Menopoz

Menopoz bayanlarda adet kanamalarının kesilmesidir ve hasebiyle üreminin sona ermesi

dönemidir. Bayanlarda görülen, çoğunlukla 40 yaş ve sonrası, neredeyse 55 yaşına kadar geçen

süre içinde görülen adet kesilmesi periyodudur. Evvelce adet kanaları düzensizleşir, daha sonra

tamamen kesilir. Menopoz, yumurtalıkların misyonlarını yerine getirememeye başlaması yüzünden

ortaya çıkar. Yumurtalıkların doğal ömrü yaklaşık 35 yıldır ve çalışamaz hale gelmeleri

yaşlanmanın doğal bir sonucudur. Birçok bayanda menopoz 45-50 yaşları ortası başlamaktadır. Batı

toplumlarından elde edilen bilgilere nazaran ortalama menopoz yaşı 51,5 olup son 100 yıl içinde

değişmemiştir. Menopozun 40 yaşından evvel olmasına prematür menopoz 45 yaşından önce

olmasına ise erken menopoz ismi verilir. Bilhassa annenin menopoz yaşı ile kız çocuğun menopoz

yaşı ortasında yakın bir bağ vardır. Annesi erken menopoza giren bayanlarda erken menopoz riski

daha fazladır. Doğum yapmış olan bayanlarda yapmamış olanlara ve doğum denetim hapı

kullanmış bayanlarda kullanmamış olanlara oranla menopoz daha geç olur. Günde 10 yahut daha

fazla sigara içen bayanlarda menopoz yaşı 1,5 yıl erkene çekilmektedir. Cerrahi müdahale

sonucunda yumurtalıklardan birinin kaybı, endometriosis, ve kanser için verilen kemoterapi ve

radyoterapi menopozun daha erken gelmesine neden olan etkenlerdendir.

MENOPOZUN BELİRTİLERİ VE BERABERİNDE GETİRDİĞİ SORUNLAR

Kanamalarda düzensizlik ve adet kesilmesi: Menopozun temel belirtisi adetlerin kesilmesidir.

Özellikle 45 yaşın üzerindeki bir bayanda 6 aydan daha uzun mühlet adet olamama genellikle

menopoza işaret eder. Adet kesilmesine eşlik eden ateş ter basmaları ve vajinal kuruluk tanıyı

güçlendirir. Bu devirde bayan fizyolojisinde ve psikolojisinde görülen ve meydana gelen bazı

değişiklikler bayanın hayatını berbat etkileyerek, birçok hastalığın oluşmasına neden olabilir.

Menopoz esnasında fizikî, zihinsel ve cinsel değişiklikler olduğu doğrudur. Bu durum yaşam

kalitesinin ve memnun bir psikolojinin oluşmasını pürüzler. Yumurtalıklardaki hormon üretimi yaş

ilerledikçe yahut menopoz periyodu yaklaştıkça azalır. Bu da adet kanamalarında düzensizliğe

neden olur. Bu hormon üretiminin azalmasıyla bedendeki ısıyla ilgili alanlar etkilenir ve terleme,

ateş basması üzere durumlara sebep olur. Menopozun erken devirlerinde adetsiz geçen

dönemleri takiben bazen kanamlar görülebilir. Bu tıp kanamalar endometrial hiperplazi ismi verilen

ve rahim iç katmanının fazla kalınlaşması ile seyreden bir hastalığın belirtisi olabileceğinden

dikkatli bir halde irdelenmelidir.

Ateş ve ter basmaları:

Bu yakınmalar menopoza giren bayanların %70’inde görülür. Bayanların %35’inde ise günlük

yaşamı olumsuz etkileyebilecek kadar sıktır. Nedeni tam olarak aşikâr değildir. Bilhassa vücudun

üst kısmında ve başta başlayan ani bir sıcaklık hissini şiddetli bir terleme takip eder. Geceleri

daha sık görülebilir ve uykunun bölünmesine neden olur.

Ürogenital atrofi:

Östrojen ismi verilen kadınlık hormonun menopozla bir arada büsbütün ortadan kalkması ile

vajende kuruluk ve vajen içini döşeyen hücre katmanında incelme olur. Bunun doğal sonucu

olarak da cinsel birleşme daha ağrılıdır. Bazen tahrişe bağlı kanama görülebilir. Vajen hücre

tabakasının incelmesi ile bir arada mikroplara karşı olan direnç de azalır ve tekrarlayan vajinitler

sıkça görülebilir.

