Tüp bebek (IVF) denince insanların birinci aklına gelen bir deney tüpünün içinde duran bebek olsada, aslında burada bahsedilen, laboratuvar ortamında anne ve baba adaylarından alınan üreme hücrelerinin birleştirilerek döllenmenin gerçekleştirilmesidir. Dünyanın birinci başarılı tüp bebeği 1978’de İngiltere’de dünyaya gelmiştir. Böylelikle üreme tıbbı açısından bir çığır açılmış ve 30-40 yıl öncesinde çocuk sahibi olması imkansız üzere görünen pek çok kişi bu sistem sayesinde hamile kalabilmiştir. Günümüzde bu yol yalnızca gebelik için değil, kimi genetik hastalıkları bulunan çiftlerde hastalığı taşımayan embriyoların elde edilmesi, nakil gereken durumlarda genetik olarak emsal kardeşlerin gebeliğinin sağlanmasında kullanılmaktadır. Günümüze kadar yaklaşık 6 milyon bebeğin IVF teknolojisi ile dünyaya geldiği iddia edilmektedir.
TÜP BEBEK (IVF) NEDİR, ICSI (MİKROENJEKSİYON) NEDİR?
Anne adayından ilaçlar yardımıyla geliştirilerek elde edilen sağlıklı yumurtalar ultrasonografi eşliğinde toplanır ve babadan alınan spermlerle laboratuar ortamında birleştirilerek döllenmesi sağlanır. Her yumurta için 50.000-100.000 sperm alınarak birebir kaba koyulur. Tıpkı kaptaki spermlerden 1 adedinin yumurtanın içine girerek döllenme sürecinin gerçekleştirmesi beklenir. Daha sonra döllenmiş yumurta hücreleri bölünerek embriyoyu geliştirir. Embriyolar her gün denetim edilerek 2-5 gün laboratuar koşullarında büyümeleri sağlanır. Daha sonra gelişen embriyolar rahim içerisine yerleştirilir.
Mikroenjeksiyon (ICSI) tedavisinde ise, standart tüp bebek tedavisinden farklı olarak her bir yumurtanın içine bir sperm özel bir mikroskop altında enjekte edilir ve embriyoların gelişimi için beklenir. ICSI çoklukla şiddetli erkek kısırlığında uygulanır. Bu türlü erkeklerde sağlıklı sperm sayısı çok düşüktür yahut menide hiç sperm olmamasına rağmen, testislerden cerrahi yolla sperm elde edilir. Anne adayının yaşının 38’den fazla olduğu, az sayıda yumurta elde edilen, standart tüp bebek tedavisiyle döllenme yada gebelik elde edilemeyen çiftlerde de uygulanır.
HANGİ DURUMLARA TÜP BEBEK YAPILIYOR?
-
Tüplerde tıkanıklık yahut hasar varsa
-
Yumurtalık rezervi düşükse
-
Yumurtlamada sorun varsa
-
Endometrioz, çikolata kisti varsa
-
Daha evvel tüpleri bağlanmış yahut alınmış hastalarda
-
Sperm üretiminde, yapısında ve/veya işlevinde sorun varsa
-
Başka sistemler denenmesine karşın gebelik elde edilemediyse
-
Genetik bir sorun varsa ve bu meseleden etkilenmemiş bir gebelik elde edilmesi isteniyorsa
-
Doku nakli gereken hastalıklarda emsal genetik yapıya sahip kardeş elde ederek, ondan elde edilen dokunun nakilde kullanılması için
-
Kanser için tedavi görecek hastalarda embriyoların dondurularak ileride gebelik için saklanması
-
Kariyer yahut öteki nedenlerle çocuk sahibi olmayı erteleyen bayanlarda embriyoların dondurularak ileride gebelik için saklanması
TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN RİSKLERİ VE KOMPLİKAYONLARI VAR MI?
Her tedavide olduğu üzere tüp bebek tedavisinde de kimi riskler vardır. Bunlar:
-
Çoğul gebelik
-
Düşük
-
Erken doğum, düşük doğum ağırlığı
-
Dış gebelik
-
Yumurta toplanmasına bağlı kanama, enfeksiyon, bağırsak-mesane-damar yaralanması
-
OHSS: Tıpkı anda pek çok yumurtanın çatlatmasına bağlı olarak gelişen yumurtalıklarda büyüme ve şişme, karında su toplaması, karın ağrısı, bulantı, kusma, kilo alımına neden olan genelde hafif seyreden lakin bazen hastanede yatırılarak tedavi gerektiren bir durumdur.
