MENOPOZ

MENOPOZ NEDİR? MENOPOZA GİRMEK NE DEMEKTİR?

Menopoz yumurtalıkların çalışmamasına bağlı adetten kesilme ve doğurganlığın sona erme durumudur. Bir bayanın 1 yıl boyunca hiç adet görmemesi yumurtalıklarının artık çalışmadığı manasına gelir. Bu nedenle 1 yıl boyunca adet görmemiş bayanlar menopoza girmiş sayılır. 1 yıl tamamlanmadan kesin bir şey söylenemez. Lakin bazen adet görmeye pürüz olan hastalıklar menopozla karışabilir, bunların testler yapılarak dışlanması gerekir.

Menopoz doğal bir biyolojik süreçtir ve menopoz yaşını büyük oranda genetik faktörler belirler. Bayanlar genelde 40-55 yaşlarında menopoza girer. Menopoz yaşı toplumdan topluma değişir. Ülkemizde ortalama menopoz yaşı 48’dir.

MENOPOZA GİRMENİN AVANTAJI VAR MI?

Menopozun başlamasıyla artık adet görme, adet sancısı, kanama, vb üzere adetle ilgili sıkıntıların ortadan kalkar. Myom-çikolata kisti, göğüs kistleri üzere adet döngüsünden etkilenen hastalıkları olan bayanlarda semptomlar hafifler, kitlelerde küçülme olur. Çocuk sayısını tamamlamış olan bayanlarda gebelik ihtimalinin kalmaması pek çok bayan için rahatlatıcı ve cinsel manada daha özgür bir hayat sağlar. Ayrıyeten menopoza daha erken giren hastalarda kimi kanserlerin bilhassa göğüs kanserinin riski azalmış olur.

MENOPOZA GİRMENİN DEZAVANTAJLARI NELER?

Menopoz doğal olarak doğurganlığın bitmesi manasına gelir. Bu nedenle bilhassa 40 yaşından sonra menopoza girmiş olanlarda gebelik ihtimali yok denecek kadar azdır.

Adet görmenin ve doğurganlığın bitmesi birtakım bayanlar için gençliğin sona ermesi ve yaşlanma olarak algılanarak gerilim kaynağı olabilir. Fakat bu yanlışsız değildir. Menopoz sonrası da tertipli spor yaparak, istikrarlı ve nizamlı beslenerek sağlıklı ve bakımlı olabilirsiniz.

Menopozla birlikte sıcak basması, terlemeler, duygusal değişimler, uyku düzensizlikleri olabilir. Bunlar yorgunluk, isteksizlik ve depresyona neden olabilir, konsantrasyon kaybına neden olabilir. Fakat bu şikayetler geçicidir. Şiddetli olanlarda tedavi uygulanabilir.

Menopozla birlikte östrojen eksikliğine bağlı kemik erimesi ve birtakım kalp hastalıklarının riski artar. Tekrar östrojen eksikliğine bağlı cilt ve bağ dokusunda değişiklikler olabilir. Metabolizmanın yavaşlaması kilo alınmasına neden olabilir. Lakin tüm bu problemler sağlıklı beslenme ve idmanla aşılabilir.

MENOPOZUN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Nadiren kimi bayanlar sistemli adet görürken birden adetten kesilerek menopoza girer. Birçok bayanda ise menopoza girmeden aylar hatta yıllar evvel menopozun yaklaştığının işaret eden belirtiler oluşur. Bunların hepsi ve bir kaçı bir ortada olabilir. Bunlar:

• Adet düzensizliği, sık sık adet görme yahut seyrek (2-4 ayda bir) adet görme

• Adet devirlerinde oluşan şikayetlerde (adet sancısı, göğüs hassasiyeti gibi) azalma

• Vaginal kuruluk

• Sıcak basmaları, gece terlemeleri

• Uyku problemleri

• Kilo alımı

• Cilt kuruluğu ve saçlara incelme

• Memelerde küçülme ve gerginliğin azalması

• Huy değişiklikleri

• Cinsel istekte azalmadır.

