GEBELİKTE BESLENME

GEBELİKTE BESLENME

Beslenmeyle ilgili gebelikte kaliteli bilimsel çalışma yapmak birçok zorluk içerir:

• Beslenmenin, bebeğin gelişimini etkileyebileceği kritik devir net bilinmemektedir.

• Normal gebelikteki birçok fizyolojik değişiklikler

• Gebeliğe ahenkteki çok farklı ferdî farklılıklar

• İnsan hamilelerde çalışma yapılamaması

• İnsana uyarlanabilecek âlâ bir hayvan modelin olmaması

BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

İdeal olan, gebelik öncesi başlayan beslenme değişikliklerinin, gebelik boyunca ve lohusalıkta da tertipli gözden geçirilmesidir.

Tıbbi Hikayede Sorgulananlar:

Anne ve bebeği için beslenmeye bağlı sıhhat meseleleri hikaye ile aydınlatılır. Örneğin, nöral tüp defekli doğum hikayesi olan bayana, 0.4 mg yerine 4 mg folik asid önerilir.

Bir sorgulama ile beslenme alışkanlığı kıymetlendirilir.

1. Beslenme Alışkanlığı Sorgulaması

Ne yediğiniz ve yeme alışkanlıklarınız sıhhatinizi tesirler. Beslenme durumunuzun doğmamış bebeğiniz üzerinde de çok değerli tesirleri vardır. Lütfen aşağıdaki sorulara uygun yanıtınızı daire içine alınız:

Beslenme Davranışı

1. Aşağıdaki şikayetler sık olur mu?

Bulantı Kusma Mide yanması Kabızlık

1. Haftada en az 3 kere öğün atlar mısınız? Evet Hayır

2. Kilonuzu denetim etmek için yemek ölçü veya

çeşidini hudutlar mısınız? Evet Hayır

1. Özel bir diyet uyguluyor musunuz? Evet Hayır

2. Sağlık yahut inanç nedeniyle tüketmediğiniz bir

besin var mı? Evet Hayır

Besin Kaynakları

1. Beslenmeniz gerektiği kadar besleniyor musunuz? Evet Hayır

2. Yemek yardımı alıyor musunuz?

Kahvaltı Öğle yemeği Akşam yemeği Kupon

Yiyecek ve İçecekler

1. Dün neler içtiniz?

Meyve suyu Çay Türk kahvesi Filtre kahve

Soda Süt Bira Şarap

Su Alkollü içecek Diğer

1. Dün hangilerini yediniz?

Peynir Pizza Makarna Yoğurt Gevrek Mısır

Patetes Tatlı patates Yeşil salata Havuç Ispanak Turp

Bezelye Brokoli Taze fasülye Kabak Patlıcan Domates

Karnıbahar Başka sebze

Elma Armut Portakal Greyfurt Mandalina Muz

Ayva Kavun Karpuz Çilek Erik Kiraz Diğer

Kırmızı et Balık Tavuk Yumurta

Mercimek Kuru fasulye Nohut Öbür hububat

Salam Sucuk Pastırma Sosis

Kek Pasta Börek Hamur tatlısı Bisküvi

Cips Papates kızartması Donmuş gıda

Ekmek Dürüm Pide Öteki tahıllı ürünler

Bunlardan tam tahıl olan var mıydı? Evet Hayır

1. Dün yedikleriniz genel yemek biçiminiz mi? Evet Hayır

Yaşam Tarzı

1. Düzenli en az 30 dakika spor yapar mısınız?

En az haftada 3 sefer Evet Hayır

1. Sigara / tütün / puro / nargile içer misiniz? Evet Hayır

2. Alkol kullanır mısınız? Evet Hayır

3. Hangisini kullanırsınız?

Reçeteli ilaç Reçetesiz ilaç Diğer

2. Husus kullanımı: sigara, alkol, uyarıcı üzere.

3. Vitamin yahut bitkisel destekler: Folik asid evvelce alımını önerilirken bitkisel desteklerin güvenliği bilinmediğinden önerilmez. Kimi vitaminler de yüksek dozda ziyanlıdır (A vitamini gibi)

4. Kimi besinleri hiç almama, öğün atlama, özel diyetler: beslenme eksikliği nedenidir.

5. Diyet hikayesi, kilo alıp vermeler

6. Hastanede yatmayı gerektiren yahut ilaç kullanımı gerekn beslenme bozuklukları

7. Obezite ameliyat hikayesi: Kimi besinve vitamin eksikliği nedenidir.

BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Günde 3 öğünü, zerzevat, meyve, tam tahıl, az yağlı süt eserleri ve birkaç çeşit protein kaynağı (et, deniz eseri, süt ve süt eseri, bakliyat) içerecek formda beslenen bir kişi çoğunlukla kâfi besin alıyordur. Öğün atlayan, yüksek oranda karbonhidrat yahut yağ tüketen bir kişinin ise diyetisyene yönlendirilmesi gerekir.