-
İnfertiliteye neden olan durumdan kaynaklanan, uzun mühlet ve yüksek dozda ilaç kullanımına bağlı kimi kanser risklerinde artma
-
Tedaviye bağlı gerilim, kimi ruhsal sorunlar
TÜP BEBEK DİNİ AÇIDAN SAKINCALI MI?
İslam dini, evliliği ve çocuk sahibi olmayı teşvik eder.
“Nikâh benim sünnetimdendir. Kim benim sünnetimle amel etmezse benden değildir. Evleniniz! Çünkü ben, öteki ümmetlere karşı sizin çokluğunuz ile iftihar edeceğim. Kimin maddi imkânı varsa çabucak evlensin. Hz. Muhammed (SAV)”
Aynı vakitte hastalıklar için de tedavi olmayı emreder.
“Tedavi olun, ey Allah’ın kulları. Zira Allah yarattığı her bir hastalık için kesinlikle şifasını (devasını) yaratmıştır. Lakin bir hastalık müstesnadır. O ihtiyarlıktır. Hz. Muhammed (SAV)”
Diyanet İşleri Başkanlığı ve Din İşleri Yüksek Konseyi üyeleri bu bahiste aşağıdaki kararı almıştır:
Tarih: 05/01/2002
Kadın yahut erkekteki bir kusur sebebiyle, alışılmış bağlantıyla gebeliğin gerçekleşmesi mümkün olmadığı takdirde;
Döllendirilecek yumurta ve sperm, her ikisinin de nikahlı eşlere ilişkin olması, yani bunlardan rastgele biri yabancıya ilişkin olmaması;
Döllenmiş olan yumurta, diğer bir bayanın rahminde değil, kendi rahminde (yumurtanın sahibi olan eşin rahminde) gelişmesi;
Bu sürecin, gerek anne-babanın; gerek doğacak çocuğun maddî, ruhî ve aklî sıhhati üzerinde olumsuz bir tesirinin olmayacağı tıbben sabit olması; kaidesiyle, olağan yoldan hamile kalması ve anne olması mümkün olmayan evli hanımların, çeşitli tıbbi yollarla gebeliklerinin sağlanmasında, İslâmî kararlar açısından bir sakınca görülmemektedir .
Başka bayanın yumurtası yahut kocası dışında yabancı bir erkekten alınan sperm ile bir bayanın gebeliğinin sağlanmasının ise insanlık hislerini rencide etmesi ve zina ögelerini taşıması sebebiyle caiz değildir.
SÜREÇ NASIL İŞLİYOR?
Tüp bebekte bir tedavi seansı yaklaşık 15-17 gün sürer. Birkaç seans tedavi gerekebilir.
İlk Görüşme
-
Anne ve baba adayları başka farklı değerlendirilir
-
Yaşam stili değişiklikleri, kilo denetimi, beslenme tekliflerinde bulunulur
-
Sigara, alkol, ilaç, unsur vb kullanımı hakkında bilgi alınır, tavsiyelerde bulunulur
-
Muayene, ultrason, rahim sineması ve birtakım kan testleri yapılarak bayan değerlendirilir
-
Sperm testi yapılarak erkek değerlendirilir
-
Gerçekten tüp bebek yapılmasına gerek var mı sorusunun karşılığı belirlenir
-
Alternatif tedaviler ( aşılama vb) hakkında bilgi verilir
-
Gebelikte ortaya çıkabilecek riskler evvelden belirlenip, hamile kalmadan birtakım testler yapılarak evvelce bu sorunlar için tedbir alınır
-
Gebelik öncesi danışmanlık verilir (beslenme, folik asit, aşılar vs)
-
Tedaviler ve muvaffakiyet oranları hakkında hasta bilgilendirilir
-
Tedavi planı belirlenir
Kadınlar için yapılması gereken testler
-
Kan kümesi, tam kan sayımı, birtakım kanama-pıhtılaşma testleri
-
Hormon testleri olarak FSH, LH, Estradiol, Prolaktin, Progesteron, TSH.
-
Mevcut enfeksiyonların yahut bağışıklığın evvelden tanımlanması için HBsAg, antiHBs, antiHCV, Rubella IgM-IgG, Toxoplasma IgM-IgG testleri.
-
Gerekli görüldüğü takdirde başka sistemik hastalıklara ilişkin tetkikler, mikrobiyolojik ve genetik testler de ek edilebilir.
Yumurtalıkların Uyarılması
-
Genelde adetin 2. yahut 3. günü yumurta geliştirici iğnelere başlanır (Ultrasonografi ve testler normalse)
-
Tüp bebek tedavisi sırasında bayanın makul vakitlerde ultrasonografi ve hormon testleri bakılarak yakın takibi hem başarıyı arttırması hem de tedavinin emniyeti açısından değerlidir. 2-3 gün aralıklarla ultrason ve/veya kanda testleri yapılarak yumurta gelişimi takip edilir.
