2019 yılının Aralık ayında Çin’in Wuhan şehrinden başlayan ve tüm dünyaya yayılarak pandemiye neden olan COVID-19’un nedeni SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) virüsüdür. SARS virüsü soğuk algınlığına neden olan MERS, HCoV 229, NL63 gibi koronavirus ailesindendir. COVID-19’a neden olan bu virüse “SARS-CoV-2” veya “yeni koronavirüs” de denmektedir.
Hamilelikte COVID-19’un gebelik üzerine, doğum üzerine etkisi ve COVID-19’dan korunma yolları hakkında merak ettiğiniz soruların cevabını bu yazımızda bulabilirsiniz.
COVID-19 Nedir?
SARS-CoV-2 virüsünün neden olduğu enfeksiyona COVID-19 denir. Soğuk algınlığına neden olan diğer virüslerden tek farkı bulaşıcılığının ve öldürücülüğünün daha yüksek olmasıdır.
Ama yine de öldürücülüğü daha önce salgınlara neden olan diğer koronavirüslerden (MERS-CoV, SARS-CoV) daha düşüktür. Yeni koronavirusun öldürücülüğü %3-4 iken, SARS-CoV’un %10, MERS-CoV’un %37’dir.
Bugüne kadar (06-04-2010) tüm dünyada toplam 69000 kişi COVID-19 nedeniyle hayatını kaybetti. İtalya ve İspanya en yüksek ölüm sayısına sahipken, Türkiye’de COVID-19’dan ölüm sayısı 574’tür.
COVID-19 Belirtileri Nelerdir?
COVID-19 belirtileri arasında ateş, kuru öksürük, boğaz ağrısı, nefes darlığı, yorgunluk, kas ağrısı gibi üst solunum yolu enfeksiyon belirtileridir.
En sık görülen belirti ateştir. Hastaneye yatırılan hastaların %90’ında ateş vardır. Ancak %10 hastada ateş olmayabileceği de unutulmamalıdır.
Öksürük de en sık görülen belirtilerden biridir. COVID-19 pozitif hastaların %70’inde öksürük vardır.
Ağır vakalarda böbrek yetmezliği, ishal, nefes alamama belirtileri olabilir. Ama unutulmamalıdır ki COVID-19 hiçbir belirti vermeyebilir.
Ancak COVID-19 belirtileri olmadan da hastanın virüsü taşıyor olabileceği unutulmamalıdır.
Koronavirüs Nasıl Bulaşır?
Virüsün ilk defa hayvanlardan insanlara bulaştığı ile ilgili bilgiler olsa da, yeni koronovirüsün laboratuvar ortamında oluşturulduğu ile ilgili de spekülasyonlar vardır.
Yeni koronavirus insandan insana aynı grip gibi damlacık yoluyla bulaşır. Yani öksürme, hapşırma yoluyla ortaya salınan damlacıkların başka birine temas etmesiyle COVID-19 bulaşır.
Damlacıkla bulaşma dışında, virüs taşıyan yüzeylere elle dokunulduktan sonra elin ağız, burun veya göze değmesiyle de COVID-19 bulaşabilir.
Damlacık yoluyla bulaşmanın 2 metrenin ötesine geçemediği belirtilse de bunun bir garantisi yoktur. Bu nedenle herkesin sosyal izolasyonunu mümkün olan en uzak mesafede yapması gerekir.
Kimler COVID-19 İçin Risk Altındadır?
SARS-CoV-2 virüsü taşıyan hastaların %80’i COVID-19 hastalığı ortaya çıkmadan, hafif grip benzeri belirtilerle hastalığı geçirir. Virüsün hastalığa yol açmasında en önemli faktör hastanın bağışıklık sistemidir.
Bağışıklık sistemini düşüren yaşlılık veya kronik hastalıklar hastalığın ağır geçmesine zemin hazırlar. Bu nedenle yaşlılar veya hipertansiyon, şeker, kalp hastalığı, akciğer hastalıkları (KOAH, amfizem vs.) ve kanser hastaları COVID-19 için risk altındadır.