Fizik Muayene

Boy ve kilo ölçülerek ‘Vücud Kütle İndeksi’ (VKİ) (Body Mass Index=BMI) hesaplanır. Gebelik öncesi kilo biliniyorsa kaydedilir. Türk toplumu için gebelik öncesi VKİ= 18.5 – 24.9 kg/m2 ortası olağandır. Bilhassa, besin eksikliğini ve tibbi rahatsızlıkları işaret edecek bulgular istikametinden muayene yapılır.

GEBELİK ÖNCESİ TAVSİYELER

Folik asid, 0.4 mg/gün alınmalı. Diyabet, fenilketonüri üzere metabolik hastalığı olanlarda, metabolik denetim belirteçleri olağan hudutlarda olmalı. Obez olanlar, kilo vermeli.

GEBE İÇİN TAVSİYELER

Gebelikte sağlıklı beslenmenin temel bileşenleri şunlardır:

• Uygun kilo alımı

• Yeterli, lakin çok olmayan kilo alımını sağlayacak ölçüde her çeşit, muamele görmemiş besin tüketimi

• Uygun vitamin ve mineral desteği

• Zararlı hususlardan kaçınma (alkol, sigara gibi)

• Güvenli besin tüketimini

GEBELİKTE KİLO ALIMI

Anne yaşı, gebelik öncesi kilo ve çoğul gebelik gözönüne alınarak gebelikte kilo alımı belirlenir. Gebelik öncesi kilo ve gebelikte kilo alımının, yenidoğan kilosu ve gebelik müddetine, birbirinden bağımsız, ancak birlikte, daha da fazla tesirleri vardır. Örneğin, zayıf olup gebelikte az kilo alanlarda düşük doğum tartılı yenidoğan, erken doğum ve tekrarlayan erken doğum oranı daha fazladır. Obez bayanlar da ise iri bebek, erken doğum, miyad aşımı ve başka kimi gebelik sıkıntıları daha sık görülür. Obezlerde gebelik öncesi önerilen ülkü diyet, istikrarlı, düşük glisemik indeksli eserlerden oluşan, azamî %30’u yağ, % 15-20’si protein olan ve işlenmemiş tam tahıl, meyve, zerzevat ve hububata tartı veren diyettir.

Gebelikte kilo alımı ferdî ele alınmasına karşın, ekseriyetle tekiz gebeliklerde önerilen ise şöyledir:

●VKİ < 18.5 kg/m2 (düşük kilo) – kilo alımı 12.5 – 18.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.5 kg/hafta

●VKİ = 18.5 – 24.9 kg/m2 (normal kilo) – kilo alımı 11.5 – 16.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.5 kg/hafta

● VKİ = 25.0 – 29.9 kg/m2 (kilolu) – kilo alımı 7.0 – 11.5 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.25 kg/hafta

● VKİ ≥ 30.0 kg/m2 (obez) – kilo alımı 5 – 9.0 kg

İlk 12 hafta 0.5 – 2 kg; sonrasında 0.25 kg/hafta

BESİN TEKLİFLERİ: KALORİ

Kalori alımı, yenidoğan kilosunu belirleyen ana etkendir. Olağan kiloda tekiz gebeliği olan bir annenin, hamile olmayana nazaran kalori muhtaçlığı %17 arttığı için birinci 12 haftadan sonra uygun kilo alımı için günlük kalori alımını 300 kcal arttırması kafidir. Lakin, bu gereksinim yüksek besin yoğunluğunda olmalıdır. Yani, 100 kilokalorideki protein, vitamin ve mineral oranı kıymetlidir. Birinci 12 haftada ise bu türlü bir gerek yoktur. Yeniden de, güç muhtaçlığının yaş, kilo, uzunluk ve günlük aktivite ile değiştiğini unutmamak gerekir.

