Kısırlık – İnfertilite nedir, nedenleri nelerdir ?
İnfertilite, yani istenildiği halde çocuk sahibi olamama pek çok toplumda değerli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tanım olarak, en az 1 yıl rastgele bir korunma usulü uygulanmaksızın haftada 2-3 kez girilen cinsel bağa karşın gebelik elde edilmemesi infertilite yani kısırlık olarak isimlendirilmektedir. İnfertilite görülme sıklığı toplumlar ortasında büyük farklılıklar göstermez. Tüm dünyada çiftlerin yaklaşık yüzde onbeşi infertilite nedeni yardımla üreme tekniklerine başvurmak zorunda kalmaktadır. Bu çiftlerin büyük bir kısmında hamile kalamamanın nedenini açıklayacak sebepler bulunabilirken, yaklaşık yüzde 10-12sinde rastgele bir patoloji tespit edilemez. Bu çiftler açıklanamayan infertilite olarak isimlendirilirler.
İnfertilitenin nedenlerini anlayabilmek ve tedavisini planlayabilmek için evvel bayanda ve erkekte üreme döngüsünün nasıl işlediğini ve gebeliğin oluş sistemini anlamak gerekir.
“Ne vakit çocuk sahibi olmayı planlıyorsunuz ?” sorusu pek çok yeni evli çiftin en çok karşılaştığı sorudur. Aslında bu soru yeni evlenen çiftlerin kendi kendilerine de birinci sordukları soruların başında gelir. Bilhassa bayanın çalışmadığı, klâsik aile yapısındaki çiftlerde balayında hamile kalma hayali kuran çok genç çift vardır. Çocuğun ailenin geçimi ve işleri için değerli olduğu, kırsal alanda ise yalnızca çocuk sahibi olmak için evlenen bayan ve erkekler azımsanamayacak kadar çoktur.
Bizim toplumumuz üzere çocuk sahibi olmanın ayrıcalık ve itibar olarak görüldüğü toplumlarda ise infertilite neredeyse hayati değere sahiptir. Bir diğer küme ise, çalışma hayatının zorlukları içinde evlenmeye vakit bulamamış fakat yaşı ilerlediği için bir an evvel evlenip çocuk sahibi olmayı düşünen bireylerden oluşur. Tüm bu bireylerin ortak yanılgısı istedikleri anda, hatta tahminen balayında hamile kalabileceklerini düşünmeleridir. Pek çok sinema sinemasında ve romanda kahraman tek bir münasebet ile ya da bebek istediği vakitte hamile kalabilirkengerçek hayatta durum bu değildir.
Hiçbir sıhhat sorunu olmayan büsbütün olağan bir çifti ele aldığımızda, bayanın tek bir adet devrinde, her gün alakada bulunsalar bile, hamile kalma mümkünlüğü yalnızca %25dir. Çiftin fertilite potansiyelini gösteren bu durum “fekundite” olarak isimlendirilir. İnsan, organizma olarak üreme potansiyeli çok yüksek bir canlı değildir. Bunun pek çok nedeni vardır. Kimi yumurtalar döllenmez, kimileri da döllense bile embriyo devrinde gelişme gösteremez. Gebelik bir manada talih işidir. Bunu kabaca Rus ruletine benzetmek mümkündür. Hangi çiftin hamile kalabileceğini, yada hangisinin hamile kalamayacağını evvelce kestirim etmek imkansızdır!
Tek bir münasebette %25 olan gebelik elde etme bahtı bir yılın sonunda %85e çıkar. Yani bir yıl sonunda her 100 çiftten 85inde gebelik elde edilecektir. Geri kalan 15 çift ise infertilite ile karşı karşıya demektir. Kimi müelliflere nazaran ise birinci yılın sonunda gebelik olmaz ise, ikili infertil demek hakikat değildir. Bunun için 2 yıl beklemek gerekmektedir. Sahiden de birinci yılın sonunda %85 olan gebelik oranı ikinci yılın sonunda %92 civarında saptanır.
Tek bir adet siklusunda hamile kalma bahtı pek çok faktörün tesiri altındadır. Bu faktörleri inceleyecek olursak
Bayanın yaşı: Biyolojik saat ilerledikçe bayanın hamile kalma bahtı giderek azalır. Bunun enönemli nedeni yaş ile birlikte yumurtalıklardaki yumurta sayısı ve kalitesinin azalmasıdır. 20 yaşında bir bayan ile 21 yaşındakinin hamile kalma olasılıkları ortasındaki fark çok büyük değilken 30lu yaşlarda bu fark daha fazla mana kazanır.