COVID-19 Tanısı Nasıl Konur?
Şüpheli olgulara COVİD-19 testi yaparak tanı konur. Dünya Sağlık Örgütünün şüpheli olgu tanımı şu şekildedir
- COVID-19 belirtilerinden en az 1 tanesi olacak + Son 14 gün içinde Koronavirüs enfeksiyonunun yaygın olduğu bölgede bulunmuş olmak
- COVID-19 belirtileri olmaksızın son 14 gün içinde COVID-19 pozitif biriyle temas öyküsünün olması
- Hastaneden yatmayı gerektirecek kadar akut solunum yetmezliği olan hastalarda başka bir nedenin bulunamamış olması
Şüpheli hastalara tanı esas boğazdan, nazofarinksten veya balgamdan alınan sürüntü örneğinde PCR çalışılması ile konur. PCR dışında Toraks CT (Göğüs kafesinin bilgisayarlı tomografisi) ve kan değerlerinde lenfositopeni de COVID-19 tanısında kullanılan testlerdir.
PCR testi altın standart test kabul edilse de bu testin bazı dezavantajları vardır.
- Sonuç geç çıkar (2-4 gün)
- Pahalı
- Yanlış negatif sonuç çıkabilir (Virüs taşıyan birinde test sonucu temiz çıkabilir)
Bu dezavantajları ortadan kaldırmak için bazı testler araştırılmıştır. Hızlı COVID-19 testi de denilen testte hastadan alınan kanda SARS-CoV-2’e karşı oluşmuş antikor (IgM, IgG) olup olmadığına bakılır.
Hızlı COVID testi 15 dakikada sonuç verir ve duyarlılığının %80’lerde olduğu yapılan birkaç çalışmada gösterilmiştir.
COVID-19 belirtileri olan ama test sonucu negatif çıkan bir hastada mutlaka testin tekrarlanması gerektiğini belirten Prof. Dr. Deniz Ulaş, 2 negatif test sonucu olursa hastalığın ekarte edilebileceğinin altını çizdi.
Coronavirüsten Korunma Yolları Nelerdir?
- Ellerinizi sık sık alkol bazlı dezenfektanlarla veya sabunla yıkayın
- Sosyal mesafenizi koruyun (Başka insanlarla aranızda en az 2 metre mesafe olsun)
- Mümkün olduğu kadar dışarı çıkmayın, kalabalık ortamlardan uzak durun
- Maske ve eldiven takın
- Elinizle yüzünüze, burnunuza, ağzınıza, gözünüze dokunmaktan kaçının
- Kendinizde COVID-19 olduğunu düşünüyorsanız çevrenizdekilere bulaştırmadan kendinizi izole edin
- Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın
- Bağışıklık sistemini güçlü tutun
- Düzenli beslenme, uyku ve egzersiz yapın
- Stresten uzak durun
COVID 19 Gebelikte Nasıl Seyreder?
Koronavirüslü hamile kadın sayısı çok az olduğu için COVID-19’un gebelikteki seyri ile ilgili net bir bilgi henüz yoktur. Ancak aynı aileden olan SARS ve MERS enfeksiyonlarının gebelikte daha ağır geçtiği çalışmalarda gösterilmiştir.
Bu açıdan bakıldığında yeni koronavirüs enfeksiyonunun gebelikte daha ağır geçebileceği tahmin edilmektedir. Ancak bu konu ile ilgili daha doğru bilgi verebilmek için vaka sayısının artması gerekmektedir.
Hamilelikte Yeni Koronavirüs Bebeğe Bulaşır mı?
Koronalı gebe vakası çok az olduğu için bu konu ile de ilgili net bilgi yoktur. Ama anneden bebeğe plasental yolla anne karnında bulaşması pek mümkün görünmemektedir.