BESİN TEKLİFLERİ: PROTEİN

Protein, günlük hamile diyetinin %20’sini oluşturmalıdır. Tüm gebelik boyunca 1 kg protein tüketimi gerçekleşir ki bunun birçok son 6 aydadır. Bu gereksinimi karşılamak için 1.1 g/kg/gün protein alımı (yaklaşık günde azamî 60 gr) önerilir (gebe olmayanlarda bu 0.8 g/kg/gün’dür). Hayvansal protein tüketirken yağ da alındığını unutmamak gerekir. Beslenme yetersizliği olan bayanlarda protein desteğinin gebelik sonuçlarında uygunlaştırıcı bir tesiri görülmemiştir.

BESİN TEKLİFLERİ: KARBONHİDRAT VE YAĞ

Karbonhidrat—İhtiyaç 175 g/gün (gebe olmayanda 130 gr/gün). Hamile diyetinin %50’si karbonhidrat olmalıdır.

Yağ—Alınan yağ ölçü ve çeşidi, doğum tartısı, gebelik mühleti ve nörolojik gelişimle bağlıdır; lakin, çalışma sayısı az ve sonuçlar çelişkili olduğundan gebelikte alınması gereken ülkü yağ tipi ve ölçüsü net değildir. Trans yağ asitleri, annenin aldığı ölçüyle orantılı olarak bebeğe geçer. Trans yağ asitlerinin, bebeğin büyüme ve gelişimine olumsuz tesirinden ötürü tüketilmemesi önerilir. Günlük yağ tüketimim, hamile diyetinin %30’undan fazlasını geçmemelidir.

ÖRNEK OLAĞAN HAMİLE DİYETİ

Tipik bir gebelikte kalori muhtaçlığı çok artmamasına karşın, birtakım besin ihtiyacının izafi fazla olmasından ötürü, hamileler yüksek kalitede besinden ağır besin tüketimine odaklanmalıdır; gereksiz kalorili yemek ve içeceklerden uzak durmalıdır.

Normal bir hamilenin örnek diyeti besin piramidine uygun olarak şunları içermelidir: 6-11 porsiyon tahıl, 3-5 porsiyon zerzevat, 2-4 porsiyon meyve, 3-4 porsiyon süt-süt eseri, 2-3 porsiyon et, tahıl yahut hububat; ve 1 porsiyon tatlı. Toplam güç muhtaçlığı, vücud kütle endeksine nazaran değişir, lakin ortalama 2500 kcal/gün’dür. Haftada 2-3 porsiyon balık da önerilir.

BESİN TEKLİFLERİ: MİKROBESİNLER

Yeterli beslenmeyen hamilelere, multivitamin desteği önerilir. Besin eksikliği riski olanlar ise çoğul hamileler, sigara içenler, 19 yaş altı hamileler, vejeteryanlar, husus bağımlıları ve laktaz eksikliği olan gebelerdir.

BESİN TEKLİFLERİ: MİKROBESİNLER

Multivitamin içeriği esere nazaran değişir. En azından, yalnızca diyetle alınmayan anahtar mineral/vitamin içeriği şöyle olmalıdır:

●Demir – 30 mg

●Folat – en az 0.6 mg

●İyot – en az 150 mcg

İyi beslenen bir hamilenin bunlar dışında gereksinimi olmayacaktır; lakin, bir beslenme uzmanı tarafından besin eksikliği kıymetlendirilmesi gereken hamileler de vardır.

Erişkin hamile ve emziren lohusada vitamin ve mineraller için günlük önerilen ve tolere edilebilen üst hudutlar

MİKROBESİNLER: DEMİR

İyi dengelenmiş besin bile kâfi demiri sağlayamadığı ve demirin emilimi güç olduğundan mutlak hamile desteği önerilir. Gebelik ve lohusalık devrinde toplam demir kaybı 1000 mg’dır. Ağızdan alınan demirin fakat %10’u emilebilir. C vitamini demir emilimini arttırır. Çinko ile birlikte alındığında emilimi azalır. Kansızlığı olmayan hamilede 30 mg/gün demir alımı önerilir ki birçok vitamin desteğinde vardır. Demir eksikliği olanlarda ise (birinci ve üçüncü üç ayda Hb <11 g/dL yahut ikinci üç ayda Hb ≤10.4 g/dL ve serum ferritin düşük), kansızlık düzelene kadar ek 30 - 120 mg/gün demir önerilir. Demir ilacı yan tesiri olanda haftada 1-3 defa alınması bile doğumda kansızlığı önlemek için kafidir.