-
Yumurtalar makul büyüklüğe ve olgunluğa ulaştığında yumurta çatlatma iğnesi yapılır. Yeterli kalitede yumurta elde edebilmek için hastanın çatlatma iğnesini belirtilen saatte yaptırması ve yeniden belirtilen saatte yumurta toplama süreci için merkezde bulunması son derece kıymetlidir.
-
Çatlatma iğnesinden yaklaşık 36-37 saat sonra yumurta toplama süreci yapılır. Bazen yumurta sayısının fazla olmasına rağmen içlerinden yumurta hücresi çıkmaz. Bu durumun en kıymetli nedenlerinden biri hastanın çatlatma iğnesini yanlış saatte yaptırmış olmasıdır.
Yumurta Toplama İşlemi
-
Bu ağrılı bir süreç olduğu için anestezi altında yapılır. Bu nedenle hastanın kesinlikle 6-8 saattir aç olması gerekir
-
Vajinal yoldan ultrason eşliğinde yumurta toplama süreci yapılır. Ultrasonda görülen foliküllerin içine ince bir iğne ile girilerek, foliküllerdeki sıvı çekilir. Alınan sıvı laboratuvara gönderilir. Sıvı mikroskop altında incelenerek içindeki yumurtalar bulunurak toplanır. Bazen toplanan bu sıvının içinde yumurta çıkmaz. Bu durumda foliküller özel bir sıvı ile birkaç sefer yıkanıp yumurta bulunmaya çalışılır. Ve bu süreç herbir folikül için tek tek yapılır.
-
İşlem yaklaşık 20-30 dakika sürer
-
İşlemden sonra hasta bir kaç saat kadar hastanede kaldıktan sonra kimi ilaçlar başlanarak taburcu edilir.
-
Sonrasındaki 3 gün içinde kaç olgun yumurta alındığı ve kaçının döllendiği-geliştiği hakkında hastalar aranarak bilgi verilir.
-
Yeterli sayıda yumurta gelişmezse, yumurtlar erkenden çatlarsa, çok sayıda yumurta gelişip OHSS riski olursa, birtakım özel durumlarda yumurta toplama süreci iptal olur. Tedaviye orta verilir.
Yumurtaların Döllenmesi (Fertilizasyon)
-
Laboratuvara gelen yumurtalar birtakım özel süreçlerden geçirilir, olgun olanlar seçilir
-
Yumurta toplama esnasında baba adayı da sperm verir. Bunun için yumurta toplama süreci öncesinde 3-5 günlük cinsel perhiz olması gereklidir. Spermler, baba adayı tarafından mastürbasyon yolu ile erkek hasta için hazırlanmış sperm verme odasında özel bir kap içerisinde verilir. Daha sonra laboratuvarda çeşitli süreçlerden geçirilerek tüp bebek uygulaması için en kaliteli spermler seçilir ve laboratuvar ortamında yumurtanın spermle döllenmesi sağlanır. Menisinde sperm olmayan erkeklerde ise testis içinden cerrahi yolla elde edilen spermler kullanılır.
-
Toplanan her yumurta döllenmeyebilir. Ortalama döllenme oranı % 70-75’tir. Yani 10 yumurta alındıysa bunun ortalama 7-8 tanesi döllenir. Birtakım çiftlerde daha yüksek oranda döllenme gerçekleşirken, birtakım çiftlerde ise yumurta yahut sperme ilişkin anormallikler nedeniyle hiç döllenme olmayabilir.
-
Döllenmiş yumurtadan gelişen embriyolar embriyologlar tarafından takip edilir
-
Kaliteli embriyolar seçilerek genelde 3. gün yahut 5. gün (blastokist) (2-6 gün arası) rahme transfer edilir.
-
Kaçıncı gün transfer yapılacağı embriyo sayısı, kalitesi ve hasta özelliklerine bağlıdır. Bayanın yaşı, hangi nedenle tüp bebek tedavisi yapıldığı, daha evvelki denemelerinin sonuçları, gelişen embriyo sayısı, embriyo gelişim özellikleri ve günlük gelişim suratı, preimplantasyon genetik teşhis yapılıp yapılmayacağı üzere kriterlere bakılarak hangi günde transfer yapılacağına karar verilir.