Cinsel bağlantı sıklığı: Cinsel ilgi sıklığı açısından olağan ya da olağandışı diye bir sınıflamayapmak hakikat değildir. Değerli olan ilgi sayısının az ya da çokluğu değil yeterliliğidir. Bunun için optimum sayı haftada 3 münasebettir.
Zamanlama : Cinsel ilgi sıklığının yanı sıra münasebetin zamanlaması da değerlidir. Yumurtlamanın olduğu günlerde girilecek olan münasebet, gebelik mümkünlüğünü arttıracaktır.
Süre:Çiftin ne kadar vakittir çocuk istediği değerli bir noktadır. Hamile kalmaya uğraşan çiftlerde ortadan geçen müddet uzadıkça, tıbbi yardım almadan başarılı bir gebelik elde etme mümkünlüğü da o ölçüde azalmaktadır.
Patoloji: İnfertiliteye neden olabilecek bir patolojinin varlığı da gebelik talihini azaltır. Bunlara en hoş örnek geçirilmiş ameliyatlar ya da endometriozisdir.
Eğer bir çiftte fertilite sorunu varsa bu gebeliği nasıl tesirler? Hamile kalma pek çok faktörün tesiri altındadır. Örneğin sperm sayısı olması gerekenin yarısı kadar olan birerkek ve olağan bir bayandan oluşan çiftte gebelik talihi yarı yarıya azalır. Gebeliği etkileyen her faktör için durum bu türlü değildir. Örneğin bayanda her iki tüpün de tıkalı olduğu durumlarda gebelik bahtı neredeyse yok üzeredir. Emsal biçimde testislerinde sperm üretimi olmayan ya da spermleri testisten dış dünyaya taşıyan kanalların işlev görmediği erkeklerin de doğal yollardan çocuk sahibi olmaları büyük sürpriz olur.
Bu açıdan bakıldığında çocuk isteği ile tabibe müracaat eden çiftlerde hem erkek hem de bayan ayrıntılı olarak incelenmelidir. Çiftin her ikisinde de sorun olduğunda gebelik bahtı bunların toplamı ölçüsünde değil çarpımı ölçüsünde azalır. Şayet insan ömrü 300-400 yıla çıkarılabilse ve bu müddet zarfında bayandan yumurta, erkekten de sperm üretimi sağlanabilse, açıklanamayan infertilite olaylarının tamamına yakını hamile kalabilirdi. Bu durum infertilitede vaktin kıymetini açıkça ortaya koyan bir olgudur. Gebelik mümkünlüğü arttırılmalıdır ve bu da lakin tıbbi tedavi ile mümkün olmaktadır.
Ne vakit endişelenmeli, ne vakit tabibe gitmeli ?
Şayet bir yıldan uzun bir müddettir ovülasyona denk gelen günlerde 2-3 günde bir tertipli olarak cinsel ilgide bulunuyorsanız ve rastgele bir korunma metodu uygulamadığınız halde hamile kalamadıysanız infertil sınıfına giriyorsunuz demektir. Bu asla olağan yollardan hamile kalamazsınız demek değildir fakat istatistiksel manadan bakıldığında baht azalmış olmaktadır. Artık tıbbi yardıma gereksiniminiz vardır. Bu yardım için belli ve kesin bir vakit yoktur.
Bebek sahibi olmamanız sizi endişelendirmeye başladığında bir jinekoloğa gitmelisiniz. Pek çok çift infertiliteyi çekinecek hatta utanacak bir durum olarak görür ve kendilerini yalnız hissederler. Meğer durum bu derece makus değildir. Tüm dünyada pek çok çift tıpkı sorunu yaşamaktadır ve bunları kıymetli bir kısmı çok kolay tedavilerle hamile kalabilmektedir.
Burada çiftleri kısıtlayan infertilitenin her vakit değerli bir sorun olmasına karşın acil olmamasında yatmaktadır. Genelde bireyler doktora gitmeyi rastgele bir mazeretin ardına saklayarak ertelemekte ve daima gelecek ay demektedirler. Halbuki hayatta vakit dışında her şeyin telafisi mümkündür.
Bazı durumlarda ise tabibe müracaat etmeden evvel 1 yıl beklemek gereksizdir.