MİKROBESİNLER: KALSİYUM

Düşük kalsiyumun hem anne hem de bebek açısından olumsuz sonuçları izlenmiştir; lakin, direk tesir mi yoksa yalnızca bir göstergeç mi? oldukları net değildir. Bebeğin iskelet gelişimi tüm gebelikte 30 gr kalsiyum gerektirir, bilhassa son üç ayda. Bu da kolay kolay annenin depolarından sağlanır. 19-50 yaş kümesi hamile ve emzirenlerde günlük önerilen elementer kalsiyum 1000 mg’dır (14-18 yaş kümede ise 1300 mg). Gebeliğe bağlı oluşan fizyolojik değişiklikler barsaklardan kalsiyum emilimini arttırır. İstikrarlı ve yeterli bir beslenme varsa desteğe gerek yoktur. Kalsiyum emilimini sağlamak için D vitamini kuraldır. Kalsiyum desteği, erken doğum yahut düşük doğum yükünü azaltmaz. Gebelikte tansiyon yüksekliğini önlemedeki rolü için daha çalışma sonucuna gerek vardır.

MİKROBESİNLER: D Vitamini

Düşük D vitamininin hem anne hem de bebek açısından olumsuz sonuçları izlenmiştir; lakin, direk tesir mi yoksa yalnızca bir göstergeç mi? oldukları net değildir. Vitaminin aktifleşmesi için güneş ışığına gerek vardır. İstikrarlı beslenme gereken vitamin ölçüsünü sağlar. Hamilelerde D vitamin eksikliği araştırılması önerilmez. Birtakım kuruluşlar üreme çağı bayanlarda hamile olsun olması 600 IU günlük alım önerir. Kimileri ise daha fazla ispat olana kadar 400 IU’yi kâfi bulur. Birden fazla multivitamindeki ölçü 400 IU’dir, lakin 200 IU, 1000 – 1200 IU olan da vardır. Kimi eserlerde D vitamini, ergokalsiferol (D2 vitamin) formundadır. D3 (kolekalsiferol) ise daha kolay etkinleştiği ve serum 25-hidroksivitamini daha aktif yükselttiği için tercih edilir. Multivitamin içeriği bu açıdan denetim edilmelidir. Önerilen dozdan fazla D vitamin desteği, tartışılan aktüel bir bahistir. Lakin, ne anne ne de bebek açısından mümkün berbat sonuçlarda güzelleşme sağladığına dair net ispat bugün için şimdi yoktur.

MİKROBESİNLER: FOLİK ASİD

Nöral tüp defektini önlemek için gebelik öncesi en az bir ay ve gebeliğin birinci üç ayı boyunca günde 0.4 mg folik asid alımı önerilir. Sonrasında önerilen doz 0.6 mg/gün’dür. Birinci 3 ayda mutlak devam edilmelidir. Kimi risk kümesinde daha yüksek doz önerilir. Nöral tüp defekti olan fetus hikayesi olanda 4 mg/gün önerilir. Emzirme periyodunda ise 0.5 mg/gün alınmalıdır.

MİKROBESİNLER: İYOT

İyot eksikliğinin potansiyel ziyanı, anne ve fetus/yenidoğanda hipotiroididir (tiroid bezinin az çalışması). İyot, olağan beyin gelişimi ve nöropsikolojik gelişim için gereklidir. İyot eksikliği ise kimi çevresel kirlilik casuslarına (tiyosiyanat, nitrat, perklorat) karşı hassaslığı arttırır. İşlenmiş besin tüketiminin artması, iyot eksikliğini arttırır. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), hamile ve emzirenlerde günlük 250 mcg iyot alımı önerir. Hamilede 220 mcg, emzirende 290 mcg öneren kuruluşlar da vardır. DSÖ’nün teklifini karşılamak için gebelik planlayan, hamile ve emzirenler ağızdan multivitamin olarak potasyum iyot formunda 150 mcg iyot içeren tabletleri önerir. Birçok multivitaminde bulunmadığı unutulmamalıdır. Ülkemizin iyot eksikliği açısından riskli bölge olduğu gözönüne alınırsa iyot desteği gereklidir. İyot için üst sağlam hudut 1100 mcg/gün’dür ki hamile, emzirenler ve evvelden tiroid bozukluğu olanlar fazla iyot yan tesirine daha duyarlıdır

PRENATAL VİTAMİN DESTEĞİ

Standard prenatal vitamin içeriği şöyle olmalıdır:

• Demir – 30 mg

• Çinko – 15 mg

• Kalsiyum – 250 mg

• Vitamin B6 – 2 mg

• Folik asid – 0.4 mg

• Vitamin C – 85 mg

• Vitamin D – 15 mcg

Tabii ki içerik firmadan firmaya değişir. Vitamin desteği kişiselleştirilmelidir. Olağan bir hamile istikrarlı besleniyorsa demir, folik asid ve iyot dışında hiçbirşeye muhtaçlık yoktur. Fakat, önerilenden daha fazla kullanılma nedenleri olarak besin eksikliğini saptamanın zorluğu; kullanımın, kullanılmamaya bağlı oluşabilecek risklerin önüne geçmesi ve hamilenin ruhsal kendini yeterli hissetmesi söylenebilir.