Osteoporoz:

Menopoza giren bayanlarda en kıymetli sorunlardan biridir. Ülkemizde gerçek yaygınlığı ve

ciddiyeti hakkında kâfi ve emniyetli data yoktur. Osteoporoz postmenopozal (menopoz

sonrasında bayanlarda görülen süratli kemik kaybı) ve senil (yaşlılıkta ortaya çıkan ve her iki cinsi de

tutan) olarak ikiye ayrılır. Osteoporoz için kimi risk faktörleri tanımlanmıştır. Erken veya

yumurtalıklarının ameliyat ile alınması sonrasında menopoza giren bayanlarda, kalsiyumdan

zengin süt ve süt eserlerinden yetersiz beslenen bayanlarda, güneş ışığına az maruz kalan

özellikle yatalak ve bakım konutlarındaki bayanlarda, sigara içenlerde, ailesinde osteoporoz ve buna

bağlı kırık hikayesi olanlarda, ince beden yapısına ve açık renkli deriye sahip olanlarda, ve menopoz

sonrasında östrojen tedavisi almayan bayanlarda osteoporoz görülme mümkünlüğü artmaktadır.

Ruhsal değişiklikler:

Bugün menopozun bayan vücudunu dramatik halde etkilediğini, bayanda fizikî ve emosyonel

dengenin bozulmasına yol açtığını biliyoruz. Menopoz devrinde, fizyolojik değişimlerin yanında

birçok bayan ruhsal ve toplumsal değişimler de yaşar.

Bu periyotta görülen ruhsal ve mental değişiklikleri 4 ana kümeye ayırabiliriz:

1- Kognitif (Bilişsel)

2- His durum değişiklikleri

3- Depresyon

4- Alzheimer hastalığı

MENOPOZDA Kİ BAYANLARDA YAPILMASI GEREKEN İNCELEMELER

Dikkatli bir şahsî hikaye ve muayene kuraldır. Etraflı bir aile hikayesi alınmalı ve bilhassa hormon

tedavisinin verilmesi için sakınca oluşturacak durumlar belirlenmelidir. Laboratuar tetkikleri

arasında yapılması gerekenler aşağıda sıralanmıştır:

PAP Smear testi ve rahim iç katmanının kıymetlendirilmesi:

Menopoza kadar tertipli yapılan smear testlerinden hiçbir vakit anormallik saptanmamış olan

kadınlarda PAP testinin ortası 3 yıla çıkarılabilir.

Ultrason ile yumurtalıkları ve rahim iç katmanının değerlendirilmesi

Tam kan sayımı

Lipid profili (total kolesterol, HDL ve LDL kolesterol, trigliseridler)

Karaciğer işlev testleri (ALT, AST)

Kardiyak risk belirteçleri (CRP, homosistein)

TSH: Bayanlarda sessiz hipotirodi çok sık görülür ve bu nedenle yıllık taramaların içine katılması

önerilmektedir.

Mamografi:

40–60 yaş ortasında her yıl yapılması önerilmektedir. Ultrason mamografinin yerine geçmez.

Ultrason ile mamografide şüphelenilen lezyonların solid yani katı yahut kistik yani sıvı dolu

olduğunun ayırıcı teşhisinde kullanılır. Ağır göğüs dokusuna sahip bayanlarda mamografiden

elde edilecek olan bilgi daha azdır. Östrojen tedavisi de göğüs yoğunluğunu artırarak

mamografinin yorumlanmasını zorlaştırır. Daha evvelce göğüs protezi taktırmış olan kadınlarda

mamografi epey güvenilmez olup göğüs MRI ile incelenmelidir.

Kemik yoğunluk ölçümü:

Özellikle risk faktörleri taşıyan ve hormon almak istemeyen bayanlarda değerlidir. Risk faktörü

taşımayan ve zati hormon verilmesi kararlaştırılmış olan bayanlarda verilecek olan kararları

etkilemeyeceğinden yapılması gereksizdir.

Genetik Risk Profilinin Çıkarılması:

Özellikle son yıllarda giderek değer kazanmaya başlamıştır. Şimdi maliyeti yüksek olduğundan

herkese uygulanması kelam konusu değildir. Menopozda olabilecek problemler için riskli genetik

yapının belirlenmesi ve verilecek ilaçlardan yarar yahut ziyan görecek olan bayanların saptanması

için kullanılmaktadır. Menopozda Hormon Tedavisi-Seçenekler ve verilme yolları

Menopoz devrinde hormon tedavisi çeşitli formlarda çeşitli yollardan verilebilir.

Hormon Tedavilerinin Çeşitleri

Tek başına östrojen (E) kullanımı :

Rahmi alınmış olan bayanlarda tercih edilen hormon verilme biçimidir. Ekseriyetle kesintisiz olarak

ağızdan (oral) yahut cilt (transdermal) yolla verilir.

