Aile planlamasına daha geniş açıdan bakıldığında; bu yüzyılda insan nüfusundaki süratli artış insanın varlığını tehdit etmektedir. Bugünkü süratiyle dünya nüfusu 47 yıl içinde iki katına çıkacaktır.
Ergenlikten perimenopoza kadar bayanlar çocuk sahibi olma yahut ondan kaçınmayla karşı karşıyalardır. Sonuçta her bayanın istediği vakitte istediği sayıda çocuk sahibi olması en doğal hakkıdır.
Oluşabilecek gebeliğin kalıcı olarak önlenmesine, tıp lisanında ”Sterilizasyon”, bu gayeyle kullanılan yollara “Sterilite”, süreksiz olarak önlenmesine “Kontrasepsiyon”, bu gayeyle kullanılan sistemlere ise “Kontraseptif” usuller denir.
Aile planlamasında birincil amaç anne ve doğacak bebeklerin sıhhatini korumaktır. Sık aralıklarla oluşan gebeliklerde anne beden sıhhati riske girmekte birebir vakitte doğacak bebeklerde düşük doğum yükü, anomali bebek, bebek vefatı üzere olaylarla daha sık karşılaşılmaktadır.
Kontrasepsiyon Yöntemleri
Doğal kontrasepsiyon yöntemleri
Yüzyıllardan beri insanların kullandığı usullerdir. Halk tarafından yaygın olarak kullanılmasına rağmen güvenirliği düşük olup risk oranı %30 üzere küçümsenmeyecek seviyelerdedir.
Kadında doğal kontrasepsiyon yöntemleri
Vajen yıkanması: İlgi sonrası vajina (Hazne)’nın yıkanması, korunmak açısından büsbütün etkisiz olmasının yanısıra, vajen Ph’sını bozmakta, bunun sonucunda vajinal enfeksiyon riski artmaktadır.
Takvim prosedürü: Doğuganlık ve yumurtlama belirtilerine dayalı bir formüldür. Belirtiler izlenerek hangi günler gebe kalma mümkünlüğü fazla olduğu tesbit edilir. Çocuk isteniyorsa bu günlerde korunmasız ilgide bulunulur. Çocuk istenmiyorsa bu günlerde korunmaya dikkat edilir. Tertipli mensturel siklus’a (düzenli adet gören) sahip olan bayanda adetin başladığı günden 14 gün sonra yumurtlama gerçekleşir. Beden ısısında artış, göğuslerde gerginlik ve hassasiyet, kasık ağrısı, yumurta akı kıvamında beyaz sünen akıntı yumurtlamanın bayan tarafından fark edilebilen belirtileridir. Yumurtlamadan sonra akıntının niteliği değişir. Daha koyu kıvamda ve yapışkan olur. Takvim metodunda adetin 11.-18.günleri (Adet’in başladığı gün 1. gün kabul edilir.) gebe kalma mümkünlüğü en fazla olan günlerdir. Bayanda adet düzensizliği ve belirtileri fark edememe durumlarında bu sistemin geçerliliği azalıp risk oranı yükselir.
Laktasyon Amenoresi: Halk ortasında süt muhafazası diye bilinir. Emziren annelerde adet tertibi birkaç biçimde olabilir. Emzirdiği halde olağan her ay sistemli adet görebilir. Emzirdiği sürece hiç adet görmeyebilir yahut aralıklı sistemsiz adet görebilir. Unutmamalı ki emziren annenin adet nizamı ne biçimde olursa olsun hamilelikten esirgeyici özelliği yoktur. Bilhassa emzirmenin 6. ayından sonra çiftler, emzirmeye mani olmayan faal korunma yollarından birini seçmelidirler.
Erkek’te doğal kontrasepsiyon yöntemleri
Coitus İnterruptus: Halk lisanında geri çekilme yahut dışarı boşalma olarak bilinen bu metot de hamile kalma riski yüksektir. Ayrıyeten uzun müddet bu usulle korunan çiftlerde erkekte ruhsal sorunlara yol açabilmektedir
Tıbbı kontrasepsiyon yöntemleri
Çağdaş ve aktif korunma usulleri olup güvenirliği %99’a kadar varabilmektedir.
Kadında çağdaş ve tıbbı kontrasepsiyon yöntemleri
- Vajinal bariyerler: Diyafram,fitil,spermisid kremler;
- Diyafram: Rahim ağzına takılır.Vajende bulunan spermlerin rahim içine girmesini maniler.