VİTAMİN DOZ AŞIMI

Vitamin yahut minerallerin çok dozda alımı da zaralıdır.

●A Vitamini – Birtakım besinlerde (karaciğer gibi) A vitamini bol bulunur. Birtakım kümeler hamilede ciğer tüketimini önermez. İçeriği 5000 IU (1500 mcg)’den fazla multivitaminlerden kaçınmalıdır. A vitamin dozu, 10,000 IU/gün (1 IU = 0.3 mcg retinol)’den fazla ise bebekte kalıcı yapısal hasar yapar. Afa-karoten ise bebekte hasar yapmaz.

●İyot –Aşırı iyot alımı, bebekte guatr (hipotiroidi) nedenidir. Muteber üst hudut 1100 mcg/gün’dür. Fetal hipotiroidi günde 12.5 mg ve 2.3-3.2 mg iyot alan hamilelerde bildirilmiştir. WHO /UNICEF hamilelerde 250 mcg günlük alım önerirken, Amerikan Tiroid Birliği ve Endokrin Topluluğu hafif iyot eksikliği olan bölgelerde 150-500 mcg/gün iyot önerir.

●D Vitamini – Toksik doz çok net değilse de üst sağlam hudut günde 100 mcg (4000 IU)’dir.

●E Vitamini – Yalnızca bir çalışmada yüksek dozda doğumsal, yapısal kalp hastalığı yaptığı bildirilmiştir.

MERAK EDİLENLER

Kesinlikle sonlandırılması yahut uzak durulması gerekenler ise birtakım balık tipleri, yüksek doz kafein, yıkanmamış meyve/sebze, pastörize edilmemiş süt/süt eserleri ve çiğ/az pişmiş ettir.

Vejeteryan Diyet

Hayvansal eserlerden kaçınma derecesine nazaran farklı tiplerde vejeteryan diyeti olduğundan, tüketilen besin tipi, ölçüsü ve çeşidine nazaran ferdî değerlendirilmelidir. Vejeteryan diyet gitgide sık tercih edilmektedir. Uygun dengelenmiş vejeteryan diyet, kâfi kalori ve besin içeren süt ve süt eserlerinden oluşur; destek muhtaçlığı olmamalıdır. Tüm hayvansal eserleri reddedenlerde (vegan diyet) demir, esansiyel amino asidler (sadece birtakım besinlerle alınan protein yapı taşları), eser mineraller (çinko gibi), B12 ve D vitamini, kalsiyum, yahut kompleks yağlar (n-3 yağ asidleri gibi) kâfi alınamaz. Ayrıyeten, bu çeşit diyetde hamile için gereken kalori de yetersizdir. Bunlar gözönüne alınarak 400 IU/gün D vitamini, 2 mcg/gün B-12 vitamini ve gereken güç sağlanması önerilir.

Glutensiz beslenme

Çok tanınan bir husus olmasına karşın bu cins beslenmenin, Çöliak hastalığı ve glüten hassaslığı dışında hasta olmayanlarda hiçbir yararı yoktur. Hamilelerde glütenden kaçınmak tiamin, riboflavin, niasin, folat, ve demirin yetersiz alımına nedendir

Çocukta allerjiyi önlemek için besin kısıtlaması

Bu mevzudaki datalar bu türlü bir uygulamayı desteklememektedir. O yüzden, hamileler olağan beslenmeye devam etmelidir. Fakat, anne sütü, allerji riskini azaltabilir.

Laktoz İntoleransı

Laktoz intoleransı olanlarda bilhassa gebeliğin son üç ayında şikayetler hafifler. Bu rahatsızlıkta süt/süt eserleri kâfi tüketilemediğinden sorun kalsiyum eksikliğidir. Destek gerekir. Günlük kalsiyum alımı, 600 mg’dan az (kalsiyumdan güçlü bir posiyon besin) ise destek gerekir. Günlük bölünmüş doz 500-1000 mg olmalı. Azamî tolere edilen doz ise 2500 mg/gün’dür. Şayet hiçbir süt eserini tolere edemiyorsa ve gün ışığını az alıyorsa D vitamini (400 IU/gün) de gerekir. Endüstriyel ‘laktaz’ eserlerinin güvenilirliği bilinmemektedir. İnsanlarda olağanda olan beta-galaktozidazdır.

