Döllenme (fertilizasyon), sperm ile yumurtanın birleşmesi olarak tanımlanır. Kulağa basit ve kolay bir olaymış gibi gelse de onlarca basamağın doğru ve eksiksiz bir şekilde tamamlanması sonucu döllenme gerçekleşir.
Bu basamakların birinde hata olursa döllenme gerçekleşemez. Bu yazıda döllenmenin nasıl olduğu ile ilgili sizleri bilgilendireceğim.
Döllenme Nedir?
Erkeğin haploid sperminin, kadının haploid yumurtası ile birleşerek yeni bir canlı oluşturması olayına döllenme (fertilizasyon) denir. Spermlerin tek bir amacı vardır, o da bir yumurtayı dölleyebilmektir. Milyonlarca sperm arasından sadece 1 tanesi yumurtayı dölleyebilir.
Eğer sperm yumurta ile karşılaşmazsa 72 saat içinde canlılığını kaybeder. Aynı şekilde yumurta da spermle karşılaşmazsa 24 saat içinde canlılığını kaybeder.
Döllenme Ne Zaman Olur?
Döllenme olması için yumurtlamanın (ovulasyon) olmuş olması gerekir. Yumurtlama zamanı genelde adetin 14. gününde olur. Ancak bu tarih kadından kadına değişebilir. 28 günlük adet periyodunda döllenme şu sırayla olur.
- 1. gün: Adetin başladığı gün
- 14. gün civarı: Yumurtlamanın olduğu gün
- Yumurtlamadan sonraki ilk 24 saat: Döllenme gerçekleşir
- Döllenmeden 6 gün sonra: Embriyo tüplerden rahime ilerler
- 21. gün: Embriyo rahime tutunursa gebelik gerçekleşir.
İlginizi Çekebilir: Yumurtlama zamanı hesaplama
Gebe Kalma Şansı
Tamamen sağlıklı bir çiftin 1 ayda gebe kalma şansı %20 civarındadır. Bu oran kadın yaşı 35’i geçtiğinde azalır. Bu nedenle infertilite (kısırlık) tanısı için 1 yıl korunmamaya rağmen gebelik olmaması gerekir. Çünkü çiftlerin %85’i 1 yıl içinde gebe kalır.
Döllenme Nasıl Olur?
Döllenme basamakları oldukça karışıktır ve bu basamakların hepsi tam olarak açıklığa kavuşmamıştır. Zaten döllenme prosesi tam olarak açıklığa kavuşmuş olsaydı, kısırlığın %100 tedavisi olurdu. Ya da tüp bebek, aşılama gibi yardımcı üreme tekniklerinin başarı şansı %100 olurdu.
Döllenme basamakları şu sıralama ile gerçekleşir.
- Çatlamış yumurtadan salgılanan bazı maddeler spermi yumurtaya doğru çeker
- Yumurta ile karşılaşan sperm, yumurtanın dış tabakasındaki folikül hücrelerini geçer ve zona pellusida tabakasına ulaşır
- Sperm yumurtanın dışındaki zona pellusida tabakasını deler ve spermde akrozom reaksiyonu gerçekleşir
- Akrozom reaksiyonu sonucu ortaya çıkan enzimler yardımıyla sperm, yumurtanın içine ulaşır ve plazma membranı ile birleşir. Akrozom reaksiyonu olmazsa döllenme gerçekleşemez
- Spermin bu aşamalardan geçebilmesi için kapasitasyon kazanması gerekir. Spermler kapasitasyon yeteneğini vajinada kazanır
- Döllenme 24 saat içinde olur
- Oluşan embriyo çoğalmaya başlar. Her gün hücre sayısı ikiye katlanır.
- Embriyonun 5. günü (blastokist) aşamasında embriyo tüpten rahime doğru göç eder.
- Rahime ulaşan blastokist yaklaşık 1 hafta daha rahim içinde dolaşır ve çoğalmaya devam eder.
- Hatching gerçekleştiği anda da embriyo rahime tutunur (implantasyon)
Yumurta Tek Sperm Tarafından mı Döllenir?
Çatlamış yumurtaya binlerce sperm ulaşır. Bu spermlerden 1 tanesi zona pellusidayı deldiği anda, yumurtada kortikal reaksiyon gerçekleşir ve yumurta kendini diğer spermlere kapatır. Yani diğer spermler yumurtanın etrafındaki zona pellusida tabakasını delemezler.
Bu sayede 1 yumurta sadece 1 sperm tarafından döllenebilir. Çünkü yumurta birden fazla sperm tarafından döllenebilseydi, kromozomal olarak anormal embriyolar oluşurdu.
Döllenme Nerde Olur?
Döllenme tüplerin ampulla kısmında olur. Yumurtalama ile yumurtalıktan dışarı atılan yumurta tüplerin fimbria uçları tarafından yakalanır ve tüpün içine alınır. Vajinadan yukarı doğru ilerleyen sperm rahimin içinden geçerek tüplere ulaşır. Sperm ve yumurta tüpte karşılaşır ve döllenme tüpün ampulla kısmında gerçekleşir.