Seyrek adet görülmesi, kimi adet periodlarının atlanması menopozdan 1-2 sene evvel sıkça görülür. Bu seyrek adetler bazen olağan yumurtlamayla birlikte olabilir ve gebelik oluşabilir. Bu nedenle bu devirde adet gecikmesi yaşayan bayanların kesinlikle gebelik açısından da kıymetlendirilmesi gerekir.

Menopoz belirtilerinin başladığı bu devirden itibaren bayanların tertipli hekim denetimine gitmeleri gerekir. Böylelikle menopozla birlikte oluşabilecek sorunlar için tedbir alınmış olur ve bu devir en konforlu ve sağlıklı biçimde geçirilmiş olur.

MENOPOZUN NEDENLERİ NELERDİR?

Çoğu bayan doğal yolla menopoza girer. Her bayanın biyolojik saati genetik olarak kodlanmıştır ve vakti geldiğinde yumurtalık işlevleri biter. Bu doğal bir süreçtir. Olağanda yumurtalıklarda salgılanan hormonlar (östrojen-progesteron) adet görmeyi sağlar. Yaşlanmayla birlikte yumurtalık işlevleri ve hormon üretimi azalır. Bilhassa 35 yaşından sonra yumurtalıkların çalışmasında süratli bir azalma olur. 40-50’li yaşlarda artık yumurtalıkların çalışması biter ve hormon salgılamaz. Böylelikle menopoz devri başlar.

Bazı bayanların ameliyatla yumurtalıkları alınır ve bu nedenle menopoza girer. Buna cerrahi menopoz denir. Kimi durumlarda rahim ve yumurtalıklar birlikte alınır bazense yalnızca rahim alınır. Yalnızca rahmi alınan bayanlar adet görmezler lakin yumurtalıkları durduğu için olağan halde hormon üretmeye devam ederler, münasebetiyle adet görmeseler bile menopoza girmiş sayılmazlar. Bu bayanlar doğal menopoz yaşları geldiğinde menopoza girerler. Cerrahi olarak menopoza giren bayanlarda, doğal bir geçiş süreci yaşanmadığından sıcak basması, terleme vb bulgular daha şiddetli olur.

Bazı bayanlarda ise ilaçlar, toksik hususlar, makus alışkanlıklar, kimi enfeksiyonlar (kabakulak gibi), kemoterapi yahut radyoterapiye bağlı menopoz oluşabilir.

Kadınların %1’inde menopoz 40 yaşından evvel başlar. Buna prematür (erken) menopoz denir. Bunların birçoklarında neden tam olarak bulunamaz.

MENOPOZUN SIHHAT AÇISINDAN RİSKLERİ NELERDİR?

Menopozdan sonra kimi hastalıkların görülme riski artar.Bu risk artışı genelde yumurtalıklardan salgılanan östrojen hormonunun eksikliğine ve yaşlanmayla oluşan değişikliklere bağlıdır. Bu hastalıklar şunlardır:

Kalp-damar hastalıkları, yüksek tansiyon: kalp-damar hastalıklarının görülme riski menopozdan sonra artar. Kalp hastalıkları insan ölümlerinin en değerli nedenidir. Bu hastalıklardan korunmanın en âlâ yolu sağlıklı beslenme ve tertipli antrenman yaparak olağan kilonun korunmasıdır.