Tatlandırıcılar

Aspartam, sukraloz, sakkarin, asesülfam potasyum yahut steviosit içeren tatlandırcıların ‘kabul edilebilir günlük doz’ hududunda kullanıldıklarında, doğumsal anomalileri arttırdıklarına dair delil yoktur. ‘Kabul edilebilir günlük doz’ ömür uzunluğu bir sıhhat sorunu oluşturmadan günde alınabilen ölçü olarak tanımlanır. Ortalama tatlandırıcı kullanımı ekseriyetle bu sonun altındadır. Örneğin, aspartam için bu ölçü 50 mg/kg/gündür. Bir kutu diyet kolada 355 ml’de 131 mg aspartam bulunur. Sakkarin ve sukraloz için 5 mg/kg/gündür, asesülfam potasyum için 15 mg/kg/gün, ve steviosit için 4 mg/kg/gündür. Sakkarin alan hamile farelerin yavrularında, mesane kanser riski artışı gözlendiğinden ve alternatifi olmasından ötürü, hamilelerde kullanılmaması mantıklıdır. Aspartamın hamilelerde inançlı olduğu meslek kuruluşları tarafından bildirilmiştir.

Flor Alımı

Gebe olsun olması bayanlarda ve emzirenlerde önerilen flor alımı 3 mg/gün’dür. İçme suyuna flor katılmayan bölgede yaşayanlarda eksiklik olabilir. Yeniden de bunu belirlemek zordur, zira içeceklere, endüstriyel eserlere eklendiği üzere çayda ve kimi deniz eserlerinde de vardır. Meslek kuruluşları hamilede flor desteğini önermez zira süt dişi yapısına eklenmez ve sonraki devirde de çürük oranını azaltmaz. Florun asıl tesiri, dişler çıkmaya başlarken ve bölgesel tesirlidir; yani, su yahut ağız çalkalama solüsyonlarındaki florun çıkmakta olan diş yapısına katılması kelam hususudur. Çok flor alınmasının yenidoğanda bir ziyanı yoktur zira plasentadan fazlasının geçişi engellenir.

Açlık

Gebelerde 12 – 18 saatlik açlık sonrası, ‘hızlanmış açlık’ tablosu gelişir. Güç gereksinimi için yağlar yakılmaya başlar ve yağ asitleri oluşur. Kan-beyin bariyerinden yağ asitleri geçer ve beyefendisine ulaşır. Yağ asitlerinin beyefendisine toksik tesiri olduğunu söyleyen müellifler yanında, uzamış açlık devirleri olan hamilelerden doğanlarda erişkin periyotta kimi metabaolik rahatsızlıkların olabileceğini söyleyen muharrirler da vardır.

BESİN GÜVENLİĞİ

Besinlerle bulaşan hastalıklar, doğumsal anomali, düşük, erken doğum ve anne karınında bebek vefatına neden olabilir

Besinlerle Bulaşan Hastalıklar

Gebelikte sorun çıkarabilecek besinlerle bulaşan hastalıklar şunlardır:

●Toksoplazmozis – Kedi pisliği ile enfekte toprağın bulaştığı çiğ/az pişmiş et/et eserleri, meyve, zerzevat ve kontamine filtre edilmemiş su ile bulaşır.

●Listeria monositogenez – Hem zerzevat hem de hayvansal eserlerle bulaşır. Uygun pişmiş yemeklerle bulaşması kelam konusu değildir. Sıklıkla muamele görmüş, meze tipi etlerle, sosisle, yumuşak peynirle, tütsülenmiş deniz eserleri ve ekmeğe sürülebilen etlerle bulaşır. Fakat, çiğ zerzevat, meyve ile de bulaşır.

●Brusella – Mikrobun bulaştığı pastörize edilmemiş süt/süt eserleri yahut çiğ etle bulaşır.

Besin Güvenliği

Besinlerle bulaşan hastalıklardan korunma için önerilenler şunlardır:

●İyi şahsî bakım uygulaması (sık el yıkama)

●Sadece güzel pişmiş yumurta, et, süt ve mandra eseri tüketme

●Pastörize edilmemiş eser kullanmama

●Meyve ve zerzevatları daima akan su altında en az 30 saniye yıkayarak tüketme

* Karaciğer yüksek dozda A vitamini içerdiğinden az tüketmek.