- Spermisid kremler: Spermlerin döllenme kabiliyetini yokeder.
- Vajinal fitiller: Münasebetten 10-15 dk evvel vajene yerleştirilir,ilişkiden 6 saat sonrasına kadar vajen herhengi bir biçimde yıkanmaz. Her alakadan evvel yeni bir fitil kullanılır. Bu sistemler combine edilerek bir ortada da kullanılabilir.Böylece aktiflikleri artar. Emzirmeye rastgele yan tesirleri bulunmadığından emzirenlerde bu formüller önerilebilir.
Rahim İçi Araç(RİA): Spiral diye bilinir.
Gebelikte korunma sistemi: Yumurtanın rahime ulaşmasını ,spermlerin yumurtaya ulaşmasını mahzurlar. Buna karşın yumurta döllense bile, spiral rahim içi ortamı bozarak döllenmiş yumurtanın yuvalanmasını önler. Spiral kullanım müddeti azamî 5 yıldır. 5 yıldan sonra RİA+gebelik, spiralın ipinin kopması, Spiral+Dış gebelik olasılıkları arttığından kesinlikle değiştirilmelidir. Spiraller gereç bakımından bakırlı olanlar ve hormonlu olan tipleri mevcuttur. Hormonlu spiraller fakat hastaya özel durumlarda ve kesinlikle jinekoğun uygun gördüğü vakit takılabilir. Spiral takılmadan evvel jinekolog tarafndan hastanın ayrıntılı muayenesi yapılmalı ve spiral takılmasına mani bir durum olmadığı tesbit edilmelidir. Vajinal enfeksiyon, Serviakl erozyon (Rahim ağzıında yara) varsa hastanın tedavisi yapıldıktan sonra spiral takılır.
Spiral’ın önerilmediği durumlar:
- Hiç doğum yapmamış bayanlar,
- Geçirilmiş Pelvik enfeksiyon hikayesi (Kadın genital organ iltihapları),
- Hipermenore (Adet’in bol ve uzun sürmesi),
- Tanısı konulmamış vajinal kanamalar,
- Daha evvel Dış Gebelik geçiren bayanlar,
- Dismenore (Ağrılı adet görme),
- Myoma Uteri (Rahim’de güzel huylu ur),
- Allergen bünyesi olanlar.
Spiral ne vakit takılır?
Spiral takılması için en uygun vakit hastanın adetli olduğu günlerdir. Bu günlerde bayanın gebe olma mümkünlüğü yoktur. Rahim ağzı açık olduğundan süreç daha kolay ve ağrısız geçer. Spiral takıldıktan birkaç gün sonrasına kadar kramp üslubunda kasık ağrısı olabilir. İki hafta mühletince cinsel alakada bulunulmamalı, her 6 ayda en geç 1 yılda spiral denetim ettirilmelidir. Spiral müddeti dolduğunda spiral çıkarılıp çabucak yenisi takılabilir. Spiral çıkarıldıktan sonra 6 ay mühletle gebelik oluşamayabilir. Yahut öbür bir deyişle spiralini çıkartıp çoçuk isteyen bayanlarda 6 ay mühletle gebelik oluşmazsa rastgele bir tetkik yaptırmaya gerek yoktur. Spiral kullanan bayanlarda %2-3 oranında spiral+ gebelik olabilir. Bu nedenle spiral ile korunan bayanlar yinede adet günlerini takip etmelidirler. Spiral ile gebelik olursa, spiral kesinlikle çıkarılmalıdır. Gebe kaldığında spiral çıkarılmazsa anne hayatı için tehlikeli olacak seviyede enfeksiyon olabilir. Su kesesi erken yırtılıp erken doğum kaçınılmaz olur. Gebeyken spiral çıkarıldığında gebelik %50 oranında olağan bir halde devam edebilir. %50 oranında düşük olabilir. Şayet spiralin ipi yoksa, operasyonla spiral kesinlikle çıkarılmalı, gebelik kürtaj ile sonlandırılmalıdır.
