Endometriozis
Rahim içini döşeyen ve adetle birlikte dökülen tabkaya
endometrium denir. Endometriozis ise endometriuma
benzeyen dokunun rahim dışında bir yerde gelişmesidir. Genel
olarak pelvis denilen ve leğen kemikleri ile sınırlanmış
bölgede olmakla birlikte bedenin her yerinde görülebilir. En
sık görüldüğü yerler yumurtalıklar, periton (karın zarı) ve
rahmi yerinde
tutan sakrouterin bağlardır. Rahmin dış yüzeyi, tüpler, barsaklar ve mesane öbür yerleşim
yerleridir. Çoklukla endometriozis birden fazla yerde görülür.
Endometriozisin nedenleri
– Doğumla sonlanmayan gebelikler
– Annede endometriozis olması
– Kanama müddetinin 8 günden fazla olduğu ancak 27 günden kısa süren adet periyotları
– Adet kanının akışını engelleyen durumlar (rahim ağzında darlık, rahim içinde septum)
– Beyaz yahut sarı ırktan olma
Bunların tersine adet ölçüsünü ve sıklığını azaltan durumlar ( hiç adet görmeme-amenore,
gebelik ve doğum denetim hapı kullanmak) ise endometriozis riskini azaltırlar.
Endometriozisin oluşum düzeneği bugün tam olarak bilinmemektedir. Bu hususta birçok
teori öne sürülmüşse de en geçerli olanlar şunlardır;
– Adet kanının geriye yani batın içine akması. Bu teoriyi destekleyen en değerli durum rahim
içinde yahut ağzında adet kanının dışarı akmasını engelleyen durumlarda endometriozisin sık
görülmesidir.
– Endometrium dokusunun kan yahut lenf damarları yoluyla bedenin başka bölgelerine
taşınması
– Bağışıklık sistemindeki aksamalar nedeniyle rahim dışında gelişen endometrium dokusunun
büyüyüp gelişmesine mahzur olunamaması
– Çölomik metaplazi denen teoride ise batın içine akan adet kanı yahut enfeksiyonlar nedeniyle
karın içini kaplayan periton denen zarın yahut yumurtalıklar üzerindeki dokunun endometrium
dokusuna dönüşmesi.
Endometriozisin belirtileri nelerdir?
Tamamamen belirtisiz olabilir ve belirtinin şiddeti hastalığın yaygınlığı ile hakikat orantılı
olmayabilir. Örn; hafifi endometriozis olan bir bayanda şiddetli kasık ağrıları olabilir. Yeniden de
birçok bayanda şiddetli kasık ağrıları endometriozisin en kıymetli belirtilerindendir. Ağrı adet
öncesinde yahut sırasında olabildiği üzere sex sırasında yahut sonrasında olabilir. Ayrıyeten barsak
üzerinde endometriozis odakları varsa barsak hareketleri ile ağrı olabilir, kanlı gaita
yapılabilir, adet öncesi lekelenme, idrar yaparken ağrı yahut kanlı idrar olabilir. Sancılı adet
görme yıllar içinde şiddetlenebilir.
Endometrioma (Çikolata kisti)
Bunlar büyük endometriozis odakları olup içleri çukulata kıvamında kanla doludur. Genellikle
ultrason ile tespit edilirler ve kesin teşhis lakin cerrahi olarak çıkarılmasından sonra konur.
Endometriozis menarştan evvel (kadın hayatındaki birinci adet) ve menopozdan sonra çok nadir
görülürler. Şayet bayan ağrılı adet görüyorsa yahut ağır kanamaları varsa endometriozisten
şüphelenilebilir. Bu durum cerrahi ile teyit edilmelidir. Çünkü kesin teşhis için bir kan testi veya
görüntüleme tekniği mevcut değildir.
Günümüzde endometriozisin kesin teşhis ve tedavisindeki en sık kullanılan prosedür laparoskopi
veya laparotomidir. Her iki süreç de fakat ameliyathane kaidelerinde yapılabilir. Ameliyatta
endometriozis odakları siyah, mavi, pembe yahut kırmızı olarak görülebilir. Etraflarında
yapışıklıklar yahut çekilmeler olabilir. Buralardan yapılacak biyopsi ile teşhis mutlaklaştırılır.
Cearrah endometriozis odağının büyüklüğü, derinliği ve bulunduğu yeri göz önüne alarak bir
evreleme yapar ve tedaviyi de buna nazaran planlar.