Döllenmeden 5-6 gün sonra oluşan embriyo rahime göç eder. Eğer tüpte tıkanıklık nedeniyle embriyo rahime göç edemezse tüpte gelişmeye devam eder. Bu durumda dış gebelik söz konusu olur.
Spermin Yumurtaya Girdiği Anlaşılır mı?
Hayır, spermin yumurtaya girdiğini bir kadın anlayamaz. Çünkü bu olay mikroskobik bir olaydır. Yani gözle görülemez veya hissedilemez. Ancak mikroskop ile incelendiğinde spermin yumurtaya girdiği anlaşılabilir. İlişki sonrası hissedilen ağrı, sancı yanlışlıkla döllenme olarak yorumlanmamalıdır.
Sperm Yumurtaya Ne Kadar Sürede Ulaşır?
Sperm dakikada 2.7 mm ilerler. Bu şekilde yaklaşık 1 saat sonra sperm tüpteki yumurtaya ulaşır. Ancak bazı çalışmalarda ilişkiden 3 dakika sonra bile tüpte sperme rastlanmıştır.
Yumurta ve Sperm Ne Kadar Sürede Birleşir?
Yumurta ve spermin karşılaşmasından döllenmeye kadar geçen süre 24 saattir. 24 saat içinde sperm yumurtayı döller. Bu nedenle tüp bebekte mikroenjeksiyondan 24 saat sonra yani 1 gün sonra döllenme olup olmadığına bakılır. Yani cinsel birleşmeden 24 saat sonra döllenme gerçekleşir.
Sperm Yumurtaya Ulaştıktan Sonra Ne Olur?
Sperm yumurtaya ulaştıktan sonra yumurtanın dış zarını deler ve yumurtanın içine girer. Sperm yumurtanın içine girer girmez kortikal reaksiyon gerçekleşir ve diğer spermlerin yumurtanın içine girmesi engellenir. Sperm ve yumurtanın plazma membranı birleşir ve zigot oluşur.
Tüp Bebekte Döllenme Nasıl Olur?
Tüp bebekte döllenme, doğal yolla olan döllenme gibi olur. Tek farkı döllenmenin laboratuvar ortamında gerçekleşmesidir.
Tüp bebekte mikroenjeksiyon (ICSI) yönteminde sperm yumurtanın içine yerleştirilir. Bu şekilde döllenmenin ilk basamakları atlanmış olur, spermin işi kolaylaştılır. Ancak spermin yumurtayı dölleyip dölleyememesine müdahale edilemez.
Mikroenjeksiyonun ertesi günü yumurtanın döllenip döllenmediği belli olur. Embriyonun 3 veya 5. günü de sağlıklı embriyolar rahime transfer edilir.
Döllenmeden Kaç Gün Sonra Gebelik Testi Pozitifleşir?
Embriyo rahime tutunduktan sonra BHCG hormonu üretilmeye başlar. Ama bu hormon hemen kanda tespit edilemez. Kanda tespit edilebilmesi için BHCG hormonun belli bir düzeye gelmesi gerekir. Döllenmeden yaklaşık 11 gün sonra kanda gebelik testi pozitifleşir. İdrarda pozitifleşmesi için biraz daha zaman geçmesi gerekir.
İlginizi Çekebilir: BHCG nedir? Değeri kaç olmalı?
Gebelik ne zaman belli olur?
Döllenme Neden Olmaz?
Spermle yumurtanın karşılaşıyor olması demek kesin döllenme olacağı anlamına gelmez. Bir kadının 1 ayda gebe kalma şansı sadece %20’dir. Döllenme olmamasının bir çok nedeni olabilir. Bu nedenlerden bazıları tespit edilse de çoğunlukla döllenme olmamasının nedeni bulunamaz.
Sperm ve yumurta kalitesinin düşük olması en önemli döllenmeme nedenidir. Kadının yumurtlamaması, yumurtalama olsa bile tüpte tıkanıklık nedeniyle spermin yumurtaya ulaşamaması veya spermin tüplere kadar gidememesi de döllenme olmaması nedenleri arasında sayılabilir.
Sağlıkla ve sevgiyle kalın…
Referanslar:
1- Che D, Wang Y, Bai W, Li L, Liu G, Zhang L, Zuo Y, Tao S, Hua J, Liao M. Dynamic and modular gene regulatory networks drive the development of gametogenesis. Brief Bioinform. 2017 Jul 01;18(4):712-721. – PubMed
2- Franasiak JM, Forman EJ, Patounakis G, Hong KH, Werner MD, Upham KM, Treff NR, Scott RT. Investigating the impact of the timing of blastulation on implantation: management of embryo-endometrial synchrony improves outcomes. Hum Reprod Open. 2018;2018(4):hoy022.
3- Solnica-Krezel L, Sepich DS. Gastrulation: making and shaping germ layers. Annu Rev Cell Dev Biol. 2012;28:687-717. – PubMed
