Yüksek tansiyon (hipertansiyon) nedir ?
‘Kan basıncı’, her kalp atışı ile kan pompalandığında, damar cidarına kanın yaptığı basınçtır. Yüksek kan basıncına ‘hipertansiyon’ denir. Büyük tansiyon ≥ 140 mmHg yahut küçük tansiyon ≥ 90 mmHg ise hipertansiyon tanısı konur.
Kan basıcı nasıl ölçülür?
Gebelikte hipertansiyon teşhis kriteri yüksek kan basıncı olduğundan, kan basıncının hakikat ölçümü çok değerlidir. Kan basıncı, oturur yada yarı oturur konumda, ölçüm yapılacak kol, kalp ile tıpkı hizada olacak şeklide ölçülmeli. En az 10 dakika dinlendikten sonra ölçülmeli. En az 4 saat, en fazla 1 hafta orta ile iki ölçüm yapılmalıdır. Lakin, tansiyon birinci ölçümde yüksek ise ikinci ölçüm için gereken orta kısalabilir.
Gebelikte hipertansiyon neden kıymetlidir?
Gebelikte en sık karşılaşılan sıhhat sorunu, yüksek tansiyondur (hipertansiyon). Gebeliklerin %5-10’unda görülür. Dünya genelinde anne ölümlerinin 3. nedeni, lakin Türkiye’de 2. nedenidir. Gebelikte ağır yahut denetimsiz hipertansiyon, siz ve bebeğiniz için önemli meselelere neden olur. Son 20 yılda da birtakım risk faktörlerindeki artışa bağlı olarak gebelikte hipertansiyon sıklığı giderek artmaktadır.
Gebelikte hipertansiyona bağlı annede gelişen sıkıntılar nelerdir? Şu durumlar için risk artar:
Dekolman plasenta (bebeğiş eşinin erken ayrılması)
Yaygın damar içi pıhtılaşma
Akut teneffüs sıkıntısı
Akciğer ödemi
Aspirasyon pnömonisi
Akut böbrek yetmezliği
Karaciğer hasarı, kanama, yetmezliği
Beyin kanaması
İnme
Hipertansif ensafalopati
Ölüm
Gebelikte hipertansiyona bağlı bebekte gelişen sıkıntılar nelerdir?
Şu durumlar için risk artar:
Büyüme-gelişme kısıtlılığı
Erken doğum
Amniyon sıvı azlığı
Anne karnında ölüm
Sezaryan sıklığında artış
Gebelikte hipertansiyon hastalıkları nelerdir?
Gebelikte rastlanan hipertansiyon, başlangış vakti ve bedeni nasıl etkilediğine nazaran 4 kümede incelenir:
-
Kronik hipertansiyon
-
Gestasyonel hipertansiyon
-
Preeklampsi – Eklampsi
-
Süperpoze preeklampsi (kronik hipertansiyon üzerine eklenen preeklampsi)
Kronik hipertansiyon nedir?
Gebe kalmadan evvel yahut gebeliğin 20. haftasından evvel saptanan yüksek tansiyona ‘kronik hipertansiyon’ denir. Büyük tansiyon (sistol) >140 ve/veya küçük tansiyon (diastol) >90 mmHg ise hipertansiyon tanısı konur. Esansiyel hipertansiyon yahut altta yatan böbrek, hormon hastalıkları üzere nedenlere bağlıdır.
Gebelik öncesi ilaç kullanarak hamile kaldıysanız ve tansiyonunuz olağansa bile ‘kronik hipertansif’ kabul edilirsiniz. Gebeliğin ikinci üç ayında tansiyon olağanda düştüğü için bu devirde kronik hipertansiyonlu hastalarda tansiyon olağan seyredebilir. Doğum sonrası 12 haftadan öteye taşınan tansiyon yüksekliği vardır.
