Doğurganlık çağındaki bir çiftin herhangibir doğum denetim prosedürü kullanmadan, en az bir yıl tertipli cinsel bağlantıya girmesine karşın gebeliğin oluşmamasına “kısırlık” (infertilite) denir. Daha evvelce hamile kalmış yahut çocuğu olan bir çiftin, istemesine karşın hamile kalamamasına ise “sonradan gelişen kısırlık” (sekonder infertilite) denir. Hiçbir sorunu olmayan ve nizamlı cinsel hayatı olan bir bayanın, bir ay mühletince hamile kalma talihi % 20-25 kadardır.
Görülme sıklığı ne kadardır?
Üreme çağındaki evli çiftlerin yaklaşık % 10-15 kadarında kısırlık mevcuttur. Kısır çiftlerde yapılan incelemelerde %40’ında nedenin erkekte, %40 kadarında bayanda, %10’unda hem erkek hem bayanda olduğu belirlenmiştir. %10 çiftte ise herhangibir neden bulunamamaktadır. Bu duruma açıklanamayan kısırlık denilir. Gelişmiş toplumlarda eğitim ve meslek beklentileri nedeniyle çocuk isteğinin ileri yaşlara ertelenme eğilimi mevcuttur. Bayanlarda 30’lu yaşların sonları ve 40’lı yaşların başlarında yumurtalık rezervleri ve doğurganlık kapasitesi azalmaya başlar. Bu durum daha fazla çiftin yardımcı üreme usullerine (tüp bebek) başvurması sonucunu doğurur. Ülkemizde kısırlık yalnızca ilgili çifti değil, geniş bir toplumsal çevreyi de etkilemektedir. Bilhassa tedavi sürecinin uzadığı durumlarda, bu çiftler üstlerinde çok büyük bir toplumsal ve ruhsal baskı hissetmektedirler. Aslında bu durum da tedavi sürecine olumsuz tesir yapmaktadır.
Kısırlık nedeniyle başvuran çift nasıl kıymetlendirilir?
Çift birlikte değerlendirmeye alınır. Cinsel hayatları, beraberlik sıklıkları sorgulanır.
1.) Öncelikle erkekte meni analizi (spermiogram) istenir. Üç günlük cinsel perhizden sonra yapılan meni analizi kıymetlendirilir. Ölçüsü 2 ml den fazla, hücre sayısı (sperm) ml. de 20 milyondan fazla, hücrelerin hareketlilik oranı % 50′ den fazla, olağan hücre oranı % 30’dan fazla olmalıdır. Meni analizinde anormallik tespit edilen şahıstan bir mühlet sonra ikinci bir analiz istenir ve kıymetlendirilmek üzere bir üroloji uzmanına gönderilir.
2.) Kadındaki kısırlık nedenleri 4 başlık altında incelenebilir.
a.) Yumurtlama bozuklukları: Bayandaki kısırlık nedenlerinin %30-40 kadarını oluşturur. Bayanın adet tertibi olağan, adet döngüsü 25-35 günler ortasında ise ( bir adetin birinci gününden öteki adetin birinci gününe kadar geçen süre) ekseriyetle yumurtlama sorunu gözlenmez. Bayanda yumurtlamayı tespit edebilmek için beden ısısı takibi, adetin 21-23. günlerinde progesteron hormonu bakılması, beklenen adet kanamasından 3-4 gün evvel rahim içerisinden örnekleme (endometriyal biyopsi) yapılması, ultrasonografi ile yumurtlama hücresinin takibinin yapılması üzere metotlar kullanılabilir. Ayrıyeten FSH, TSH ve prolaktin hormonlarının bakılması gerekmektedir.
Ultrasonografi ile yumurta hücresi takibi
b.) Yumurtalık kanalları (tuba uterina) ve karın iç zarına (periton) ilişkin nedenler: Kadın kısırlığındaki nedenlerin % 30-40 kadarını oluşturur. Kanallardaki en önemli sorunlar, daha evvel geçirilmiş iltihabi hastalıklar, endometriozis yahut geçirilmiş ameliyatlara bağlı gelişen yapışıklıklar ve tıkanma nedeniyle oluşur.
Yumurtalık ve kanal etrafında gelişmiş ağır yapışıklıklar.
Karın iç zarında (periton) endometriozise bağlı odaklar ve yapışıklıklar da gebeliği olumsuz tesirler.
Rahim ardında, yumurtalık ve kanalların etrafında endometriozise bağlı yapışıklıklar.
Kanalların kıymetlendirilmesi ve endometriozis teşhisi için rahimin ilaçlı sineması (histerosalpingografi-HSG) ve laparaskopi yapılmalıdır.
c.) Rahimden kaynaklanan faktörler: Muhakkak sayı ve büyüklükteki myomlar, polipler, rahim içi yapışıklıklar (kürtajlardan sonra gelişebilir) ve rahimdeki doğumsal anomaliler kısırlığa sebep olabilir.
Rahimden kaynaklanan faktörlerin teşhisi için rahimin ilaçlı sineması (HSG), ultrasonografi bazen de MRI kullanılabilir.
d.) Rahim ağzından kaynaklanan sebepler (servikal faktör): Olguların %5 kadarından sorumludur. Bu bölgedeki birtakım olumsuz faktörlerin erkek hücresinin (sperm) geçişini olumsuz etkilemesi nedeniyle oluşur. Cinsel birleşme sonrası yapılan birtakım testlerle kıymetlendirilir.
e.) Nedeni belirlenemeyen olgular: Bütün bu incelemelere karşın bir sorun tespit edilemeyen kısırlık hadiseleri da mevcuttur. Bunlara “açıklanamayan kısırlık” hadiseleri denir. %10’luk bir orana sahiptir.
Kısırlığın tedavisi nasıl yapılır?
Tedavi altta yatan nedenlere nazaran yapılır.
1-) Erkeğin tedavisi ürologlar tarafında düzenlenir.
2-) Kadındaki yumurtlama bozuklukları ilaçlarla tedavi edilir
a.) Kanallar büsbütün tıkalı, bayan genç ve birden fazla çocuk istiyorsa, ameliyatla kanalların açılması denenebilir. Bu sistem uygun değilse yardımcı üreme teknikleri (tüp bebek) önerilir. Endometriozise bağlı çikolata kistleri, yapışıklıklar ve başka lezyonlar laparaskopi ile tedavi edilebilir. b.) Rahimdeki myom, polip, yapışıklık ve doğumsal anomaliler değişik ameliyat teknikleri ile tedavi edilebilir.
c.) Rahim ağzından kaynaklanan sorunlarda aşılama önerilir.
d.) Sebebi bilinmeyen kısırlık hadiselerinde da aşılama yahut tüp bebek tedavileri önerilir.
Tedavi yolunun belirlenmesinde bayanın yaşı, kısırlık mühleti, tedavi sürecine tahammül edebilme üzere faktörler rol oynar. Sebebi bilinmeyen uzun süren kısırlık olaylarında çiftlerin üzerinde çok ağır bir ruhsal baskı vardır. Bu da tedavi sürecini olumsuz tesirler. Ruhsal baskının en hoş örneğini, bu çiftlerin çocuk beklentisi kalmadıktan birkaç yıl sonra tabiatıyla çocuk sahibi olabilmeleri göstermektedir. Hakikaten yıllar uzunluğu tedavi görüp, umutlarını kaybeden çiftler, bir müddet sonra kendiliklerinden çocuk sahibi olabilmektedirler.