Tedavi
– Müşahede (tedavi verilmez)
– Ağrı kesiciler
– Doğum denetim hapları
– Hormonal tedavi
– Cerrahi
– Kombine tedavi
Tedavinin planlanmasında bayanın isteği ön plana çıkmaktadır. Bayan ağrısının kesilmesini
isteyebilir yahut çocuk istek edebilir.Ya da batında büyük bir kitle vardır ve cerrah direkt
ameliyata karar verebilir.
Minimal hastalığı olan yahut menopoza yakın olan hastalarla belirtileri şiddetli olmayan
hastalar müşahede altında tutularak hiç tedavi verilmeyebilir. Menopoza girildiğinde hastalık
kendiliğinden gerileyeceği için tedavi verilmez, şimdi evlenmemiş hastalarda yahut evli olup
çocuk istemeyen bayanlarda hastalığın ilerlemesini önlemek ve muhtemel bir gebeliğin önüne
geçmek için doğum denetim hapları kullanılabilir.
Endometriozis yavaş ilerleyen ve menopozla gerileyen bir hastalıktır. Hastaların çoğunda
ağrılar ağrı kesici ilaçlara yanıt verir, lakin kimileri yalnızca cerrahi sonrası rahatlar. Gebelikte
ve menopozdan sonra ağrı olmaz. Çocuk sayısını tamamlamış, ağrı kesicilere yanıt vermeyen
kadınlarda yumurtalık ve rahmin alınması bir seçenek olarak düşünülebilir.
Endometriozis çocuk sahibi olmak isteyen ancak olamayan çiftlerin %30-40’ında görülebilir.
Bunlarda cerrahi tedavi yahut yardımcı üreme teknikleri (tüp bebek)olumlu sonuçlar verebilir.
Ağrıların kesilmesi için tıbbi tedavi yahut cerrahi uygulanabilir. Ağrı kesicilerin sindirim
sisteminde ağrı, kanama yapabileceği, böbrek sorunlarına yol açabileceği unutulmamalı ve
yüksek tansiyonu olanlarda dikkatli olunmalıdır.
Doğum denetim hapları endometriozis odaklarının büzülerek küçülmesine neden olur. Gebelik
arzusu olmayan hafif yahut minimal hastalığı olanlarda uygundur. Sigara kullanan ve damar
hastalığı olanlarda tavsiye edilmez.
Progesteron içeren ilaçlar öteki ilaçlarla ağrısı kesilmeyen hastalara, doğum denetim hapı
kullanamayan (sigara nedeniyle)hastalara verilebilir.
GnRH agonistleri ve danazol isimli ilaçlar yan tesirlerinin fazlalığı ve ilaçların kesilmesinden
sonra endometriozisin tekrar alevlenmesi nedeniyle eskisi kadar kullanımda olmadığından
burada detaylı olarak anlatılmayacaktır.
Tıbbi tedavinin yetersiz kaldığı yahut şiddetli endometriozis olgularında cerrahiye başvurulur.
Endometrioma ( çukulata kisti) 3 cm den büyük ise, barsak ve mesane tutulumu var ise
cerrahi uygundur. Hastaların yaklaşık %80’i cerrahiden yarar görür ve ilaçların yan etkilerine
maruz kalmaz. Cerrahi ile çocuk sahibi olmak isteyen hastalarda 1 yıl içindeki gebelik
oranları yaklaşık yardımcı üreme tekniklerine eşittir. Cerrahi süreç esnasında endometriozis
odakları yakılır yahut alınır, çocuk istemi olmayan dirençli olgularda yumurtalıklar ve rahim
alınabilir.
Endometriozis ve kısırlık
Endometriozis olgularında yumurtalıklar ve tüpler ortasında ya da barsaklarla tüpler arasında
oluşan yapışıklıklar nedeniyle hamile kalmada zorluklar yaşanabilir. Bu yapışıklıkların nedeni
endometriozis odaklarından salgılanan yapışkan hususlar olup bunlar yumurtlamayı,
döllenmeyi ve döllenmiş yumurtanın rahim içine yapışmasını önleyebilir.
Sonuç olarak şayet kısırlık sorunu yaşayan bir çiftte endometriozis bir sebep olarak tespit
edilmişse tedavi seçenekleri müşahede, cerrahi, aşılama yahut tüp bebek uygulanabilir. Bu gibi
hastalarda tıbbi tedavinin yeri yoktur.