Şiddetine nazaran hafif (≤ 179/109 mm Hg) ve ağır (≥ 180/110 mmHg) olarak sınıflanır. İleri anne yaşı hamilelerde daha sık görülür. Hamile kalmadan evvel ilaçlar gözden geçirilmelidir. En inançlı olan metildopadır. Kalsiyum kanal blokerleri de kullanılabilir. Anjiotensin-konverting enzim (ACE) inhibitors fetusta yapısal anomali yaptığından gebelikte kullanılmaz.
Şiddet ve tansiyon yükseklik mühletine nazaran hem anne hem de bebeğinde neden olduğu problemlerin sıklığı artar.
Kronik hipertansiyona bağlı gelişen meseleler nelerdir?
Annedem hipertansiyonun şiddetlenmesi, üstüne preeklampsi eklenmesi, konjestif kalp yetmezliği, beyin içi kanama, akut böbrek yetmezliği ve dekolmana (bebeğin eşinin doğumdan evvel ayrılması) neden olur.
Fetusta ise prematürite (erken doğum), büyüme-gelişme kısıtlılığı ve amniyon sıvısının azlığına nedenidir.
Kronik hipertansiyon nasıl yönetilir?
Bu küme hamilede sıkı tansiyon, organ hasarı açısından laboratuvar testleri, bebeğin gelişimi ve amniyon sıvı ölçüsü takibi yapılmalı, komplikasyon öncü bulguları konusunda hasta eğitilmeli ve bunlar açısından farkındalık sağlanmalıdır. Tedavi de ilacın kesilmesi, ilaç dozunun ayarlanması yahut öteki bir ilaç eklenmesi gerekebilir. Tansiyonu 150/100 mm Hg altında tutmak maksattır. Şayet hipertansiyona bağlı oluşmuş bir organ hasarı varsa, örneğin böbrek, göz tutulumu üzere, o vakit tansiyonun 140/90 mm Hg altında olması istenir. Tekrar de küçük tansiyonu (diastol) 80 mm Hg altına düşürmemek gerekir. Doğum sonrası iki gün içinde gebelik öncesi kullandığı ilaca tekrar başlanabilir.
Gestasyonel hipertansiyon nedir?
20. gebelik haftasından sonra yahut doğum sonrası birinci 24 saatte gelişen tansiyon yüksekliğine ‘gestasyonel hipertansiyon’ denir. Teşhis kriterleri:
• Yüksek tansiyon (sistol ≥ 140 yahut diastol ≥ 90 mm Hg, lakin sistol<160, diastol<110 mmHg’dir)
• Evvelden tansiyon normal
• İdrarda protein yok
• Hiçbir ek şikayet yok.
Sıklıkla teşhis, geriye dönük konur. Hiçbir şikayet ve laboratuar bulgusu gelişmeyen tansiyonu yüksek hasta ve doğum sonrası birinci 3 ayda tansiyonu olağana dönen hastalar, bu kümesi oluşturur. Doğum sonrası tansiyon yüksekliği gerilese de ilerde bu şahıslar hipertansiyon hastası adayıdır.
Preeklampsi nedir?
Preeklampsi, hamilede tüm organları etkileyebilecek önemli bir kan basıncı hastalığıdır. Hipertansiyonu olan hamilede etkilenen organ bozukluğuna bağlı şikayet ve bulgular olması yahut laboratuar bulgusunun eşlik etmesine ‘preeklampsi’ denir. Bu bulgulardan biri proteinüridir (idrarda protein olması).
Proteinüri nedir?
İdrarda olağanda olmaması gereken ölçüde protein bulunmasına ‘proteinüri’ denir. Teşhiste en sık kullanılan metot, idrarda toplam protein ölçüsünün ≥ 300 mg/gün olmasıdır. Ayrıyeten, idrar proteinin kreatinine oranının ≥ 0.3 olması da bir başka teşhis sistemidir. Öteki bir teşhis formülü ise 4-6 saat orta ‘dipstick’ (idrara batırılan özel bir kağıttan yapılmış çubuk) ile bakılan, en az iki idrar örneğinde proteinin ≥ +1 olmasıdır. Bu son formülde + 1 proteini= 0.3 g/l, + 2 protein= 1 g/l, + 3 protein = 3 g/l proteiüriye denk gelmektedir.