Embriyo Transferi
-
Ağrısız bir süreç olduğu için anesteziye gerek yoktur
-
Transferden evvel vajen ve rahim ağzı özel solüsyonlarla temizlenir
-
İnce, yumuşak bir kateter yardımı ile embriyo nazik bir halde rahim ağzından geçilerek rahimin içine yerleştirilir
-
Bu süreç karından ultrason eşliğinde yapılır. Ultrasonda manzaranın net olması için hastanın süreç esnasında idrara sıkışık olması istenir
-
İşlemden sonra hasta 1 saat hastanede dinlenir, sonra kullanacağı ilaçlar tanım edilerek konuta gönderilir.
-
İşlem sonrası rahim içini döşeyen dokuyu (endometrium) desteklemek için hastaya iğne, fitil ya da krem halinde hormon ilaçları verilir. Bu tedavi, gebelik oluşursa gebeliğin 3.ayına kadar devam eder.
-
Transferden sonra embriyoların gelişmesi ve rahime tutunması için bir müddet beklenir. Transferden 10-12 gün sonra kanda gebelik testi yapılır. Testi olumlu olanlarda iki gün sonra kan testi tekrarlanır Kan testlerinde hamile kaldığı görülen anne adayı, 1-2 hafta sonra ultrasonografi ile gebelik kesesi görülmesi ve bebek kalp atımlarının dinlenmesi için tekrar çağırılır.
-
Hafif kasık ağrısı, bazen lekelenme biçiminde kanama olabilir. Bunlar değerli değildir. Lakin çok şiddetli bir ağrı, 38 derecenin üzerinde bir ateş, bulantı, kusma üzere durumlar kelam konusu olursa çabucak tabip aranmalıdır.
-
Transferden bir gün sonra hastanın rastgele bir ağrısı yoksa ve kendisini âlâ hissediyorsa günlük aktivitelerine devam edebilir, lakin ağır işlerden kaçınması gerekir.
-
Eğer çift öbür kentte yaşıyorsa, transfer gününü merkezin bulunduğu yerde geçirip bir gün sonra geri dönebilir.
-
Transferden bir gün sonra ayakta ılık duş biçiminde banyo yapabilir. Fakat sıcak banyodan kaçınılmalıdır.
-
Hastalar transfer sonrası kullandıkları ilaçlar nedeniyle kabız olabilirler. Bu türlü durumlarda hastanın tertipli tuvalete çıkabilmeleri için hastalara durumlarına uygun ilaç önerilebilir. Kabızlık, hamile kalmayı olumsuz etkilemez.
-
Gebelik testinin sonucunu alana kadar çiftler, cinsel ilgide bulunmamalıdır.
TRANSFER YAPILAN EMBRİYOLARIN ÂLÂ KALİTEDE OLMASINA KARŞIN TUTUNAMAMA SEBEPLERİ NELERDİR?
İyi kalitede 1-2 embriyo transferine karşın tekrarlayan başarısızlıklarda daha ileri tetkikler yapılarak bunun nedenleri araştırmalıdır. Bunlar, bayan ve erkeğin genetik kıymetlendirilmesi, kimi endokrin hastalıkların (diabet, tiroid işlev bozuklukları gibi) araştırılması, kanda pıhtılaşmayı artırıcı faktörlerin varlığı, rahimde polip, myom, perde üzere patolojilerin varlığının histeroskopi yahut laparaskopi ile değerlendirilmesidir. Ama, %20-40 hastada rastgele bir neden saptanamamaktadır.
TÜP BEBEKTE KULLANILAN İLAÇLARIN YAN TESİRLERİ VAR MIDIR?
İlaçların birçoklarının iğne olması nedeniyle, enjeksiyon yerinde küçük morluklar, kızarıklık, hafif kaşıntı ve rahatsızlıklar görülebilir. Bazen hormon baskılayıcı iğnelere bağlı yorgunluk, kas ve eklem ağrıları ve süreksiz menopoza emsal şikayetler oluşturabilir. Yumurtalığı çok hassas olan hastalarda ilaçlar yumurtalıkların çok uyarılmasına (OHSS) neden olabilir.
OHSS (OVARİAN HİPERTİMULASYON SENDROMU) NEDİR?
Yumurtalığı ilaçlara karşı çok hassas bayanlarda, ilaçlara yumurtalıkların çok karşılık vermesi nedeni ile oluşan bir durumdur. Kesin nedeni bilinmemektedir. Tüp bebek tedavisi alan hastaların birçoklarında hafif formda görülür. Lakin hastaların %5’inde daha şiddetli olur ve hastanede yatarak tedavisi gerekir. OHSS’de karın boşluğu ile başka beden boşluklarında sıvı toplanması olur. Buna bağlı şişkinlik, alt karın ağrısı, çok ve süratli kilo alma, bulantı, kusma, ishal, idrarda azalma, ağır olaylarda nefes darlığı ve kan pıhtılaşmasında artış olur. OHSS açısından riskli olan bireylerde tedavi iptal edilebilir yahut yumurtalar toplandıktan sonra oluşan embriyolar daha sonra transfer edilmek üzere dondurulabilir.
