Doğum denetimi çiftin istediği vakit ve istediği sayıda çocuk sahibi olmasıdır. Doğum denetim usulleri gebeliklerin planlı gerçekleştirilmesi ve gebeliğin medikal risklerinden korunmak için kullanılır. Denetimsiz arka arda doğumlar, çok sayıda çocuk sahibi olmak, istenmeyen gebeliklerin kürtajla sonlandırılması annenin sıhhatine ziyan verir. Psikolojisini olumsuz tesirler. Bayan sıhhati için doğumlar ortasında asgarî 2 yıl mühletin olması önerilir.
Doğum denetim metodunu nasıl seçmeli ? Ülkü korunma sistemi nasıl olmalı?
Çeşitli korunma formülleri mevcuttur. Korunma yolu seçerken eşler bir arada doktora başvurmalı. Tabip çiftin sıhhat durumları, ömür usulü, aile ve tibbi hikayelerini kıymetlendirerek onlara uygun doğum denetim tekniklerini önerir. Eşlerin ikisinin de benimsediği bir sistem seçilir.
İdeal korunma prosedürünün
-
Etkinliği yüksek olmalı
-
Kolay uygulanabilmeli
-
Daha az kullanıcı dikkati gerektirmeli
-
Bırakıldığında doğurganlık çabucak ya da kısa müddette geriye dönmeli
Doğum denetim yöntemlerine
-
Doğal formüller
-
Hormonal yöntemler
-
Rahim içi araçlar
-
Mekanik (baryer) yöntemler
-
Erkek ve bayan sterilizasyonu dahildir.
Doğal prosedürler toplumda çok yaygın kullanılmakta, ancak tarafımızdan önerilmemektedir. Buraya “geri çekme” prosedürü, emzirme ve takvim formülleri dahildir. Bu tekniklerin güvenilirliği düşük olduğu için önerilmez. “Geri çekme” metodunda ejakülyasyon öncesi bir ölçü semen denetimsiz olarak vajinaya geçebilir.
Aktif emzirmenin bir ölçü kontraseptif tesiri mevcuttur. Emziren bayanlarda süt hormonu olarak bilinen prolaktin seviyesi yüksek olur. Bu hormon da yumurtlamayı baskılayarak, gebelikten korur. Lakin bayanların %20’sinde doğum sonrası 3. ayda ovulasyon (yumurtlama) başlar ve genelde ovulyasyon mensten evvel gercekleşir. Bu durumda da emziren bayan adet görmeden beklenmedik biçimde hamile kalabilir.
Takvim formülü bayanın 28 günlük adet (siklusunun) periyodunun hamile kalınabilecek günlerinin belirlenmesine dayalı usuldür. Fakat ovulyasyon vaktinin evvelden kesin iddiası her vakit mümkün değildir ve bu tekniğin de başarısızlık oranı yüksekdir, önerilmez.
Hormonlu yöntemler
-
Hormonlu haplar( oral kontraseptifler)
-
Hormon implantları
-
Hormonlu vajinal halkalar
-
Hormon enjeksiyonları
Oral kontraseptifler (doğum denetim hapları)
Buraya kombine oral kontraseptifler (KOK) ve yalnızca progestin içeren “mini pili” dediğimiz haplar dahildir. Kombine oral kontraseptifler östrojen ve progesteron hormonlarını içerir, küçük pililer ise sadece progesteron hormonu içerir. Östrojen ve progesteron iki ana kadınlık hormonudur. Kombine doğum denetim haplarının tesir düzeneği ovulyasyonu önlemek, rahim ağzındakı mukusu yoğunlaştırarak sperm geçişini engellemek ve rahim iç katmanını gebelik için elverişsiz hale getirmek, döllenmiş yumurtanın rahime tutunmasını engellemektir. Çoğunlukla 21 ya da 28 tablet biçiminde olur. 21 tablet olanlarda genelde tüm haplarda tıpkı ölçü hormon kombinasyonu olur. Adetin birinci günü ilaca başlanmalı ve birebir saatlerde alınmalı. Kutu bittikten sonra 2-3 gün içinde adet kanaması görülür. İlacın yeni kutusuna 7 gün hapsız devirden sonra başlanmalı. 28 tablet olan doğum denetim hapları kullanım kolaylığı hedefiyle yapılmıştır, son haplar hormonsuzdur. Bu durumda hasta ilacı kesmeden devam eder, yeni kutuya geçer. Şayet hasta bir gün doğum denetim hapını almayı unutursa, unuttuğu tableti hatırladığı anda çabucak almasını, o günün hapını saatinde almasını öneriyoruz, bu durum koruyuculuğu azaltmaz. Lakin iki gün üst üste ilacın alınması unutulursa yeniden unuttuğu hapların hatırladığı anda alınması, sıradakı hapın saatinde alınması üstelik 1 hafta ek yolla korunması önerilir.