Preeklampsi kaça ayrılır?
Laboratuar bulgularının derecesi ve şikayetlerin şiddetine nazaran ‘hafif’ ve ‘ağır’ preeklampsi olarak ikiye ayrılır. Ağır hipertansiyon, tombosit sayısının 100 binin altında olması, yeni bozulmuş böbrek işlev testlerinde kreatinin>1.1 mg/dl olması, karaciğer işlev testlerinde enzimlerin iki kattan fazla artması, üst karın ağrısı, başağrısı, görme bulanıklığı ve akciğerlerde sıvı toplanması ağır preeklampsi bulgularıdır.
Preeklampsi ne vakit gelişir?
Preeklampsi, 20. gebelik haftasından sonra gelişir. 34. haftadan evvel gelişene ‘erken başlangıçlı’ denir. Bazen doğum sonrası ya da doğum anında da gelişebilir. >34 haftada gelişen ise ‘geç başlangıçlı’ preeklampsidir.
Preeklampsi bulguları nelerdir?
Tutulan sisteme nazaran klinik bulgu oluşur. Ellerde, yüzde şişme, başağrısı, gözlerde sinek uçuşması, bulanık görme, üst karın ağrısı, bulantı, kusma, ani kilo artışı ve teneffüs düşüncesi hastalarda görülen şikayetlerdir.
Preeklampsi gelişimi açısından kim risk altındadır?
Şu küme hamile preeklampsi açısından risk altındadır:
Kronik hipertansiyonu olan
Önceki gebeliğinde preeklampsi gelişen
İlk gebelik
Çoğul gebelik
>40 yaş gebelik
Obezite
Diyabet
Otoimmün hastalıklar: Lupus, antifosfolipid sendromu
Böbrek hastalığı
Yakın akrabada preeklampsi öyküsü
IVF gebelik
Preeklampsi gelişen hamilede hangi riskler artar?
Gebeliğinde preeklampsi gelişenler, bilhassa erken doğum yapanlarda ileriki yaşlarda, kalp-damar hastalıkları, böbrek hastalığı, kalp krizi, inme ve hipertansiyon riski artar. Sonraki gebeliklerde tekrarlama riski vardır. Ayrıyeten, havale nöbetlerinin eklendiği ‘eklampsi’ yahut HELLP sendromu da gelişebilir.
HELLP sendromu nedir?
HELLP sendromu, tıbbi acil bir durumdur. Uzun periyot kalıcı organ hasarı, hatta vefata bile neden olabilir. Kanama, karaciğer enzimlerinde yükselme, düşük pıhtılaşma hücrelerine bağlı klinik tablo gelişir.
Süperimpoze preeklampsi nedir?
Kronik hipertansiyon tabanında gelişen preeklampsiye ‘süperpoze preeklmapsi’ denir. Ani, kalıcı, ilerleyici hipertansiyon (≥160/110 mmHg) ve/veya yeni beliren proteinüri ve/veya varolan proteinürinin sıklıkla iki katdan fazla artması, ilerleyici ve kalıcı artışıdır.
Gestasyonel hipertansiyon ve hafif preeklampsi nasıl yönetilir?
Bu iki tablo da ayaktan takip edilebilir. Hamilenin konutta kalarak dinlenmesi, gerilim ve yorgunluktan uzak durması sağlanır. Sıkı tansiyon takibi yaptırılır. Şiddetli preeklamspi bulguları açısından hamile kendisini takip eder. Bebek hareketlerini anne taki eder. Şikayetleri nazaran haftada bir iki kere hasta denetime çağrılır. 38 haftaya kadar doğum önerilmez.