Kemik erimesi (Osteoporosis): Bayanlarda kemik yoğunluğu 20-30’lu yaşlara kadar giderek artar. Sonra azalmaya başlar. Bilhassa ergenlik periyodunda sağlıklı beslenme sonraki kemik yoğunluğu açısından kıymetlidir. Kemik yoğunluğu başlangıçta ne kadar uygun ise, kemik erimesinden etkilenme o kadar az olacaktır. Menopoza giren bayanlarda birinci yıllarda kemik erimesinde bir artış olur. Sonra bu azalmakla birlikte erime devam eder. Kemik erimesi ilerlerse kemiklerin yumuşamasına, eğrilmesine ve kırılgan olmasına neden olur. Bu nedenle çok kemik erimesi olanlarda kamburlaşma, uzunlukta kısalma ve çeşitli bölgelerde kırıklar görülebilir. Kırıklar en sık kalça kemiği, el bileği ve omurga kemiklerinde olur. Kemik erimesinin maalesef rastgele bir belirtisi yoktur. Ağrı yapmaz. Yıllar içinde yavaş yavaş oluşur. Bu nedenle şayet test yapılmazsa fark edilemez. Kemik erimesinin tedavisi son derece kolaydır. Bu nedenle tüm menopoza giren bayanların bununla ilgili test yaptırmaları gerekir.

Kilo alımı: Menopozdan sonra metabolizmanın yavaşlamasına bağlı kilo alımı olabilir. Bu nedenle bu periyottaki bayanların mevcut kilolarını korumak için her zamankinden daha az yemesi ve daha fazla antrenman yapması gerekir.

İdrar kaçırma: Menopozdaki bayanlarda östrojen eksikliğine ve yaşlanmaya bağlı doku elastikiyetinde azalma olur. Buna bağlı olarak vaginada ve idrar yollarında sarkmalar ve idrar kaçırma sorunu meydana gelebilir. Östrojen eksikliği vagen pHsında yükselmeye ve vagendeki asidik ortamın bozulmasına neden olabilir. Bu da flora bozulmasına ve sık enfeksiyonlara neden olur. Bu periyotta pelvik taban kaslarını kuvvetlendiren idmanların (Kegel) yapılması ve vaginal östrojen içeren kremlerin kullanılması problemlerin çözülmesine yardımcı olacaktır.

Cinsel hayat: Östrojen eksikliğine bağlı vaginal kuruluğun olması ve esnekliğin azalması, bağ esnasında his azalmasına ve bazen de ağrıya neden olabilir. Bunlar cinsel istekte azalmaya neden olabilir. Bu durumlarda su bazlı nemlendirme özelliği olan kayganlaştırıcılar yahut vaginal östrojen içeren kremler/ilaçlar kullanılabilir.

MUAYENEYE GİDERKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Öncelikle menopoz çağındaki bayanların besbelli şikayetleri olmasa bile birtakım taramaların ve testlerin tertipli yapılması için bir tabip nezaretinde olması gerektiğini aklınızdan çıkarmayın. Muayeneniz bir Bayan Hastalıkları ve Doğum uzmanı yada jinekolog tarafından yapılacaktır. Birinci evvel hekimle bir görüşme olacak ve sizden adet döngünüzle ve şikayetlerinizle ilgili bilgi alacaktır. En son ne vakit adet gördüğünüz, adet sisteminiz, orta kanamanın olup olmadığı, adetten kesildikten sonra kanama olup olmadığı, sıcak basmaları vb şikayetler, uyku ve ruhsal durumunuz, cinsel hayatınız üzere. Görüşme esnasında soracaklarınızı evvelce liste yapmanız kolaylık sağlayacak ve değerli bir noktayı unutmanızı engelleyecektir. Kullandığınız tüm ilaçlar, vitamin yahut bitkisel ilaçların hepsini listeleyip hekiminizi bilgilendirmeniz gerekir. Muayeneye eşinizle yahut yakın bir arkadaşınızla gitmeniz hem takviye manasında hem de anlatılan pek çok ayrıntının unutulmaması için yararlı olacaktır. Gerekirse not defterinize notta tutabilirsiniz.

Bu ön görüşmeden sonra jinekolojik muayene olacaksınız. Jinekolojik muayenede smear testi (rahim ağzı kanseri tarama testi) alınacak ve ultrasonla rahim ve yumurtalıklarınızda bir sorun olup olmadığı denetim edilecektir. Muayene sonrasında yaşınıza nazaran gereken testler sizden istenecektir.

MENOPOZ TANISI İÇİN HANGİ TESTLER YAPILIR?