Hormonal kontrasepsiyon (Doğum denetim hapları, iğneler)
Etki düzeneği: Yumurtlamayı durdurma, yumurtalıkları baskılama temeline dayanır. Ayrıyeten rahim ağzı tıkacı yoğunlaştırarak spermlerin rahime geçmesini mahzurlar. Rahim içi zarı inceltir. Doğum denetim hapların içeriği Östrojen+Progesteron’dır. Bu hormonlar olağanda bayanda varolan kadınlık hormonlarıdır. İğnelerde ise aylık iğneler her iki hormonu da depo halinde içerir. 3 aylık iğneler ise yalnızca Progesteron içerir. Doğum denetim tabletler ve aylık iğneler adet düzensizliği ve hormonal bozukluk yapmaz. Tam aksisi adet düzenleyici tesiri vardır. 3 aylık iğneler ise yalnızca Progesteron içerdiğinden adet düzensizliği yapabilir. Lakin özel durumlarda, örneğin emziren annelere önerilir. Doğum denetim hapları ve iğneler tertipli kullanıldığında %100’e yakın koruyuculuğu vardır.
Doğum denetim tabletlerin kullanım biçimi: İlk kutu adetin 1.günü başlanır. Kutu bittikten sonra bir hafta orta verilir. Bir hafta sonra yeni kutuya başlanır. (Adet günü sayılmaksızın) Her akşam yatmadan bir tablet alınır. Bir akşam unutulursa sonraki akşam çift tablet alınmalıdır. Bir kutuda bu halde iki seferden fazla unutkanlık olursa kutunun kollayıcı özelliği kalmaz. İki akşam üst üste unutulursa kanama başlar. Görüldüğü üzere doğum denetim tabletleri kullanılırken en kıymetli şart nizamlı kullanmaktır.
Doğum denetim tabletlerin Avantajları: Koruyuculuğu çok yüksektir. Adetlerin nizamlı ve sancısız olmasını sağlar. Adet ölçüsünü azaltarak kansızlığı önler. Rahim ve yumurtalık kanserlerinden gözetici özelliği vardır.
Dikkat edilmesi gereken konular: 5 yıldan daha uzun kullanılmamalıdır. Emziren annelerde sütün mikatarını azaltıp kalitesini bozduğundan önerilmez. Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz. Tabletler bırakıldığında 9 aya kadar hamilelik olmayabilir. Tabletler kullanılırken sigara içmemelidir. Aylık ve 3 aylık iğneler kas içine yapılır. Tesir ve yan tesirleri tabletlere misal.
Hormonal korunmanın önerilmediği durumlar: 35 yaş ve üzeri bayanlarda, ailede göğüs kanseri hikayesi varsa, teşhis konulmamış vajinal kanamalar, Myom’u olan bayanlarda, Migren,Depresyon,Varis,Karaciğer hastalığı Tiroid hastalığı olanlarda önerilmez.
Erkek’te çağdaş ve tıbbı kontrasepsiyon yöntemleri
Prezervatif kullanımı: Başka ismiyle kondom kullanımı, dışarıya boşalmayla kıyasla daha sağlam olup, cinsel yolla bulaşan hastalıklardan müdafaa avantajina sahiptir. Kaliteli gereç olmaması durumunda, hakikat kullanılmadığında (Sadece boşalma anında kullanılırsa) güvenirliği azalır. Bayanda allerji yapma dezavantajina sahiptir.
Hormonal kontrasepsiyon: Bu maksatla kullanılan preparatların ülkemizde bulunmaması ve erkeklerde cinsel isteksizlik ve cinsel disfonksiyon yaratabilmesi nedeniyle pek önerilmez.
Sterilizasyon Yöntemi
Kadında sterilizasyon yöntemi
Tüp Ligasyonu: Rahim kanallarının cerrahi yollar bağlanmasına denir. Laparoskopik (Kapalı) veya Laparotomik (Açık) usulle rahim kanalları bağlanır, böylelikle yumurta ile sperm’in müsabakası önlenir. Geri döünüşümü olmayan bu sistem, çiftler kesin kararlı oldukalarında önerilir. Değerli bir yanetkisi yoktur.
Erkekte tıbbı sterilizasyon yöntemi
Vazektomi: Cerrahi müdahele ile erkeğin sperm kanallarının bağlanmsıdır. Operasyon riski çok azdır. Erkek cinsel işlevlerinde herhengi bir değişiklik olmaz. Tek dezavantaji bu sürecin geri dönüşümü olmamasıdır. Bu opersyon yapılmadan evvel çiftler bir daha asla çocuk istemiyeceklerinin kararını kesin vermeleri gerekir.