Ağır preeklampsi nasıl yönetilir?
Preeklampsi hem anne hem de bebeği için riskler taşır. Fakat, annenin hastalığıdır. En temel yaklaşım erken saptamak ve riskleri en aza indirmek için doğumdur. Gebelik miyadında ise karar kolaydır: doğurtulur. Doğum kararı verirken tablonun devamı sonucu artan riskler ile erken doğuma bağlı bebekte gelişebilecek riskler tartılır. Gebelik miyada yakın değilse, hamile yatırılarak yakın takibe alınır. Laboratuvar testleri aşikâr aralıklarla tekrarlanır, bebeğin gelişimi ve amniyon sıvı ölçüsü takibe alınır, bebeğin kan akım kıymetleri ölçülür ve bebeğin uygunluk hali denetim edilir. Tedavinin amaçları, eklampsi gelişmesini önlemek, kan basıncını düşürmek ve doğum vaktini geciktirmektir.
Ağır preeklampside doğum kararı nasıl alınır?
Preeklampsinin kesin tedavisi doğumdur. Bebeğin akciğer gelişimi için ilaç (kortikosteroid) uygulanır anneye. Bu uygulamadan 24 saat sonra doğum başlatılır. Fakat, tedaviye karşılık vermeyen ağır bulgular devam ediyorsa, organ yetmezliği saptanırsa, plasenta dekolmanı gelişirse yahut bebeğin durumu kötüleşirse, hamile beklemeden doğurtulur.
Doğumda birinci tercih, preeklampsi hastalarında akciğer işlevleri da bozulduğundan, vaginal doğumdur. Acil sezaryana alınması gerekirse, genel anestezi yerine, epidural-spinal anestezi tercih
Doğum sonrası idare nasıldır?
Eklampsi, doğum sonrası, bilhassa birinci 48 saatte de gelişebilir. Bu yüzden doğum öncesi başlayan önleyici tedaviye (magneziyum sülfat) devam edilir. Çoklukla plasenta ayrıldıktan sonra tablo süratle dramatik olarak düzelir. Bazen preeklampsi ve eklampsi birinci kere doğum sonrası gelişebilir ve güzelleşmeden evvel tablo daha da şiddetlenebilir. Şiddetli preeklampsi şikayetleri gelişirse dokrotunuza acil haber verin. Lakin, ağır hipertansiyon, kanama yahut anesteziye bağlı gelişmiş problemler sekel bırakabilir.
Tansiyon takibine lohusanın genel durumuna nazaran devam edilir. Tansiyon ilacı alanda tansiyon 130/80 mm Hg altına düşerse ilaç kesilir. Hamile iken metildopa alanlarda birinci iki gün içinde ilaç değiştirilir. Gebelikte tansiyon ilacı başlanma gereği olmayanlarda doğum sonrası tansiyon ≥150/100 mm Hg olursa ilaç başlanır.
Doğum sonrası tansiyon olağanlaşması 12 haftayı bulabilir. Bu süreyi aşan bireyler kronik hipertansiyon adayıdır. Dahiliye uzmanına yönlendirilir.
Eklampsi nedir?
Prreklampsi tanısı olan hamilede konvülsiyon (havale) gelişmesine eklampsi denir. Bazen yalnızca hafif tansiyon yüksekliği olan hamile de bile gelişebilir. Nedeni tam bilinmemektedir. Beyefendisine az oksijen, kan gitmesi ve beyin ödemi suçlanır. Konvülsiyonların %53’ü gebelikte, %19’u doğum sırasında ve %28’i lohusalıkda gelişir.
Gebelikte hipertansiyon hastası olduğumu nasıl anlarım?