EMBRİYOLAR DONDURMA NEDEN GEREKLİ?
Embriyo transferinde 1-2 embriyo kullanılır. Geri kalan embriyolar ise laboratuvar ortamında 5-6 gün saklanabilir. Sonrasında rahme konulmazsa ölür. Bu nedenle transfer için gerekli olan sayıdan daha fazla ve uygun kalitede embriyo elde edilmesi durumunda bu embriyolar dondurularak saklanır. Dondurulmuş embriyonun transferi hastaya ekonomik ve ruhsal avantajlar sağlar. Bunlar birinci transferde gebelik oluşmazsa sonraki denemelerde çözdürülerek kullanılır. Gebelik oluşsa bile çiftler bu embriyoları tekrar çocuk sahibi olmak istediklerinde kullanabilirler. Embriyolar beş seneye kadar saklanabilir.
Laboratuvar ortamlarının güzel olması halinde dondurulmuş embriyo transferinin başarısı epeyce yüksektir. Fakat dondurulmuş embriyo transferi ile gebelik talihi taze embriyoya nazaran biraz daha az olabilmektedir.
Yumurtalıkların tedaviye çok yanıt verdiği, OHSS yani ovarian hiperstimülasyon sendromunun gelişme riskinin yüksek olduğu durumlarda tüm embriyolar dondurularak daha sonra transfer edilir. Tedavi sırasında rahimde anormallik olanlar yada gebelik bahtını etkileyebilecek kıymetli bir sorun saptanan hastalarda embriyoların tümü dondurulabilir. Yapılacak uygun tedaviyle sorun çözüldükten sonra dondurulan bu embriyolar rahim içi hazırlanarak transfer edilir.
TÜP BEBEK NE KADAR BAŞARILI?
Tüp bebekte muvaffakiyet hastanın yaşına, kısırlık nedenine, embriyo kalitesine, daha evvel gebelik geçirmiş-doğum yapmış olmasına bağlı değişir. Ortalama muvaffakiyet %25-60 ortasında değişir.
40 yaş altındaki bayanlarda, embriyo kalitesi düzgün olanlarda, daha evvel doğum yapmış olanlarda tüp bebeğin başarısı daha yüksektir. Embriyo transfer edilen çiftlerde 37 yaş altı, yumurtalık rezervi düzgün bir anne adayında muvaffakiyet bahtı % 40-60 iken, 40 yaş üzerinde bu talih % 5-15 civarındadır.İleri yaş, sigara, alkol, ilaç kullanımı, çok kafeinli içecekler, kimi hastalıklar ve fazla kilo ise tüp bebekte başarıyı yaştan bağımsız olarak azaltmaktadır.
KANUNA NAZARAN ANNE ADAYINA KAÇ EMBRİYO YERLEŞTİRİLEBİLİR?
Tüp bebek uygulamaları ile ilgili en son çıkan yönetmeliğe nazaran:
– 35 yaşın altındaki anne adaylarına birinci ve ikinci tüp bebek denemelerinde yalnızca 1 tane embriyo transfer edilebilir. Üçüncü ve sonraki denemelerde “en fazla” iki embriyo transfer edilebilir.
– 35 yaşında yahut daha büyük olan adaylarda tüm tüp bebek denemelerinde en fazla 2 tane embriyo transfer edilebilir.
TÜP BEBEK İÇİN KULLANILAN İLAÇLARIN KALICI ETKİSİ VAR MIDIR?
Tedavi için kullanılan ilaçlar, beşerdeki doğal hormonların benzerleri olduğu için kalıcı bir tesir bırakmazlar. Tedavi esnasında hastalarda hafif kilo alımı olabilir, fakat bu genelde tedavi sonrası kısa müddette olağana döner. İlaçların bir mühlet kullanılması rastgele bir kanser riskini artırmaz.
KAÇ KERE TÜP BEBEK TEDAVİSİ YAPILABİLİR?