Çok sık ya da seyrek adet görmek
Geçirilmiş pelvik enfeksiyon öyküsü
2’den fazla sayıda düşük
Bayan yaşının ileri olması
Erkekte testislerin küçük olması
Prostat enfeksiyonu hikayesi.
varsa vakit kaybetmeden profesyonel bir yardim ya da teklif almak için teşebbüste bulunmak makul olacaktır.
Tabibe başvurmadan evvel kimi kolay tedbirler ile üreme potansiyelinizi arttırabileceğinizi aklınızdan çıkartmayın. Bu tedbirlerin en başında gelenlerden birisi beden tartısı, diyet ve idman ortasındaki istikrarın sağlanmasıdır.
Uygun diyet ve antrenman optimal üreme işlevi için son derece değerlidir. Düşük kilolu ya da çok şişman bayanlar hamile kalmada zahmetler yaşayabilirler. Kadınlık hormonu olan östrojenin büyük kısmı yumurtalıklarda üretilir. Fakat yağ dokusu da küçümsenemeyecek bir östrojen kaynağıdır. Döllenme olayı hassas hormonal dengelerin rol aldığı karmaşık bir olaydır.
Bu olayın muvaffakiyet ile sonuçlanabilmesi için stabil bir hormonal durum gereklidir. Bu nedenle az ya da fazla kiloların infertiliteye neden olabilmesi şaşırtan bir durum değildir. Olağanın %10-15 altında ya da üstünde olan beden tartısı üreme sistemini kökten etkileyebilir. Bunun en hoş örneği beslenme bozukluğu olan çok zayıf şahıslarda adet kanamalarının sistemsiz oluşudur. Bu sistemsiz kanamalar genelde anovülasyon yani yumurtlamanın olmaması ile bir ortada seyreder. Maraton koşucuları, yüzücüler üzere ağır sporlar ile uğraşan bayanların pek birçoklarında adet düzensizlikleri ve dolayısı ile infertilite sorunu mevcuttur.
Fertilite üzerinde tesirli bir diğer faktör de sigara ve alkoldür. Sigara erkeklerde sperm sayısını azaltırken bayanlarda da yumurta kalitesini bozar. Benzeri halde alkolde sperm sayısı üzerinde olumsuz rol oynadığı tespit edilen bir unsurdur.
Değişik hastalıklar için kullanılan ilaçlar da fertiliteyi tesirler. Bilhassa ülser ve tansiyon ilaçlarının sperm sayıları üzerine tesirli olduğu bilinmektedir. Kafein alımının azaltılması ise konsepsiyon bahtını arttırır.
Cinsel bağ sıklığı üreme yeteneğini direk etkileyen en kıymetli faktörlerden birisidir. Alaka ne kadar sık olursa gebelik bahtı o derece yüksek olur. Burada kastedilen her gün girilen münasebet değildir. Bu sperm sayı ve kalitesini azaltır. Ülkü olan ovülasyona yakın günlerde gün çok ilgiye girmektir. Günümüzde hem erkeğin hem de bayanın çalışma hayatı içinde olması, mesleksel gerilimler ve tasalar nedeni ile cinsel güdülerde ve istekte azalma birden fazla çiftin ortak yakınmasıdır. Bu nedenlerle alaka daha çok hafta sonları olmaktadır. Doğal olarak bu çiftlerin gebelik elde etmesi gecikecek ve büyük olasılıkla çift infertilite nedeni ile tabibe başvurmak zorunda kalacaktır.
İlişkinin sıklığı yanı sıra zamanlaması da son derece kıymetlidir. İnsan dışında çabucak hemen bütün canlılar yumurtlama periyodunu bilirler. Östrus ya da kızgınlık periyodu olarak isimlendirilen bu devrede cinsel istekleri artar ve çiftleşirler. Hatta kedilerin bu özelliği pek çok espiriye de mevzu olmaktadır. Halbuki insanlarda durum farklıdır. Bayanda bariz bir kızgınlık devri yoktur ve pek çok bayan yumurtlama devrini fark edemez. Çeşitli formüller ile bayanın adet nizamı saptanır ve ovülasyon devri tespit edilebilir. Fertil periyot denilen hamile kalma mümkünlüğünün yüksek olduğu devirde bu nedenle gün çok bağ önerilir.