Doğum denetim hapı kullanmanın korunma dışında tesirleri nelerdir?
Korunma dışında
-
Adeti düzenler. Bilhassa polikistik over sendromlu hastalarda yararlıdır tıpkı vakitte ruhsal rahatlama da sağlar.
-
Adet kanamasını azaltarak demir eksikliğine bağlı anemi riskini düşürür.
-
Adet ağrısını azaltır.
-
Pelvik inflamatuvar hastalık riskini azaltır
-
Yumurtalık kistlerinin oluşumunu, uygun huylu göğüs hastalıklarını azaltır.
-
Kemik yoğunluğunu artırır.
-
Yumurtalık, rahim ve kolon kanseri riskini azaltır.
-
Bazı çalışmalarda rahim ağzı ve göğüs kanser riskinde artış bildirilmiştir. Fakat bu bulgular kanıtlanamadığı için bu hususta yapılan çalışmalar devam etmektedir.
Hangi durumlarda kombine doğum denetim hapları kullanılmamalıdır?
-
Damar hastalıkları ve pıhtılaşma problemi
-
Kalp hastalıkları ve hipertansiyon
-
Aktif karaciğer hastalığı ve karaciğer tümörü
-
Meme kanseri
-
Migren
-
Doğum sonrası birinci 6 hafta
-
Emziren anneler (sütün kalite ve ölçüsünü etkiler)
-
35 yaşüstü sigara içenler
-
Diabet
-
Epilepsi
-
Böbrek yetmezliği olanlar.
Mini pililer emziren bayanlarda birinci tercihlerimizdendir. Yalnızca progesteron icerir. Sütün kalitesini ve ölçüsünü olumsuz etkilemez. Yalnızca ilacın saatinde alınması konusunda daha hassas davranmak lazım. Küçük pililer yumurtlamayı engellemez, rahim ağzı salgısına ve rahim iç katmanına tesir eder. Yan tesirleri olarak sistemsiz kanamalar görülebilir.
Hormon enjeksiyonları
Progesteron içeren hormonlu aylık ve ya 3 aylık iğneler başka korunma formüllerindendir. Dezavantajları sistemsiz kanama, kemik yoğunluğunda azalma ve en temeli doğurganlığın geç dönmesidir.
Hormon implantları progesteron hormonu içerir ve cilt altına yerleştirilen yumuşak kapsullerdir. Hormonu yıllara yayarak salır.
Transvajinal halkalar vajen içine yerleştirilir. Bu halkalar günlük muhakkak dozda hormon salgılayarak ovulasyonu maniler.
Rahim içi araçlar (spiraller)
Hormonlu ve hormonsuz rahim içi araçlar var. Hormonlu olan genelde tedavi gayeli takılır. Kontraseptiv tesiri de mevcut. Hormonsuz RİA’lar rahim içinde steril inflamasyon (mikropsuz enfeksiyon) yaparak embriyonun rahime tutunmasını maniler. Mens kanaması sırasında takılır. Bunun nedeni gebelik olmadığından emin olmak ve adet sırasında rahim ağzının süreç için uygun olmasıdır. Spiral takılırken hastanın anestezi almasına gerek yoktur.
Spiral kullanımının tarafları:
-
Kullanıcı için fazla dikkat gerektirmez.
-
RİA çıkarıldıktan çabucak sonra doğurganlık geriye döner.
-
Uzun müddet tesir gösterir.
Dezavantajları ağrılı adetler, kasıklarda agrı, adet kanamasında artma, adet vakti spiralin düşme ihtimalidir (ilk ayda ).
Baryer yöntemler
Kondomlar ve diyaframdır (kadın kondomu, bağlantıdan evvel rahim agzına yerleştirilir). Baryer sistemler cinsel yolla bulaşan hastalıkları önler.
Steriliziasyon, erkekte sperm kanallarının bayanda tüplerin bağlanmasıdır. Geri dönüşümsüz değildir. Geri dönüş ameliyatları başarısız olan olaylarda çiftler mikroenjeksiyon ve tüp bebek tedavisi ile çocuk sahibi olabilirler.
Acil kontrasepsiyon.Korunmasız cinsel ilgi sonrası kontrasepsiyon yöntemleri
Korunmasız cinsel alaka sonrası birinci 72 saat içinde yüksek doz kombine doğum denetim hapları ve ya yüksek doz progestin içeren hapların alınmasıyla gebeliğin gerçekleşmesi önlenir. Korunmasız alaka sonrası hasta doktora 5 – 6. günü gelirse RİA takılması önerilebilir.