Tedavinin bilinen bir sonu yoktur. Lakin çiftlerin maddi durumları ve ruhsal faktörlerin uygunluğu çok değerlidir. Uygun durumlarda ortalama 7-8 kez tüp bebek tedavisi yapılabilir. Lakin erkekten hiç sperm elde edilemediyse yahut bayanda hiç yumurta kalmamışsa tekrar denemenin bir manası yoktur. Öte yandan kaliteli embriyo oluşturabilen ve değerli bir rahim hastalığı olmayan şahıslarda üst hudut koymak yanlışsız değildir, 8-10. denemede başarılı olmuş çiftlere de rastlamaktayız. Lakin dördüncü denemeden sonra hamile kalma bahtında bariz azalma olduğunu da unutmamak gerekir.
İKİ TÜP BEBEK TEDAVİ ORTASINDA NE KADAR VAKİT OLMALIDIR?
Bu vakit aralığı tedavinin biçimine, infertilite nedenine, birinci tedavi sonrası rahim ve yumurtalıkların durumuna, çiftlerin maddi ve ruhsal durumları nazaran değişmekle bir arada ülkü olan iki tüp bebek denemesi ortasında 1.5- 2 ay beklenilmesidir.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE BAYANIN YAŞI DEĞERLİ MİDİR?
Kadınların doğuranlığının en yüksek olduğu devir 20-30 yaşlar ortasıdır. Bu yaşlar hem yumurta sayısı hem de yumurta kalitesinin en yüksek olduğu periyottur. Fakat, günümüzde eğitim, meslek ve iş imkanları nedeniyle evlenme yaşı ve buna bağlı olarak gebelik yaşı giderek gecikmektedir. Gebeliği ileri yaşa erteleyen, bilhassa birinci bebek için 30’lu yaşlarını bekleyen pek çok bayan mevcuttur. İleri anne yaşı dendiğinde 35 yaş ve üzerinde olan anne adayları anlaşılmaktadır. Bu durum tıbbi olarak birtakım sıkıntıları beraberinde getirmektedir. İleri yaşta anne olmanın getirdiği birtakım risklerin yanı sıra, bu yaşlarda gebelik isteyip olağan yollarla anne olamayan bayanlarda yaşa bağlı tedavinin başarısı da değişmektedir. Tüp bebek tedavisinde değerli olan yumurtalıkların rezervi ve yumurta kalitesidir. 30’lu yaşlardan itibaren, bilhassa 37 yaşından sonra hem yumurta sayısının azalması, hem de yumurta kalitesinin bozulması nedeniyle uygulanan tedavilerde ve tüp bebekte de gebelik oranı düşmektedir. 40’lı yaşlara gelindiğinde hamile kalma mümkünlüğü %50 civarında azalır. 44 yaşından büyük anne adaylarında ise bazen tüp bebek için sağlıklı yumurta bulunamamaktadır.
Bu nedenle bayanlara erken evlenmelerini ve evlilik durumunda da gebeliği çok ertelememelerini öneriyoruz. Yaşa nazaran gereken mühlet zarfında gebeliğin oluşmaması halinde ise vakit kaybetmeden tedavi için başvurmaları, muvaffakiyet talihini artıracaktır.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE MUVAFFAKİYET MEVSİMLERE NAZARAN DEĞİŞİR Mİ ?
Uzun yıllardır yapılan pek çok araştırmanın sonucunda tüp bebek tedavisinde muvaffakiyetin aylara yahut mevsimlere nazaran farklılık göstermediği sonucuna varılmıştır.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE BAŞARIYI OLUMSUZ ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR?
Tüp bebek tedavisinde başarıyı etkileyen en değerli faktör çiftlerin yaşıdır. Bayanlarda 37 yaşından sonra, erkeklerde 50 yaşından sonra muvaffakiyet azalmaktadır. Bunun dışında erkeklerde sigara, alkol, husus kullanımı, spermlerin ağır hasarlı olması, olgun sperm elde edilememesi başarıyı azaltırken, bayanlarda benzeri alışkanlıklar, yumurtalık rezervinin düşük olması, rahim içinde embriyoların tutunmasını engelleyecek yapışıklık, myom yahut polip üzere sorunların olması, tüplerde genişleme ve içlerinde sıvı olması, endometrioma (çikolata kisti) olması tüp bebekte başarıyı olumsuz olarak tesirler.
TÜP BEBEK TEDAVİSİ HANGİ DURUMLARDA İPTAL EDİLEBİLİR?
Bazı hastalarda tedaviden olumlu yahut kâfi sonuç alınamaz. Bu türlü hastalarda tedaviye ya süreksiz olarak orta verilir yahut büsbütün iptal edilir. Bunlar:
Yumurtalıkların yanıtı yetersizse,
Yumurtalıkların çok karşılığı ve OHSS gelişme riski varsa,
Yumurtalıklar içinde gelişmiş folikül olmasına karşın yumurta toplama günü içlerinden yumurta elde edilemediyse,
Semen spermi olmayan erkekte ameliyat ile de sperm bulunamadıysa,
Elde edilen yumurtalar döllenmediyse,
Döllenen yumurtaların hiçbiri bölünmediyse,
Genetik sorunu olan ve preimplantasyon genetik teşhis ( PGD) yapılan embriyolarda olağan bir embriyo bulunamadıysa tedavi iptal edilir.