Östrojen ile birlikte Progesteron (P) kullanımı :

Rahmi olan bayanlarda rahim iç katmanının (endometrium) çok kalınlaşması ve kanser riski

nedeniyle östrojenle bir arada progesteron da verilmelidir. Menopoza yeni girmiş veya

perimenopozal diye tabir edilen menopoz öncesi devirde olan bayanlarda E+P tedavisi kesintili

(siklik) olarak uygulanır. Menopozun üzerinden 1 yıldan fazla geçmiş ise kesintisiz (continuous)

verilebilir. Progesteron ağız yolu ile, vajinal yoldan yahut içinde progesteron içeren rahim içi

araçları kullanılarak rahim içine lokal olarak da verilebilir.

Tek başına yahut östrojen tedavisine androjen eklenmesi :

Menopozla birlikte cinsel istekteki azalmadan yumurtalıklardan salgılanan erkeklik hormonlarının

kaybı sorumlu tutulmuştur. Bu nedenle androjen verilmesi gündeme gelmiştir. Östrojen ile beraber

androjen alan bayanlarda cinsel istekte ve cinsel fantezilerde artma saptanmıştır. Doz

ayarlamasının çok dikkatli yapılması gerekmektedir. Şayet yüksek doz verilirse tüylenme ve cilt

bozuklukları yapabilir.

Hormonlara emsal tesir gösteren hususlar (Tibolon) :

Tibolon hem östrojen, hem progesteron, hem de androjen reseptörlerine bağlanarak tesir eden bir

nonsteroidal unsurdur. Kesintisiz olarak kullanılır ve östrojenin pek çok yan tesirini göstermez.

Kanama yapmaz. Östrojen ile mümkünlüğü artan göğüs kanseri riski tibolon ile daha azdır.

Bitkisel östrojenler (Fitoöstrojenler) :

Black cohosh yahut isoflavin ismi verilen unsurları içerirler. Bedende zayıf östrojenik tesir gösterirler.

Yapılan çalışmalarda menopozun ateş ter basmaları ve vajinal kuruluk üzere akut belirtilerinde

gerileme oluşturdukları gösterilmiş olsa da her çalışma tıpkı sonuçları vermemiştir. Genellikle

östrojen tedavisi almak istemeyen yahut bu tedavinin verilmesinin sakıncalı olduğu durumlarda

kullanılır. Menopozun uzun vadeli yan tesirleri üzerindeki fayda yahut ziyanları tam olarak belli

değildir.

Hormon Tedavisinin Verilme Yolları

Hormon tedavisi ağızdan, cilt yolu ile, burun yolu ile, vajinal yoldan yahut rahim içine lokal olarak

verilebilir. Östrojen hormonu çoklukla ağızdan yahut cilde yapıştırılan flasterler ile verilir. Her iki

yoldan verildiğinde de benzeri tesirler gösterir. Kolesterolü yüksek olan bayanlarda ağızdan,

trigliseridleri yüksek olanlarda ise cilt yolu ile verilmesi tercih edilir. Cilt yolu ile verildiğinde

karaciğerden birinci geçiş tesiri göstermediğinden direkt kana karışır ve maksat dokulara ulaşır.

Östrojenin cilt yolu ile verilmesi sonucunda mide barsak yakınmaları daha az görülür ve kan

seviyeleri daha sabittir. Östrojenin gaye dokuları vajen, dış genital organlar, rahim iç tabakası

(endometrium), göğüs, merkezi hudut sistemi ve damar çeperleridir. Vajinal kuruluk üzere yerel

yakınmaları ön planda olan bayanlarda östrojen jel yahut vajinal kapsüller biçiminde vajinal yoldan

verilmelidir. Öteki yakınmaları bariz olmayan bayanlarda sistemik tedavinin endikasyonu yoktur.

Hormon olmayan tedavi seçenekleri :

Antidepresan ilaçlar ( SSRI, SNRI )

Bazı antihipertansif ilaçlar

Menopoz yakınmaları için antidepresanların kullanımı hormon tedavisi alamayan ya da almak

istemeyen hastalarda bir seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu ilaçların

plasebodan daha tesirli oldukları lakin tesirlerinin östrojene nazaran daha zayıf olduğu gösterilmiştir.

Menopoz bayan hayatının değerli bir kısmını kapsayan doğal bir süreçtir. Bu dönemin

sorunsuz yaşanmasında birinci basamak kişinin kendi hayatında yeni düzenlemelere gitmesidir. Bu

amaçla yeni hobiler edinmek, fizikî aktivitenin arttırılması, hayvansal yağların azaltılması,

bitkisel besinlere tartı verilmesi önerilir. Her gün yapılacak 30 dakikalık bir yürüyüş ateş

basmalarının sıklığı ve şiddetini azaltırken kemiklerin de güçlenmesini sağlar. Kemik kaybına

karşı tedbir olarak kalsiyumdan varlıklı besin alınmalıdır. Çay, kahve, alkol ve baharatlar ateş

basmalarını tetiklediğinden önerilmez.

Başa dön tuşu