İnfertilite

İNFERTİLİTE (KISIRLIK) HAKKINDA MERAK EDİLENLER

Bebek sahibi olmak için uğraşıyor lakin sonuç alamıyorsanız bu yazıyı kesinlikle okumalısınız. Tıbbi olarak 1 yıl korunmasız ve tertipli sıklıkta alakaya karşın gebelik elde edilememesi durumuna infertilite (kısırlık) denir. Burada 1 yıl hududunun konmasının nedeni çiftlerin % 85-90’ının 1 yıl içinde hamile kalmasıdır. Bu nedenle birden fazla tabip infertilite nedenini araştırmak ve tedaviye başlamak için çabuk edilmemesini ve 35 yaşın altındaki bayanlarda 1 yıl beklenmesi gerektiğini önermektedir. Bayanlarda 35 yaşından sonra yumurtalık rezervi azalmaya başlamaktadır. Bu nedenle 35-40 yaş ortası bayanlarda bekleme müddeti 6 ay, 40 yaş üstünde ise 3 aydır.

Bu sorun pek çok çiftte görülebilmektedir, yani yalnızca sizin sıkıntınız değil. Çiftlerin yaklaşık %10-15’inde infertilite sorunu mevcuttur. Yani her 10 çiftin 1-2’si çocuk sahibi olamama sorunu yaşamaktadır.

Peki neden infertilite oluyor? Burada sorun bayandan, erkekten yahut her ikisinden kaynaklanabilir. Bu nedenle infertil bir çifti değerlendirirken kesinlikle erkek ve bayan birlikte araştırılmalıdır. Bazen de her iki çiftin araştırılmasına karşın çiftlerin %10-15’inde rastgele bir sorun tespit edilemez. Bu duruma da “nedeni bilinmeyen infertilite” denir. Bütün bu durumlarda hamile kalma bahtını artıran tesirli ve inançlı pek çok tedavi mevcuttur.

NE VAKİT DOKTORA MUAYENE OLUNMALI?

Bebek isteyen bir bayanın ne kadar beklemesi gerekir? Ne vakit doktora başvurmalı?

• Kadın yaşı 35’in altındaysa 1 yıl korunma olmadan nizamlı alaka olmasına karşın gebelik olmadıysa (burada nizamlı bağdan kastedilen haftada 2-3 kere bağlantı olması)

• 35-40 yaş ortasındaki bayanlarda 6 ay içinde gebelik olmaması durumunda

• Kadın yaşı 40 yaş üstündeyse beklemeden,

• Adet düzensizliği varsa, çok sık yahut seyrek adet görüyorsanız, adetleriniz ağrılıysa

• Daha evvel rahim ve/veya yumurtalıklardan ameliyat olduysanız yada kanser vb. tedavi aldıysanız

• Daha evvel endometriozis, çikolata kisti varsa, rahim-yumurtalıklarda enfeksiyon varsa

• Daha evvel tekrarlayan düşükleriniz varsa

• Ailenizde ve sizde doğurganlık sorunu varsa

• Ailenizde erken menopoz varsa

• Herhangi bir hormonal bozukluk varsa

Bebek isteyen bir erkek ne vakit ve hangi durumlarda doktora başvurmalı?

• 1 yıl korunma olmadan tertipli bağlantı olmasına karşın gebelik olmadıysa (burada sistemli alakadan kastedilen haftada 2-3 defa bağlantı olması)

• Daha evvel testislerden ameliyat geçirmişseniz

• Daha evvel testis, prostatla ilgili bir sorun yaşadıysanız

• Daha evvel kanser tedavisi gördüyseniz

• Testislerin boyutları olağandan küçük yahut testislerde şişlik varsa

• Ailenizde kısırlık sorunu olan, geç ve güç çocuk sahibi olan bireyler varsa

• Cinsel alakada problemler yaşıyorsanız

• Sperm sayısı, hareketliliği vb ilgili meseleleriniz varsa

• Herhangi bir hormon bozukluğu varsa

KADINDA İNFERTİLİTE NEDENLERİ NELERDİR?

• Yumurtlama olmaması

• Azalmış yumurtalık rezervi

• Tüplerde tıkanıklık

• Rahim ve rahim ağzında anormallikler; polip, myom, yapışıklık vs. olması.

• Endometriozis, çikolata kisti, kistler

• Yumurtalık yetmezliği yani erken menopoz

• Karın içi yapışıklıklar

• Daha evvel kanser tedavisi almış olmak

• Bazı genetik bozukluklar

Kadında bu nedenlere bağlı oluşabilecek meselelerin anlaşılması için kimi testlerin yapılması gerekir. Bu testler yumurtlama (ovulasyon) testleri, yumurtalık rezervi testleri, tüplerin ve rahmin değerlendirilmesidir.