●Çiğ et, balık ve mandra eseri ile temas etmiş tüm mutfak aletlerini sıcak sabunlu su ile yıkayın. Mutfak tezgahını ise 250 ml su içine bir çay kaşığı çamaşır suyu karışımı ile 10 dakika bekletilerek temizleyin.

Balık Tüketimi

Gebelerin yalnızca pişmiş balık yemesi önerilir. ‘Suşi kıvamında’ uygun kurallarda dondurulmuş çiğ balıkdan yapılan eserlerin çoklukla inançlı olmasına karşın, bilmeden yenilmesi sakıncalı olmasa da ileriki periyotlarda önerilmez. Balık, omega-3 olarak da bilinen iki n-3 uzun zincir doymamış yağ asidinin temel kaynağıdır: dokosaheksaenoik asit (DHA) and eikosapentaenoik asid (EPA). Olağan beyin ve retina gelişimi için DHA gereklidir ki bedenin kâfi oranda üretmesi mümkün değildir. Bu yüzden balık tüketimi önerilir. Balık çeşidine nazaran haftada 2-3 porsiyon balık tüketilmesi 200 mg/gün DHA alımına denk gelir. Yağlı balıklarda içerik daha fazladır.

Balıklar da etraf kirliliğinden etkilenir. Metilciva oranı yüksek balık tüketimi, önemli merkezi hudut sistemi hasarı, hafif entelektüel, motor ve psikososyal bozukluğa neden olabilir. Yüksek dozda civa içeren uzun ömürlü ve iri balıklar olan kılıç balığı, köpek balığı, iri uskumru ve kiremit balığı hamilelerde önerilmez. Civa oranı düşük deniz eserlerinin 340 gr/hafta yenmesi teklifli ki bunlar karides, konserve diyet beyaz tuna balığı, somon, morina ve kedi balığıdır. ‘Beyaz’ tuna balığında, konserve diyet tunadan daha fazla civa bulunur. Birtakım otörler haftada en fazla 170 gr (bir öğün) beyaz tuna balığına müsaade verirken kimileri ise hamilede tuna balığının her türlüsünden kaçınılmasını önerir. Taze su balıklarının ise haftada bir öğünden fazla tüketilmesi önerilmez. Mahallî balıkçınızdan eserlerin kaynağı ile ilgili bilgi almakta fayda vardır.

Gebede omega-3 desteğinin bebeğin zihinsel gelişimine olumlu tesirine dair ispat yoktur. Balık tüketmeyen hamilelere başka omega-3 kaynakları önerilir. Maksat günde 200 mg DHA alınmasıdır. DHA katkılı yoğurt, süt ve yumurtalar bulunmaktadır.

Kafein Tüketimi

Gözlemsel çalışmalar, kafein tüketimi ile düşük, erken doğum, ve gelişme geriliği ortasında bağlantı ortaya koymuştur. Bu gözlemlerdeki sorun kafein ölçüsünün net belirlenememesidir zira kahve çeşidi, bardak boyutu, hazırlanış hali ile kafein oranı değişmektedir. Bu yüzden, hamile kalmaya çalışan ve hamilelerde önerilen günde en fazla 200-200 mg kafeindir.

Bitkisel Ürünler

En sık bitkisel çay olmak üzere, gebelikte birtakım şikayetleri rahatlatmak (bulantı gibi) için kullanılırlar. Kimi kültürlerde düşük ve erken doğumu önlemek, doğumu başlatmak yahut rahim ağzı olgunlaşması için de kullanılırlar. Bu eserlerin uygun doz ve kullanım biçimi için bir ortak görüş yoktur. Genel olarak gebelikte bitkisel eserlerden kaçınmak önerilir. Hem kullanılan başka ilaçlarla etkileşim hem de eserlerde doz manasında denetim olmadığından inançlı değillerdir.

ÖZELLİKLİ DURUMLAR

Egzersiz

Düzenli antrenman hamilelerde önerilse de atletlerde gebelik muhtaçlıkları farklıdır. Atlet hamileler, hem antrenman hem de dinlenme sırasında gebelikte daha fazla karbonhidrat kullanırlar. Bu yüzden, kan şekeri düşüklüğüne eğilimlidirler. İdman sırasında şeker tüketildiğinden fetusa giden oran azalır. Artmış gereksinimi karşılamak için daha çok şeker (glikoz) tüketmeliler.

Adolesan gebeler

Adolesan gebeninde güç alımı özelliklidir. Esasen kendileri büyüme evresinde olduğundan daha çok güç tüketirler. Ayrıyeten, vücud imaj korkusuna bağlı kilo alımı yetersiz olabilir. Beslenme uzmanı dayanağı gerekir bu yaş kümesinde.