Cinsel münasebet ve fertilite ortasındaki bağ ile ilgili son nokta uygun halde bağda bulunmaktır. Tabiatta çok değişik hayvan cinsleri vardır ve bunların her biri soyunu devam ettirmek için farklı sistemler geliştirmiştir. Örneğin domuzlar sperm açısından çok cimridirler. Erkeğin penisi spiral biçimindedir ve dişinin vajinasına adeta vidalanır. Bu sayede tek bir sperm bile boşa gitmez. İnsanlarda bu usul sistemler mevcut değildir. Gerçekte bu tıp tekniklere gerek de yoktur.
İlişki sonrası semenin vajina dışına kaçması son derece olağandır. Pek çok bayan bunu gebelik talihi açısından olumsuz bir faktör olarak yorumlamakla birlikte gerçek bu değildir. Semenin dışarı gelmesi bağlantının uygun biçimde yapıldığının göstergesidir. Çocuk isteyen çiftlerde genelde önerilen erkeğin üstte olduğu durumlardır. İlgi sonrası bayanın en az 5 dakika sırt üstü yatması ve vajinal duştan kaçınması da öteki teklifler ortasındadır. Münasebet esnasında kayganlığı sağlamak gayesi ile kullanılan yapay hususlar spermler üzerinde ölümcül tesir yaratabileceğinden önerilmemektedir. Çok gerek duyuluyor ise petrol bazlı olanlar yerine sıvı parafin tercih edilmelidir.
İnfertiltenin geçmişe nazaran daha sık görülmesinin nedenlerinden biriside bayanların çalışma hayatı içinde daha fazla yer almalarıdır. Birçok bayan çocuk sahibi olmak için işinde yükselmeyi beklemekte bu nedenle de yaşı ilerlemektedir. Tekrar pekçok patron -ki buna çok büyük holdingler de dahildir- işe alacakları bayan çalışana muhakkak bir müddet hamile kalmama kısıtlaması getirmektedir. Vakit geçtikçe bayanın üreme potansiyeli azalmakta ve dolayısı ile infertilite daha sık karşımıza çıkmaktadır. Aslına bakılırsa bebek sahibi olmak için en uygun vakit diye birşey sözkonusu değildir.
Kadının üreme potansiyeli 20-30 yaş ortasında tepededir. 30 yaştan sonra azalan bu potansiyel 35 yaşından sonra keskin ve süratli bir düşüş gösterir. Bebek sahibi olmak için en uygun vakit hayli ferdî bir karardır. Lakin çeşitli nedenler ile çocuk sahibi olmayı geciktiren ya da geciktirmeyi düşünen şiftlerin karşısında öteki bir sorun daha vardır: Toplumsal baskılar. Çabucak her toplumda bilhassa aile büyükleri biran evvel torun sahibi olmak için baskı kurma eğilimindedirler. Medyada yer alan ve çiftlerin biran evvel bebek sahibi olmasını öneren yazılar da misal biçimde baskı ögesidir. Tüm bu faktörlerin tesiri ile yeni evli ya da uzun mühlet tesirli metotlarla korunmuş çiftler daha infertilite sınıfına girmedikleri halde sadece bayan 30 yaşına geldi diye hekim, hekim dolaşabilmektedirler.
Üreme potansiyeli azalıyor mu?
Bu soru hem husus ile ilgilenen doktorların hem de olayla direk ilgili olan çiftlerin karşılığını aradığı sorulardan biridir. Karşılık kesin değildir lakin muhtemelen önerme doğrudur. Bayanın evlenme yaşının artması, cinsel özgürlük ile birlikte cinsel yolla bulaşan hastalık oranlarındaki yükselme, nedeni bilinmemekle birlikte erkekte sperm sayısındaki küresel azalma bu durumun nedeni olabilir.
Sperm sayılarındaki azalma enteresan bir küresel müşahededir. Nitekim de son 15-20 yılda tüm dünyada yaygın olarak sperm sayılarında bir azalma eğilimi dikkati çekilmektedir. Bu durumun çevresel kirlenmeden mi yoksa çağdaş hayatın yüklediği gerilimden mi kaynaklandığı aşikâr değildir. Sevindirici olan ise üreme potansiyeli üzerindeki bu denli aksiliğe rağmen, yardımla üreme tekniklerindeki gelişmeler ve buna bağlı olarak artan muvaffakiyet oranlarıdır. Tekrar çağdaş insanın infertiliteyi tabu olmaktan çıkarması ve tedavi alternatiflerini şuurlu bir biçimde değerlendirmesi de kayda paha bir ilerlemedir.