• Yumurtlama (ovulasyon) testleri: Yumurtlama (ovulasyon) olup olmadığını anlamak için birçok sistem vardır lakin bunlar içinde en emniyetli olanı beklenen adet tarihinden 1 hafta evvel kanda progesteron seviyesine bakmaktır. Serum progesteron seviyesinin 3 ng/ml’in üzerinde olması bize ovulasyonun gerçekleştiğini gösterir.

• Yumurtalık rezervi testleri: Yumurtalık rezervine her hastada bakmaya gerek yoktur. Fakat şayet hasta yaşı 35’in üzerindeyse, adetleri düzensizse, tek yumurtalığı alındıysa yahut yumurtalık cerrahisi geçirdiyse, daha evvel kanser tedavisi aldıysa, ailede erken menopoz hikayesi varsa kesinlikle over rezervine bakmak gerekir. Bunun için de kimi hormon testleri yapılır yada ultrasonla yumurtalıklardaki gelişecek yumurta sayısına bakılarak iddia edilir.

• HSG: Tüplerin açık olup olmadığını denetim etmek için adetin 8-12. gününde HSG (histerosalpingografi) denilen bir sinema çekilir. Biraz ağrılı bir prosedür olduğu için bazen anestezi altında da çekilebilmektedir.

• Rahmin kıymetlendirilmesi: Rahimle ilgili anormalliklerin tespitinde ultrasonografi kullanılmaktadır. Lakin gerekli olgularda ek olarak Salin infüzyon sonografi (sulu ultrason) yahut histeroskopi (kamera ile rahim içine bakılması) ile rahim içi polip, myom, yapışıklık vb açısından kıymetlendirilir.

• Gerekirse başka hormon testleri, laparoskopi, genetik testler.

ERKEKTE İNFERTİLİTE NEDENLERİ NELERDİR?

• Sperm üretiminde ve yapısındaki anormallikler: sperm sayısının az olması, sperm olmaması, sperm hareketinin az olması, sperm morfolojisinin bozuk olması vb.

• Spermin dışarı atılmasını sağlayan kanalların enfeksiyon, cerrahi yahut kimi genetik nedenlerden ötürü tıkalı olması

• Sigara, alkol, uyuşturucu unsur kullanımı, birtakım ilaçlar, antibiyotikler, tansiyon hapları

• Aşırı sıcağa maruz kalma

• Daha evvel kanser tedavisi almış olmak yahut genital bölgeden cerrahi geçirmiş olmak.

• Bazı genetik hastalıklar

Erkeklerde bu problemleri tespit etmek için yapılan en kıymetli test sperm testidir. Sperm testinde bir anormallik çıkması durumunda muayene, ultrason, kimi hormon testleri ve genetik testler yapılması gerekebilir. Testte hiç spermin bulunmaması durumunda ise testislerden biyopsi yapılarak sperm aranması gerekir.

İNFERTİLİTE AÇISINDAN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?

İnfertilite için risk faktörleri bayanda ve erkekte benzeridir. Bunlar ortasında en kıymetlisi yaştır. Bayanlarda 30’lu yaşlardan itibaren doğurganlıkta azalma başlar. 37 yaşından sonra ise süratle azalır. Bu yaştan itibaren hem yumurta sayısında hem de kalitesinde azalma olur. Ayrıyeten gebeliği olumsuz etkileyebilecek kimi yaşlanmayla ilgili sıhhat sıkıntıları (yüksek tansiyon, şeker hastalığı vb) da ortaya çıkabilir. Erkeklerde ise 40 yaşından sonra misal sıkıntılar ortaya çıkar ve fertilitede azalma olur.

Kötü beslenme, çok kilolu olmak yahut çok zayıf olmakta fertiliteyi olumsuz tesirler. Bilhassa, Beden Kitle Endeksi (BMI), 18’in altında yahut 30’un üzerindeki anne adaylarında hem hamile kalmada zahmetler yaşanabilmekte, hem de gebelik oluştuğunda düşük ve erken doğum riski artmaktadır.

Sigara, alkol, unsur kullanımı da hem bayanda hem erkekte fertiliteyle ilgili sıkıntılara neden olur.Kadınlarda çok sigara kullanımı, yumurtanın kalitesini bozar, sayısını azaltır ve erken menopoza neden olabilir. Erkeklerde bu cins alışkanlıklar sperm sayısını, kalite ve hareketliliğini azaltır.

TEDAVİ

İnfertilite tedavisi infertilite nedenine, infertilite müddetine, çiftlerin yaşına ve isteğine nazaran değişir. Birçok çiftlerde bir tahlil üretilebilmekle birlikte kimi durumların günümüz şartlarında maalesef tedavisi bulunmamaktadır.

