Üreme kapasitesinin istek dışı azalması infertilite ismini alır. Diğer bir tabir ile doğum denetim usulü kullanmadan nizamlı bir cinsel yaşama karşın 1 yıl müddetle gebelik oluşmamasına infertilite yani kısırlık ismi verilir. Çoklukla sterilite terimi de infertilite manasında kullanılmaktadır. Lakin sterilite üreme kapasitesinin tümüyle kaybını söz eden bir terim olup infertil kümenin küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Ortalama olarak evli çiftlerin %15’i infertildir. Bayanların yaklaşık 1/5’i infertilite nedeniyle doktora başvurmaktadır. Olağan bir gebeliğin gerçekleşebilmesi için aşağıda sıralanan temel şartların bir ortada ve eksiksiz olması gereklidir.
1-) Kâfi ölçüde üreme kapasitesi içeren spermlerin vajinaya bırakılması: Bunun için olağan bir sperm imali, ejekülasyon ve cinsel münasebet gereklidir.
2-) Vajinaya bırakılan spermlerin rahim ağzındaki mukus bölgesine yapışması ve rahim ağzı kanalına geçmesi
3-) Yumurta ve spermin birleşmesinde mekanik bir pürüzün bulunmaması yani tüplerin açık olması
4-) Döllenebilir özellikte yumurta olması: Bunun için olağan yapıda follikül içeren yumurtalıklar ve follikül imali için olağan istikrar gereklidir.
5-) Spermin yumurtayı dölleyebilmesi: Burada bilhassa immünolojik düzeneklerin rol oynadığı düşünülmektedir.
6-) Döllenmiş yumurtanın rahime yapışması: Burada yeniden sağlıklı bir rahim iç zarı yapısı, hormonal immün istikrar varlığı kelam bahsidir.
7-) Oluşan embriyonun gebelik boyunca gelişimini sürdürmesi için uygun bir rahim iç zarı ve rahim kavitesi gereklidir.
Yukarıdaki tüm şartların olağan olmasına karşın endometriyozis yahut şimdi açıklayamadığımız birtakım faktörlerden ötürü gebelik oluşmayabilir.
İnfertil çiftlerin kıymetlendirilmesi konusunda birtakım faktörlerin üzerinde durulması gerekir. Bu faktörlerin başında yaş faktörü gelmektedir. Yaş ilerledikçe üreyebilirlik oranı azalmaktadır. Bayanlarda gebelik için en uygun periyot 24 yaş civarıdır.
Gebelik mümkünlüğünü gerek yaş ve gerekse vakit faktörü açısından değerlendirdiğimizde şu sonuçlara varabiliriz;
1-) Yaşları 25’ cilt genç olan çiftlerde infertilite tetkiklerine başlamak için 2 yıl beklenebilir.
2-) Yaşları 30’ dan genç olan çiftlerde infertilite tetkiklerine başlamak için duruma nazaran 6 ile 12 aylık bir müddette gebelik oluşmamış olması kabul edilebilir. Bu yaklaşımla daha fazla beklemeden çiftlerin tedavisi açısından vakit kazanılmış olur.
3-) Öte yandan infertilite tedavisinde bir tedavi protokolünü primer infertilitelerde en az 6 ay sekonder infertilitelerde 3-6 ay sürdürmek gerekir.
İnfertil Çiftin Değerlendirilmesi
İnfertil çiftin değerlendirilmesinde maksat öncelikle infertilite neden yahut nedenlerinin ortaya konulmasıdır. İnfertil çiftin değerlendirilmesinde temel kural erkek faktörünün öncelikle araştırılması, yani spermiogram yapmaktır. Bayana ilişkin testlerin çoğunluğu bayanın adet döngüsü günleriyle bağlantılıdır. Erkekte döllenme için zamanlama değerli değildir. Lakin günümüz bilgisine nazaran bayan ayda bir yumurtlar ve bu yumurtanın 18 saatlik döllenebilirlik müddeti vardır. İnfertil çifti nasıl değerlendirmeliyiz: Kimi infertil çiftlerde güzel alınan bir hikayeyle dahi infertilite nedenini ortaya koymaya kafidir. Örneğin erkekte iktidarsızlık oluşu yahut erkeğin denizcilik üzere bir mesleğe sahip olup çiftin bir arada olma müddetlerinin az olması, münasebet sonrası vajinanın yıkanması yahut bağlantı için kayganlaştırıcı unsurların kullanılmasının hikayeyle ortaya konması sorunu çözecektir.
İnfertilite Faktörlerinin Araştırılması
Erkek faktörü; İnfertil çiftin değerlendirilmesinde öncelik sırası erkek faktörünün araştırılmasıdır. Erkek faktörünü ortaya koyan değerli testler spermiogram, post coital test, antisperm antikorlarının ölçümü ve spermin dölleyebilme yeteneğinin testleridir.
Kadında Faktörü: İnfertiliteye neden olan en değerli etken ovulasyon yani yumurtlama faktörüdür. Adet döngüsünde yumurtlamayla sonuçlanan yumurtalık gelişimi ve yumurtlama sonrasında gelişen periyot birlikte ovulatuvar faktörü oluşturur. Bayanda follikül gelişmemesi yahut gelişmesinde bozukluk olması sonucunda yumurtlama olmamasına anovulasyon denilir. Olağan follikül gelişimini aksatıp anovulasyon yani yumurtlama olmamasına sebep olan problemler şunlardır: stress, akut stress, ağır nevroz ve psikozlar, ruhsal hastalıklar, şişmanlık (genellikle 90 kiloyu aşan obez bayanlarda yumurtlama bozukluğu sıktır),aşırı idman, beyinden kaynaklanan birtakım sorunlar, prolaktin hormonunun çok artmış olması.Yumurtlama kaynaklı yumurtlama sorunlarının en sık görüleni polikistik over sendromudur.Yumurtalığa ilişkin tümörler de yumurtlamaya pürüz olabilir. Tiroid hastalıkları, hem tiroidin az çalışması hem de fazla çalışması yumurtlama bozukluğuna yol açabilir. Böbrek üstü bezi hastalıkları, karaciğer hastalıkları ya da sebebi bilinemeyen bir yumurtlama sorunu çiftin çocuk sahibi olmasına mani olabilir. Bu hastaların birçok yumurtlama yani ovulasyon tedavisine yanıt verebilirler.