Menopoz genelde adet düzensizliği, adet görememe, az adet görme, sıcak basmaları vb şikayetlere neden olur. Bu üzere bulguları olan hastaların geçiş periyodunda olduğu aşikardır. Adet görme durumu büsbütün kesildiğinde ise artık menopoz başlamıştır. Bu tanıyı koymak için her hastada test yapmaya gerek yoktur. Lakin birtakım bayanlarda katılaştırmak için kimi kan testleri yapmak gerekebilir. Ayrıyeten çocuk isteği olan hastalarda yumurtalık rezervini ve doğurganlığı kıymetlendirmek için testler yapılır. En sık kullanılan testler: FSH (follikül uyarıcı hormon), LH (lüteinize edici hormon) prolaktin, TSH (tiroid uyarıcı hormon) ve östrojen düzeyini gösteren testlerdir. Bu testler adet gören bayanlarda adetin 2-3. Günü sabah aç karna, görmeyen yahut çok seyrek gören hastalarda rastgele bir vakitte alınır.

MENOPOZUN TEDAVİSİ

Aslında menopozun bir tedavisi yoktur. Yumurtalık rezervi bitmiştir ve artık yumurtlama ve yumurtlama esnasında salgılanan hormonlar tekrar beden tarafından üretilmeyecektir. Aslında menopozu tedavi etmeye de gerek yoktur. Bu doğal bir süreçtir. Menopoza giren bayanlarda tedavi menopoza ve yaşlanmaya bağlı komplikasyonları (sıcak basması, terleme, kemik erimesi, vaginal kuruluk, vb) önlemek için yapılır. Bunlar için kullanılan çok çeşitli tedavi seçenekleri mevcuttur. En sık görülen problemler ve bunların tedavisinde kullanılan yollar şunlardır:

Yaşam şekli – kilo denetimi: Menopozun başlamasıyla sağlıklıyaşam şekli daha çok değer kazanır. Zira östrojen hormonu eksikliğine ve yaşlanmaya bağlı problemler ortaya çıkmaya başlar. Bu periyotta sağlıklı beslenme ve spor çok kıymetlidir. Berbat alışkanlıklar (sigara, alkol vb) terk edilmelidir. Zerzevat, meyve, beyaz et ve tam tahıl yüklü beslenmeli, doymuş yağ ve şekerlerden uzak durulmalıdır. Sağlıklı beslenerek ülkü kilonun korunması sağlanmalı ve nizamlı spor alışkanlıkları kazanılmalıdır. Sağlıklı ve istikrarlı beslenme hem bu devirde yavaşlayan metabolizmaya bağlı kilo alımını engelleyecek, hem de kemik erimesi ve kalp hastalıklarına karşı kollayıcı olacaktır. Yaşlanma birtakım kanser çeşitlerinin riskini artırır. Bu risk de ömür stili değişikliğiyle azaltılabilir.

Sıcak basmaları: Östrojen eksikliğinden olur, birkaç senede tabiatıyla geçer. Sıcak basmalarını ilaçsız azaltmanın kimi yolları vardır. Bu durumdaki bayanlar serin ortamları tercih etmeli, ince, ter emen, bol kıyafetler giymelidir. Sıkı giyinmek gerekiyorsa ince fakat kat kat giyinmelidir. Yanında soğuk içecekler yahut buz torbası vb soğuk şeyler bulundurmalıdır. Sıcak basmasını tetikleyen nedenler bulunmalı ve bunlarda uzak durulmalıdır. Birçok bayanda sıcak içecekler, kafein, baharatlı besinler, sigara, alkol, gerilim ve hatta havanın sıcak olması bile sıcak basmalarını artırır. Bunlardan uzak durulmalıdır. Tüm bunlara karşın şikayetleri şiddetli olan hastalarda ilaç tedavisi önerilmelidir.