TÜP BEBEK GEBELİKLERİNDE DÜŞÜK RİSKİ DAHA MI YÜKSEKTİR?
Doğal yolla oluşan gebeliklerde düşük riski, gebelik ultrasonda görüldükten sonra yaklaşık %15’dir. Erken gebelik kayıplarını ise takip ve kan testi yapılmadığından kesin tespit etmek güçtür. Tüp bebek uygulamalarında ise çok erken devirden itibaren kan analizleri ile gebelik takip edildiğinden, her periyottaki gebelik kayıpları kesin olarak bilinebilmektedir. Bu nedenle düşük oranları tüp bebek gebeliklerinde çok daha yüksekmiş üzere yanlış bir kanıya sebep olmaktadır. Aslında düşük riskinde hafif bir artış vardır. Bunun dışında tüp bebek gebeliklerinde erken doğum riski, düşük doğum tartısı, sezaryen riski, doğal yolla oluşan gebeliklere oranla daha yüksektir.
TÜP BEBEK TEDAVİSİ İLE ELDE EDİLEN GEBELİKLERDE OLAĞANDIŞI BEBEK OLUŞMA RİSKİ VAR MIDIR?
Tüp bebek sistemiyle her yıl yaklaşık 400 bin bebek dünyaya gelmektedir. Bugüne kadar toplam 6 milyon civarında çocuk bu teknikle dünyaya gelmiştir. Bunların yaklaşık 1.5 milyonun üzerinde yapılan araştırmada fizikî ve zihinsel gelişim açısından, doğal yolla oluşan gebeliklerin sonucunda dünyaya gelen çocuklarla kıyalandığında yalnızca binde 1.3’lük bir risk artışı bulunmuştur. Bu da istatistiksel olarak bir mana teşkil etmemektedir.
TÜP BEBEK UYGULAMASINDA KARŞILAŞILABİLECEK PROBLEMLER NELERDİR?
Tedavinin iptal edilmesi: Hastaların tedaviye beklenen karşılığı vermemesi, kâfi sayıda yumurta oluşmaması yada OHSS’ye neden olabilecek çok sayıda yumurta oluşması durumunda olur.
Yumurta bulunamaması: Bazen yumurtalıkla ilgili nedenlerden, bazen de ultrason ve kan testlerinin olağan olmasına rağmen follikülden yumurta çıkmaması (Boş follikül sendromu) sonucu oluşur. Boş follikül sendromu tüm tedavilerin %2-7’sinde görülür. Tekrarlama mümkünlüğü %20 civarındadır.
Sperm bulunamaması: Semende sperm olmayan hastalarda cerrahi formüllerle sperm elde edilir. Bu hastaların bir kısmında sperm bulunamaz ve tedavi iptal edilmek zorunda kalınır.
Döllenmenin olmaması: Yumurta toplama süreci uygulanan bayanların %5’inde görülür. Çoğunlukla sperm yada yumurta ile ilgili anormalliklerden kaynaklanır
Zor Transfer: Bayanın rahim ve rahim ağzındaki anatomik sorunlar nedeniyle embriyo transferi güç yahut imkansız olabilir. Bu üzere durumlarda gebelik talihi düşer.
Dış gebelik mümkünlüğü: Tüp bebekle hamile kalanlarda dış gebelik ihtimali %1–3 ortasındadır.
TÜP BEBEK TEDAVİSİNDE BAŞARIYI ARTIRAN UYGULAMALAR
IVM (In Vitro Maturasyon) Laboratuvarda Olgunlaştırma
IVM’de kısa periyodik yumurtalıkları uyaran ilacı uygulanarak yahut hiç ilaç kullanılmadan yumurtalıklarda bulunan şimdi küçük olgunlaşmamış yumurtalar toplanarak laboratuvar ortamında olgunlaşması beklenir. Uygun gelişim evresine ulaştığında döllenerek, rahim içine transfer edilir. IVM hala dünyada az sayıda merkezde uygulanmaktadır. Bilhassa polikistik over sendromlu hastalarda yahut yumurta olgunlaşmasında sorun yaşanan hastalarda uygulanır. Fakat gebelik oranları standart tüp bebek tedavisine daha düşüktür. En âlâ merkezlerde bile gebelik oranları % 15-20’dir.