Tüplere ilişkin faktörler: Tüpler yalnızca yumurta, sperm ve döllenmiş yumurtaya geçit veren kolay bir yol değildir. Tüpe ilişkin epitelin silia denen parçacıkları epitel hücrelerinin salgıları ve enzimatik aktiviteleri, tüp içindeki ortam, kas katmanının aktivitesi yumurtanın yakalanmasında spermin taşınmasında döllenmede ve döllenmiş yumurtanın taşınmasında faal rol oynar.
Rahim faktörü: Rahimin doğumsal anomalileri, rahim içi yapışıklıklar, myom, polip, bilhassa tüberküloz üzere enfeksiyonlar, endometritler ve kanser üzere patolojiler rahim faktörünü oluştururlar. Bu halde gerek rahimin duvarı, gerekse rahim boşluğunu ilgilendiren sorunlar infertiliteye neden olabilmektedir. Bu çeşit anomaliler oluşan gebeliğin tutunmasını engelleyebildiği üzere tutunmanın makus olmasına yahut tutunma sonrası gelişimin aksamasına da neden olabilir.
Nedeni Açıklanamayan İnfertilite
İnfertilite nedeni olarak bilinen tüm faktörlerin araştırma sonrası infertilite nedeni ortaya çıkarılamayan ve buna karşılık en azından 2 yıl mühletle çocuk sahibi olamayan çiftler bu kümeye girerler. Bir çifti nedeni açıklanamayan infertilite kümesine sokmak için birtakım kriterlere gerek vardır. Olağan bir hikaye ve olağan bir fizik muayene, kâfi cinsel ilgi sıklığı, en az 3 defa olağan spermiogram, tertipli yumurtlamalı adetler, yumurtladıktan sonra geçen müddetin (bir sonraki adete kadar geçen sürenin) 12 günden uzun olması, olağan hormonal profil, olağan HSG, laparoskopi ve histereskopi bulguları ve bunlara karşın infertilite müddetinin bir yılı aşması.
İnfertilitede Tedavi:
İnfertil bir çiftin tedavisine başlamadan evvel en değerli kural infertilite nedeni yahut nedenlerinin yanlışsız bir formda ortaya konması, daha sonra da faal tedavinin seçilip uygun bir müddette uygulanmasıdır. İnfertilitede tedavi programı ikili anlatılmalı, tam bir muvaffakiyet sağlanamayacağı, tedaviyle talihin artacağı belirtilmelidir. Bunun yanında infertilite tedavisinin sabır gerektiği de hatırlatılmalıdır.
Bir infertil çiftin tedavisi sırasında şu genel prensipler unutulmamalıdır:
1-) İnfertilite nedeni yahut nedenlerinin tanısı konmalıdır.
2-) İnfertilite etkenine yönelik uygun tedavi seçilmelidir.
3-) Seçilen tedavinin sonucunu görmek için en az 3-6 ay boyunca devam edilmelidir.
4-) Tedavi müddetince tabip, hasta, laboratuvar işbirliğinin emniyetli ve uyumlu olması sağlanmalıdır.
5-) Tedavinin hiçbir vakit tam tahlil sağlayamayacağı lakin doğurganlık bahtını artırmaya yönelik olduğu ikili anlatılmalıdır.
6-) Tedavi de çiftin yaş faktörü tedavi uygulayabilme yeteneği dikkate alınmalıdır.
7-) Tedavi müddetince gerek ilaç ve gerekse laboratuar takipleri açısından ölçülü davranılarak gereksiz harcamalardan kaçınılmalıdır.
😎 Bütün bunlar daha en başta ikili uygun ve geniş halde anlatılmalıdır.
Yapay Döllenme (İnseminasyon – Aşılama): Spermlerin bir pipet aracılığı ile bayan genital sistemine verilmesidir. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan sistem intrauterin inseminasyon ismiyle da bilinen aşılama metodudur. Erkek ejekülatının rahim içine verilmesi için çeşitli özel kataterler kullanılır. Kullanılan sperm taze olmalı, yeni verilmiş olmalı ve birtakım süreçlerden geçirilmiş olmalıdır ki buna çoklukla sperm yıkanması ismi verilmektedir. Ejekülat birtakım süreçlerden geçirilerek hem suratı artırılır hem daha konsantre hale getirilir.
Aşılamanın zamanlaması: Yumurtanın 24 saat yaşadığı ve bunun da birinci 12 saatte döllenme yeteneğinin epey yüksek olduğu söz edilmektedir. Öteki taraftan spermin bayan genital sisteminde ortalama 48 saat kadar canlı kalabildiği bilinmektedir. Bu nedenle yumurtlama takibi ile olası yumurtlama günü belirlenmelidir. En sık olarak ultrason ile follikül takibi yapılmaktadır. Follikülometride döllenme ihtimalinin en fazla yumurtlamadan 3 gün öncesi ile yumurtlama günü ortasındaki periyot uygulanan aşılamalarda olduğu görülmüştür. En fazla gebelik oranı ise yumurtlama günü yapılan aşılamalarda görülmektedir.