Çoğul gebelik

Çoğul gebeliklerde besin muhtaçlığı artar. İkiz hamilelerde önerilen kilo artışı 16-20 kg’dır. Bunun içinde tekiz hamilelerden günde 150 kilokalori daha fazla alınması gerekir. Yeniden de muhtaçlıklar gebelik öncesi kiloya nazaran ayarlanmalıdır. Önerilen folik asid 1 mg/gün ve B6 vitamini 2 mg/gün’dür. Bilhassa, demir gereksinimi da artar.

Hiperemezis gravidarum

Erken gebelikte sık görülen bir tablodur. Birinci 3 ayda, kilo alımının fetusun gelişimine bir katkısı yoktur. Hiperemezis de bu yüzden fetusu olumsuz etkilemez. Birinci olarak yemek ölçüsü azaltılır. Sık ve az ölçüde yenir. Bu yarar etmezse B6 vitamini 25 mg günde 3 sefer verilir. Çok şiddetli ve hiçbirşey yenilemez duruma gelirse hastaneye yatırılarak damar yolundan şekerli sıvı desteği yapılır. Nadiren, damar yolundan beslemek gerekebilir.

Beslenme bozukluğu

Üreme çağı bayanlarda beslenme bozuklukları sıktır. Anoreksia nevrozada gebelik elde edilmesi zordur. Bu yüzden, hamilelerde görülmez. Lakin, bulimia hamilelerde olabilir. Birinci 3 ayda bulimia fetusu etkilemez. Devam ederse, önemli güç kısıtlaması nedeniyle, fetusta gelişme geriliği olabilir. Psikiyatrist dayanağı kaidedir.

Emilim bozuklukları

Hem emilim bozuklukları hem de enflamatuar barsak hastalıkları fetal gelişimi olumsuz tesirler. Yakın ultrason takibi ile erken devirde gelişme geriliği yakalanabilir. Özel diyet ve destekler gerekebilir. Gastroenterolog konsültasyonu kuraldır.

Mide küçültme ameliyatları

Son 20 yılda artan obeziteye paralel olarak mide küçültme ameliyat sıklığı da artmıştır. Bu operasyon sonrası gebelik sıklığı da artar. Birden fazla infertil olan hastalar kilo verince, sıklıkla resen hamile kalır.

Farklı tipte operasyonlar vardır. Bir kısmı yalnızca küçültücü, bir kısmı ise emilime mahzur olacak biçimdedir. İkinci kümede protein emilim bozukluğu, kansızlık, vitamin (B12, folik asid, A, D, E, K) ve kalsiyum eksikliği görülür. Bu operasyon sonrası süratli kilo verme etabında hamile kalınması önerilmez.

Hepsinin gebelik öncesi besin danışmanlığı alması ve gereğinde B12 vitamini, folik asid, kalsiyum ve demir desteği alması önerilir. Bu ameliyatları geçirenlerde, gebelik diyabeti, gebelikte hipertansiyon, iri bebek ve sezaryan oranları azalmıştır. Perinatoloji konsültasyonu önerilir.

SONUÇ

İdeal olan, gebelik öncesi başlayan beslenme değişikliklerinin, gebelik boyunca ve lohusalıkta da nizamlı gözden geçirilmesidir.

Gebelik öncesi folik asid başlanmalı, varsa metabolik hastalık denetim altına alınmalı ve obez olanlar kilo vermelidir.

Günde 3 öğün, zerzevat, meyve, tam tahıl, az yağlı süt eserleri ve birkaç çeşit protein kaynağı içerecek halde beslenen bir kişi çoğunlukla kâfi besin alıyordur.

Gebede sağlıklı beslenme temelini, uygun kilo alımı; kâfi kilo alımını sağlayacak ölçüde her çeşit, muamele görmemiş besin tüketimi; uygun vitamin ve mineral takviyesi; ziyanlı unsurlardan kaçınma ve inançlı besin tüketimini oluşturur.

Normal kiloda tekiz gebeliği olan birinin birinci 12 haftadan sonra günlük kalori alımını 300 kcal arttırması kafidir.

Gebenin gereksinimi, 175 g/gün karbonhidrat ve 1.1 g/kg/gün proteindir.

Yeterli beslenmeyen ve besin eksikliği riski olan hamilelere, multivitamin desteği önerilir.

Diyetle alınmayan anahtar mineral-vitamin içeriği folik asid, demir ve iyottur.