ise karaciğer yoluyla olmaktadır. Dolayısı ile bayanda üstte sayılan arteriosklerotik faktörlerden herhangibiri varsa yahut karaciğer sorunu olanlarda kullanımı sonlandırılmalıdır. Bu hususta hekiminiz yol gösterici olacaktır.
Enjeksiyon uygulamaları da ağızdan alınan haplar ile tıpkı sistem ile doğum denetimi yaparlar. Çok uzun yıllardan beri piyasada bulunmalarına karşın dünyanın hiçbiryerinde yaygın olarak kullanılmamışlardır. Bunun en kıymetli sebebi uygulamadan sonra bedende sertbestleşmesindeki düzensizlik nedeniyle sıklıkla adet düzensizliklerine yol açması ve daha kıymetlisi uygulamadan ilaç tesiri resen ortadan kalkana kadar vazgeçme talihinin bulunmamasıdır.
Cilt alına konulan implantlar da kontraseptif tabletler yada enjektable ilaçlar üzere hormonal yol ile yumurtalıklardan yumurta çıkışını önleyerek kontraseptif tesir oluştururlar. Bunlarda da durum enjektable preparatlarda olduğu üzeredir. Tedaviden vazgeçmek için küçük te olsa bir cerrahi teşebbüs ile implantın çıkartılması gerekir kullanımı mühletince adet düzensizliğine sık rastlanır. Gerek implantlar gerek enjektable preparatlar sistemli olarak ilaç alamıyacak olan hastalarda düşünülen formüllerdir.
Son vakitlerde vajen içine konulan ve bedende kaldığı sürece aşikâr dozda hormon salgılayarak yumurtalık işlevlerini süreksiz olarak durduran hususlar de kullanıma sunulmuştur. Bunlar kısa bir eğitim ile hastanın kendisi tarafından her ay vajen içine yerleştirilir ve bir ay müddet ile vajende bırakılır. Şimdi kullanımı yaygınlaşmamıştır.
2-Rahim içi araçlar.
Klasik olarak “spiral” olarak bilinen bu araçlar da uzun yıllardır kullanımdadır. Güvenilirlikleri doğum denetim ilaçlarına nazaran daha az olmasına karşın kullanımındaki kolaylık nedenyile yaygın olarak kullanılrler. Mantığı rahim içine yabancı cisim tesiri oluşturarak bölgede beden savunmasında yer alan birçok hücrenin bulunmasını sağlamak ve bu hücreler tarafından spermlerin yok edilmesini temin etmektir. 7 yıla kadar rahim içinde bırakılabilir. Esirgeyici tesirinin yok olması aracın rahim içi dokusu ile kaplanıp yabancı cisim tesiri oluşturamaması yahut uygulanan hastanın bünyesel özellikleri gereği aygıtı yabancı cisim üzere algılamamasından dolayıdır. Toplumda rahim içi araçlar ile ilgili birçok spekülasyon mevcuttur. Bunlardan birisi az öncede sözettiğim üzere güvenilirliğinin %100 olmamasıdır. Hastalar ekseriyetle bunun uygulama kusurundan yada spiralin kalitesinden olduğunu düşünür lakin gerçek düzenek üstte bahsettiğim üzeredir. Yani ne uygulama metodu, ne uygulayıcının kim olduğu ne de RIA nın kalitesi direkt olarak koruyuculuğunu etkilemez. Kullanımın sonlandıran bir öteki spekülatif faktör toplumun inanışları dır. Bilhassa anadoluda birtakım din adamları halkı “RIA ile ölürsen cenabet sayılırsın” formunda kanılarla etkilemektedirler, uygulamadaki bir aşka sorun halk hala rahim içi araçların (RIA) yalnızca adet vaktinde takılabildiğini düşünmektedir. Halbuki RIA nın adet zamnında takılmasının en büyük espirisi bayanın hamile olmadığının en kıymetli göstergelerinden birinin adet görüyor olması olduğundandır. Günümüzde hamile olmadığı öteki metotlarla de kolaylıkla tespit edilen bayanlara her vakit RIA uygulanabilir. Uygulamayı sonlandıran bir başka faktör sürecin hastalara korkutucu bir süreç olarak gelmesindendir ki bu muhakkak yanlışsız değildir bu bahiste eğitim almış ebe ve tabipler istisnai birkaç durumu göz gerisi edersek çok çarçabuk ve hastanın canını acıtmadan aygıtı rahim içine yerleştirebilirler.
Yan tesirleri ortasında vakit zaman görülen adet dışı kanamalar yahut adet kanamalarının şiddetli olması ve kasık ağrıları, dış gebelik görülme ihtimalinin RIA kullananlarda biraz daha yüksek olması sayılabilir. Bilhassa dış gebelik bayan doğum biliminin değerli meselelerinden birini teşkil ettiği için RIA uygulanan hastalrın kesinlikle bu bahiste uyarılması gerekmektedir. Mümkün bir adet gecikmesinde “nasıl olsa bende RIA var” fikriyle doktora gitmemezlik etmemeliler tam bilakis bu hususta daha bir hassas olmalıdırlar.