IMSI (Yüksek Mikroskobik Büyütmeyle Seçilmiş Sperm Mikroenjeksiyonu)
IMSI sürecinde yüksek büyütmeli objektif ve özel optik sistemler içeren mikroskoplar kullanılarak spermler morfolojik olarak daha net incelenir. Böylelikle spermin başı içerisindeki anormallikler tespit edilerek seçim yapmak mümkün olmaktadır. Ancak IMSI spermi yalnızca morfolojik olarak kıymetlendirir, döllenme, embriyo gelişimi ve gebelik için çok değerli olan genetik anomalilerinin tanımlanmasına imkan vermemektedir. Bu nedenle kullanım alanı sonludur. Morfolojik kıymetlendirme özel boyama teknikleriyle de yapılabilmektedir, fakat bu spermler boyama sonrası canlı kalamadıklarından mikroenjeksiyon için kullanılamamaktadır.
Embriyo kabuğunun inceltilmesi (assisted hatching)
Embriyonun zarı kalınsa rahme tutunması ve kabuğunu yararak gelişmesi güç olabilir. Bu türlü durumlarda “zona” dediğimiz kabuğun inceltilmesi gerekir. Bunun için ekseriyetle embriyo transferi yapılacağı günün sabahı transfer edilecek olan embriyoların zarı embriyolog tarafından lazer yahut birtakım özel ilaçlar kullanılarak inceltilir. Bu süreç embriyoların rahim içine kolay yapışmasını ve gelişmesini sağlar. Bu uygulama zarın kalın olduğu durumlarda, 38 yaş üstündeki hastalarda, dondurulmuş embriyo transferinde ve tekrarlayan başarısızlığı olan hastalarda kullanılmaktadır.
Yapay Rahim ( Ko-Kültür)
Laboratuvar ortamında embriyolar özel bir besleyici sıvı içerisinde büyütülür. Fakat bazen bu sıvı embriyonun gelişmesi için kâfi olmaz. Bu durumda, anne adayının rahminden bebeğin gelişme basamağına uygun vakitte kesim alınarak, bundan elde edilen hücreler geliştirilir. Bu hücreler döllenmiş yumurtaların içinde büyütülmesi için kullanılır. Yapay rahim ismi da verilen uygulama kimi durumlarda başarıyı artırsa bile, birden fazla hastada düzgün sonuç verdiği konusunda kâfi bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Embriyo geliştirme sıvılarının ileri teknoloji eseri olması nedeniyle artık bu usul az sayıda merkezde uygulanmaktadır.
Embriyo yapıştırıcı
Embriyo yapıştırıcı, transfer sırasında kullanılan, içerisinde bulunan hyaluronan isimli unsurun tesiri ile embriyonun rahim içerisinde tutunma bahtının arttığı düşünülen bir casustur. Fakat başarısı konusunda kâfi çalışma yoktur.
Preimplantasyon genetik teşhis (PGT / PGD)
PGT usulü, laboratuvar ortamında geliştirilen embriyolar üzerinde genetik inceleme yapılmasıdır. Bu yol seçilmiş olan sağlıklı embriyoların anne adayının rahimine yerleştirilmesine imkan sağlar. Tüp bebek programına alınan her çiftte embriyoların genetik olarak incelenmesine gerek yoktur. PGT, ailesinde yahut kendisinde genetik hastalık taşıyıcılığı olan çiftlerde, daha evvel genetik bir hastalığı olan çocuk yahut çocuklara sahip olanlarda, ileri yaştaki tüp bebek hastalarında, tekrarlayan erken gebelik kayıpları-düşükleri olanlarda, bir çok sefer tüp bebek yapılmasına karşın gebelik elde edilememiş çiftlerde, şiddetli erkek kısırlığı ile birlikte görülen kromozom bozuklukları yahut genetik hastalıklarda, organ ve doku nakli gereken durumlarda HLA genotyping (doku tiplemesi) yapılması emeli ile kullanılabilir.
PGT Embriyo için ziyanlı mıdır?
Biyopsi süreci embriyonun 7 yahut daha fazla hücre (blastomer) içerdiği periyotta uygun teknik kaidelerde ve deneyimli bireyler tarafından yapıldığı vakit embriyonun ileri gelişimine ziyan vermemektedir. Birtakım durumlarda embriyodan olmazda genetik yapısı embriyoya benzeyen kutup cisimciğinden biyopsi yapılır. Nadiren biyopsi sürecine bağlı embriyonun gelişimi durmakta, bu da embriyo sayısının az olduğu durumlarda bazen transfer için elde embriyo kalmamasına neden olabilmektedir.