Şikayetleriniz olabilir lakin birden fazla vakit bunların tansiyon yüksekliğine bağlı olduğunu bilemezsiniz, anlayamazsınız. İşte bu yüzden gebelik takibine sistemli gitmeniz ve her seferinde tansiyon ölçülmesi gerekir. Tansiyonunuz 140/90 mm Hg yahut üstünde ise hipertansiyondur. Bazen başağrısı, gözlerde bulanık görme yahut sinek uçuşması üzere görünüm, üst karın ağrısı, ellerde ve yüzde şişme, kusma, bulantı olabilir. Bu durumda kesinlikle hekiminize haber verin doğum sonrası bile olsa. Tüm hamileler şuu bulguların farkındalığı açısından eğitilmelidir:
Şiddetli baş ağrısı
Görme şikayetler (bulanık görme, sinek uçuşması)
Şiddetli karın ağrısı, bilhassa üstlerde
Kusma
Ani ellerde, ayaklarda, yüzde şişme
Preeklampsi önlenebilir mi?
Önlem lakin risk faktörlerinin varlığını denetim etmek ve bunlara nazaran yol almak ile mümkündür. Kronik hipertansiyonu olan hastanın gebelik öncesi muayenesi yapılmaı, tansiyonun denetim altında olup olmadığına bakılmalı, organ hasasrı yaptıysa saptanmalı, ilaç kullananlarda gebelikte ilaç kullanım kategorilerine uygun seçeneklere geçilmeli, kilolu ise hasta zayıflamalı, ek bir rahatsızlığınız varsa, diyabet üzere, denetim altına alınmalıdır.
Kronik hipertansiyonu, böbrek hastalığı, lupus, antifosfolipid sendromu, diyabet ve evvelki gebeliğinde preeklampsi gelişenlerde 12. gebelik haftasından sonra bebek aspirini (75 mg/gün) başlanmalıdır. Aşağıda yer alan iki faktör birarada ise yeniden aspirin önerilir.
İlk gebelik
Yaş ≥ 40
Önceki gebelik > 10 yıl önce
İlk muayenede VKİ≥35 kg/m2
Ailede preeklampsi hikayesi olması
Çoğul gebelik
Gebelikte hipertansiyon olan bireylerde uzun devirde hangi problemler yaşanır?
Gebelikte preeklampsi gelişenlerde ilerde hipertansiyon, diyabet ve kalp hastalığı riski artar. Bu yüzden doğum sonrası 12 haftadan fazla tansiyon yüksekliği sürerse çabucak dahiliye uzmanına başvurulmalıdır. Tansiyonu olağana dönenler ise ömür usulü değişiklikleri (düzenli antrenman, sağlıklı beslenme, kilo verme) nizamlı tansiyon takibi ve metabolik faktörlerin denetimi önerilir. Bu bireyler nizamlı böbrek ve kalp işlevleri ve göz muayenesi yaptırmalıdırlar.
Sonuç
Gebelikte hipertansiyon gelişen birden fazla hamile ve bunların bebekleri, önemli bir sorun yaşamadan bu tabloyu atlatsa da hipertansiyon hem anne hem de bebeği için tehlikeli olabilir. Gebelik öncesi hipertansiyonu olan bayanlarda sorun sıklığı ve şiddeti artar. Lakin, kimi hamileler de olay yalnızca hipertansiyonla sonlu kalır (gestasyonel hipertansiyon).
Hipertansiyon hafif yahut şiddetli olabilir. Şiddetli ise annede organ yetmezliği gelişebilir. Bebek de ise erken doğuma bağlı prematürite meseleleri yaşanır. Birden fazla şiddetli hipertansiyon olgusunda preeklampsi gelişir ki hem anne hem de bebeği için önemli riskler kelam bahsidir.
Gebelikte preeklampsi gelişenlerde ilerde hipertansiyon, diyabet ve kalp hastalığı riski arttığından tertipli antrenman, sağlıklı beslenme, kilo verme üzere hayat usulü değişiklikleri yanında nizamlı böbrek ve kalp işlevleri ve göz muayenesi yaptırmaları önerilir.