3-Bariyer yöntemleri
Spermlerin rahim içine ve oradan da yumurtaya ulaşmasını engelleyecek formüllerdir. Bu hedef ile en yaygın kullanılan condom (prezervatif) dir. Tıpkı emel ile vejen içine yerleştirilen diyaframlarda vardır ancak uygulama zorlukları nedeniyle yaygınlaşamamıştır. Condom istenmeyen gebeliklerden korunma dışında daha yaygın olarak cinsel ilgi ile bulaşan hastalıklardan kaçınmak maksadıyla da kullanılmaktadır.
4-Takvim usulü ve dışarıya çekme.
Güvenilirliği en az olan usullerdir. Takvim usulü olası ovulasyon tarihinden 3-4 gün evvel ve 3-4 gün sonrasındaki periyodlarda bağdan kaçınmak olarak özetlenebilir. Ovulasyon gününün yanlış yahut tam olarak hesaplanamaması nedeniyle güvenilirliği epey zayıf bir prosedürdür. Tıpkı formda dışarıya çekme yada dışarıya boşalma denilen uygulamalar da toplumdan çok yaygın kullanılmasına karşın analitik bir metot olmaktan çok uzaktır.
5-“Ertesi gün hapları”
Halk ortasında “ertesi gün hapı” olarak bilinen ilaçlar uygun bir kontraseptif tekniğinin kullanılmadığı olaylarda gebelik mümkünlüğü açısından kuşkulu bir bağ sonrasında alakayı takip eden 24 saat içinde alınan ilaçlardır. Hormonal tesir ile bayanın endometriumunu yani rahim içi dokusunu adeti taklit edercesine bir kanama ile dökerek mümkün gebelikten kaçınmayı sağlar. Sistemli olarak bu metot ile korunmak mümkün değildir. Kanama bozukluklarına da sebep olabilir. Lakin harikulâde durumlarda bir adet periyodunda yalnızca bir kere başvurulabilecek tali usullerden biridir.
6-Küretaj (Karmen Aspirasyonu) :
İstenmeyen gebeliklerden kurtulabilmenin son dermanıdır. Hiçbir klasik kitapta Korunma Formülleri ortasında yer almaz zira hakikaten korunmanın uygun olmayan yollarından biridir. Karmen aspirasyonu denilen uygulama rahim içine plastik bir kanül ile girilerek rahim içeriğinin bir vakum sistemi ile çekilerek boşaltılmasıdır. Basitçe birkaç cümle ile anlatılabilmesine karşın uygulama invaziv bir uygulamadır. Yani küçücük te olsa cerrahi bir süreçtir. Cerrahi süreçlerin hepsinde olduğu üzere bunda da birtakım riskler vardır (kısaca ve anlaşılabilir halde özetlemeye çalışırsak yapılan sürece karşın gebeliğin bozulmadan devam etmesi, gebelik mahsulünün bir kısmının uterus içinde kalması, enfeksiyonlar, süreç surasında rahimin delinmesi, yapılan sürece bağlı olarak rahim duvarının birbirine yapışması vs sayılabilir.) Bunun dışında bayanda yaptığı olumsuz ruhsal etkiyi de unutmamak gerekir. Hiçbirzaman tertipli korunma gayesiyle kullanılamaz harikulâde durumlarda sık olmayarak başvurulabilecek son deva olarak akılda tutulmasında fayda vardır. Maddelere nazaran 10 haftaya kadar olan gebeliklerin bu prosedürle uzaklaştırılması mümkündür. Yasal sınırlama olmasa bile daha büyük gebeliklerin bu ve gibisi yollarla yok edilebilmesi daha önemli tıbbi riskler yaratır.
B-Sterilizasyon teknikleri (yöntem bir sefer uygulandıktan sonra tesir kalıcı biçimde devam eder çift fakat özel sistemler kullanılarak yapılan tedaviler ile gebelik elde edebilir)
Bu kapsamda bayanlarda “Tüp ligasyonu” denilen tüplerin bağlanması süreci yapılabildiği üzere erkeklerde de “vasektomi” denilen cerrahi bir süreç yapılabilir. Gördüğünüz üzere elimizde erkekte de uygulanabilen bir sistem olmasına karşın maalesef ülkemizde “korunmak” bayanın sorumluluğunda olan bir uygulama üzere algılandığından genel olarak ülkemiz erkekleri kendilerinde yapılacak olan bu uygulamaya müsaade vermeme eğilimindedir. Bayanlarda uygulanan tüp ligasyonu yaygın olarak ailenin çocuk sayısını tamamlayacak olduğu son gebeliğinde sezeryan ameliyatının bir kesimi olarak yapılmaktaysa da gebelik dışında herhangibir vakitte laparoskopik olarak yani karın duvarına her biri 0,5 cm çaplı iki delik açılarak hastanın karnında büyük bir kesi olmadan da yapılabilir. Hastanede kalmayı gerektirmez birebir gün içinde hasta konutuna gönderilebilir. Unutulmaması gereken bu sistemin geri dönüşünün olmadığıdır. Zarurî hallerde yeni bir gebelik fakat IVF (tüp bebek) tekniği ile elde edilebilir.
İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi temel olarak iki başlık altında incelenir