Cinsel hayat: Menopozda östrojen eksikliğine bağlı vaginanın kanlanmasında azalma ve vagina duvarlarında incelme olur. Buna bağlı vaginada kuruluk ve hassasiyet gelişir. Bu durum münasebette ağrıya ve yanmaya neden olabilir. Su bazlı kayganlaştırıcı kremler bu sorun için kullanılabilir. Uygun hastalarda vaginal östrojen kremleri uygulanabilir. Sistemli cinsel ilgi vaginal kanlanmayı artırır. Kanlanmanın artması kuruluk, yanma ve hassasiyeti azaltır.

Hormon tedavisi: Hormon tedavisi östrojen içeren ilaçlardan oluşur. Buna kimi hastalarda (rahmi alınmamış, doğal menopoza girmiş hastalar) progesteron hormonu eklemek gerekebilir. Östrojen tedavisi bilhassa sıcak basmaları – terlemede en tesirli tedavi usulüdür. Bunun dışında östrojen vaginal kuruluk, kemik erimesi, kalp hastalıkları vb problemler içinde yararlıdır. Kalp üzeri olumlu tesiri bilhassa menopozdan sonra birinci 5-10 ene içinde başlandığında görülebilir. Daha ileri yaşlarda başlanırsa yararı olmaz. Hormon tedavisi hap halinde olabileceği üzere bedene yapışan bantlar, vaginal halkalar yahut krem halinde de olur.

Antidepressan ilaçlar ve gabapentin: Bazı antidepresan ilaçlar bilhassa SSRI diye isimlendirdiğimiz group sıcak basmalarının tedavisinde tesirlidir. Bu ilaçlar beyinde seratonin (mutluluk hormonu) düzeyini artırarak tesir eder. Böylelikle menopoza bağlı gerginlik, uykusuzluk ve huy değişiklikleri için de yararlıdır. Gabapentin de aslında hudut sistemi hastalıklarında, ağrı tedavisinde ve epilepside kullanılan bir ilaçtır. Lakin sıcak basmalarının tedavisinde de kullanılır. Bu tip ilaçları genelde östrojen hormonunu sıhhat meseleleri nedeniyle kullanamayacak bayanlarda öneriyoruz.

Kemik erimesi için kullanılan ilaçlar: Kemik erimesini oluşmadan engellemek çok kıymetlidir. Bunun için şimdi kemik erimesi başlamamış hastalarda hayat usulü değişiklikleri yapılarak bu durum engellenmelidir. Sigara, alkol vb berbat alışkanlıklar bırakılmalı, sağlıklı beslenilmeli ve nizamlı spor yapılmalıdır. Kâfi kalsiyum alımına (süt, yoğurt, peynir, yeşil sebzeler) dikkat edilmelidir. Günde 15-20 dakika (haftada toplam 150 dakika) yürüyüş kafidir. Bu hem kemik yoğunluğunun korunmasını sağlar, hem de tertipli antrenman yapan bayanlarda istikrar daha güzel olduğu için düşmelere-kırıklara karşı hastayı korur. Ayrıyeten d-vitamini de kemik erimesine karşı kollayıcıdır. Günde 15 dakika güneşe çıkma yahut güneşte yürüyüş yapma günlük d-vitamini gereksiniminin karşılanmasının en kolay yoludur. Lakin bunlar kemik erimesi olan hastalar için yetersizdir. Bu türlü hastalara ilaç tedavisi de başlamak gerekir.

Alternatif Tedaviler – Tamamlayıcı Tıp: Gevşeme idmanları, teneffüs idmanları, masaj, akupunktur ve hipnoz menopoz semptomlarının hafifletilmesinde kullanılabilir. Farklı bitkisel tedaviler, bitkisel kaynaklı östrojenler (fitoöstrojenler) kullanılabilir. Fakat bunların östrojenik tesiri zayıf olduğundan pek çok bayanda işe yaramamaktadır. Ayrıyeten bitkisel tedavilerin beklenmedik olumsuz yan tesirleri (özellikle karaciğer üzerinde) olabilmektedir. Kullanılan öbür ilaçları tesirini azaltabilir yahut artırabilir. Bu nedenle bu tıp tedaviler tabip denetiminde kullanılmalıdır.