Çin’de yapılan çalışmalarda COVID-19 pozitif gebelerin amnion sıvısından, kordon kanından, yenidoğan bebeğin boğazından ve anne sütünden alınan örneklerde koronavirüs tespit edilememiştir.
Coronavirüsün Bebek Üzerine Etkisi Var mı?
Şimdilik koronavirüsün bebeğin gelişimi üzerine olumsuz etkisi olduğunu gösteren veri yoktur. Ancak vaka sayısı az olduğu için bu konuda emin olmak zordur.
Bazı yayınlarda erken doğum, düşük, bebekte gelişme geriliği veya fetal distresse neden olduğu belirtilse de kesin bilgi için henüz yeterli data yoktur.
Yeni Coronavirus Enfeksiyonu Doğum Şeklini Etkiler mi?
Hayır. Koronavirüs enfeksiyonu doğum şeklini etkilemez. Sezaryen eğer tıbbi olarak ihtiyaç varsa yapılmalıdır. Ayrıca normal doğum sırasında vajinal salgılarla bebeğe bulaşma olmadığı yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.
Şimdiye kadar COVID-19’lu 32 gebe literatürde bildirilmiştir. 32 hastanın 15’inde (%47) erken doğum görülmüştür. 32 COVID-19 pozitif gebenin 27’si sezaryenle, 2’si vajinal yolla doğum yapmıştır.
Koronovirüslü Bir Anne Bebeğini Emzirebilir mi?
Şu anda virüsün anne sütü ile bebeğe geçtiğine dair kanıt yoktur. Anneden bebeğe bulaşırsa yakın temas sonucu damlacık yoluyla bulaşabileceği düşünülmektedir.
Ancak kar zarar oranına bakıldığında; anne sütünün bebeğe faydası koronavirüsün bebeğe bulaşma riskinden daha fazla olduğu için, COVID-19’lu bir annenin bebeğini emzirmeye devam etmesi önerilmektedir.
Çok şiddetli hastalık durumunda belki emzirme kesilebilir. Ama bu durumda da süt pompalarıyla sütün sağılıp bebeğe anne sütünün verilmesi tavsiye edilmektedir.
Ancak emzirme sırasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir
- Emzirmeden önce mutlaka elinizi yıkayın
- Maske kullanın
- Emzirme pompası kullanılıyorsa pompalar uygun şekilde temizlenmiş olmalı
Gebelikte COVID-19 Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hastalığın henüz kesin tedavisi yoktur, ancak remdesivir, hidroksiklorakin, lopinavir-ritonavir gibi ilaçların COVID-19 tedavisinde etkili olup olmadığı ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Ülkemizde sağlık bakanlığı COVID-19 tedavisi için bir algoritma yayınladı. Bu algoritmaya göre hidroksiklorokin ve lopinavir/ritonavir tedavisinin COVID-19 tedavisinde kullanılması önerilmektedir.
COVID-19 tanısı almış gebelerin tedavisi gebe olmayanlarla aynıdır. Sadece COVID-19 pozitif hamilelerin takip ve tedavisinin, gerekiyorsa doğumunun 3. Basamak hastanelerde yapılması gerekir. Hastanede perinatolog, yeni doğan uzmanı, yoğun bakım uzmanı, enfeksiyon hastalıkları uzmanı ve doğum anestezisti de bulunmalıdır.
Takip ve tedavinin negatif basınçlı izolasyon odalarında yapılması önerilmektedir. Gebede COVID-19 tedavisi; enfeksiyonun kontrol altına alınması, oksijen tedavisi, fazla sıvı yüklenmesinden kaçınılması, ampirik antibiyotikler, bebeğin kalp seslerinin ve sancının takip edilmesi, gerekirse mekanik ventilasyon ve doğum zamanlamasının doğru yapılmasını kapsamaktadır.
Akciğer tomografisi normalde gebelikte çekilmez ama COVID-19 şüphesi varsa tomografinin çekilebileceği önerilmektedir.
Hamilelikte Koronavirüs Aşısı Yapılabilir mi?