KADINLARDA İNFERTİLİTE TEDAVİSİ

Öncelikle sağlıklı beslenme, sigara-alkol üzere ziyanlı alışkanlıkların bırakılması, tertipli idman yapılması, fazla kilosu olanların kilo vermesi, çok zayıf olanların kilo alması, önerilen tedavi ve ilaçların aksatılmadan tam vaktinde kullanılması ve cinsel münasebet zamanlamasının gerçek olarak yapılması tedavinin muvaffakiyetini artırır. Bayanlarda en sık uyguladığımız tedaviler şunlardır:

• Yumurtlatma tedavisi (ovulasyon indüksiyonu): Yumurtlama sorunu olan hastalarda birtakım ilaçlar ve iğneler kullanılarak olağan formda yumurtlama olması sağlanır.

• HSG ve/veya Histeroskopi: Tüpleri tıkalı olan hastalarda rahim sineması çekilmesi esnasında tüpler açılabilir. Bazen bu tıkanıklıklar histeroskopi yardımıyla da açılabilir. Rahim içine polip, myom, perde, yapışıklık üzere gebeliğe mahzur olabilecek durumlar da histeroskopi ile tedavi edilebilir.

• Aşılama (inseminasyon): Erkekten alınan sperm örneği birtakım süreçlerden geçirilerek daha sağlıklı ve hareketli olanlar seçilir. Daha sonra bu spermler özel bir kanül vasıtasıyla rahim içine, yumurtaya yakın bölgeye bırakılır.

• Yardımcı Üreme Teknikleri (Tüp Bebek): Tüpleri tıkalı olan, yumurtalık rezervi düşük olan sağlıklı sperm sayısı çok az olan, cerrahi yolla sperm elde edilen yahut başka metotlarla hamile kalamayan hastalarda tüp bebek tedavisi uygulanır. Bu tedavide yumurta geliştirici ilaçlarla yumurtalıklar uyarılarak çok sayıda yumurta geliştirilir. Daha sonra olgunlaşan bu yumurtalar anestezi altında hazneden girilerek bir iğne vasıtasıyla toplanır. Toplanan yumurtalar eşten alınan spermle laboratuvar ortamında birleştirilerek embriyo elde edilir. Bu embriyolar 3-5 gün takip edilerek sağlıklı olanları rahme yerleştirilir. Şayet fazla embriyo kalırsa bunlar da gelecekte kullanılmak üzere dondurularak saklanabilir.

TEDAVİ ESNASINDA OLUŞABİLECEK KOMPLİKAYONLAR NELERDİR?

• Çoğul gebelik: ikiz-üçüz yahut daha fazla sayıda gebelik infertilite için tedavi alan hastalarda daha sık görülür. Bu durum hastalar tarafından baştan çok olumlu görülse de çoğul gebeliklerde oluşan riskler nedeniyle bu aslında pek istek edilmeyen bir durumdur. Çoğul gebeliklerde bebekte düşük, erken doğum ve buna bağlı riskler, annede ise gebelik şekeri ve yüksek tansiyon vb üzere komplikasyonlar görülebilmektedir.

• OHSS (yumurtalıkların çok uyarılması): Yumurtlatma tedavisi alan bayanlarda bazen yumurtalıkların çok uyarılmasına bağlı karında şişlik, ağrı, bulantı, kan testlerinde bozulmalar olabilir. Bunların birden fazla 1-2 hafta içinde düzelir. Fakat birtakım hastalarda bu durum daha şiddetli seyredebilir, hastaneye yatırılarak takip edilmesi gerekebilir.

• Daha az sıklıkla yumurta toplama sürecine bağlı kanama ve enfeksiyon oluşabilir.

OVULASYON İNDÜKSİYONU ( YUMURTA GELİŞTİRİCİ TEDAVİ) NEDİR?

Anne adayının yumurtlaması sistemsiz yahut seyrekse bu tedavi uygulanır. Yumurtalıklarının uyarılması için, hap yahut iğne biçiminde ilaçlar kullanılır. Böylelikle yumurtlama sağlanarak doğal yolla gebelik elde etme bahtı artırılır. Bu sistemin başarılı olması için baba adayının spermlerinin de istenen kalitede olması gerekir.

AŞILAMA (IUI) NEDİR?

Aşılama tedavisi, tüplerinden en az bir tanesi açık olan ve sperme ilişkin hafif bozukluğu olan çiftlerde ve nedeni bilinmeyen infertilitede öncelikle tercih edilir.

Erkek 2-5 gün ortası cinsel perhizden sonra aşılamanın yapılacağı gün semen örneği verir. Semen örneği yıkanarak, daha hareketli ve sağlıklı spermler seçilerek bir tüpün içine konulur. Daha sonra özel bir kateter aracılığıyla rahim içine verilir. Bu prosedürün özelliği, süratli hareket eden sağlıklı spermlerin seçilmesi, spermlere ziyanlı olan kimi hususların ortadan kaldırılması, spermin yumurtaya daha yakın bir yere bırakılması ve spermlere bayanın tüplerine kolaylıkla ulaşma bahtı verilmesidir.